Σημαντικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας των δήμων θα επιφέρουν οι διατάξεις του σχεδίου νόμου του υπουργείου Εσωτερικών που από σήμερα συζητείται στην αρμόδια κοινοβουλευτική επιτροπή.
Στον πυρήνα της φιλοσοφίας του σχεδίου νόμου βρίσκεται το «νοικοκύρεμα» στους ΟΤΑ και η άρση δυσλειτουργιών. Το σχέδιο νόμου προβλέπει μια σημαντική, δομική αλλαγή στο σύστημα οργάνωσης και λειτουργίας των ΟΤΑ, που είναι η κατάργηση των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου (ΝΠΔΔ), τα οποία ενσωματώνονται στον πυρήνα λειτουργίας των δήμων. Το πάσης φύσεως προσωπικό δε, συμπεριλαμβανομένου του προσωπικού ορισμένου χρόνου, μεταφέρεται πλέον στον δήμο. Ίδια λογική θα ισχύσει και για τη διαχείριση των σχολικών μονάδων, που σήμερα γίνεται από τις σχολικές επιτροπές, οι οποίες θα περάσουν στους δήμους. Τα χρήματα που θέλει ένα σχολείο για θέρμανση ή για βελτίωση του σχολικού κτιρίου θα τα διαχειρίζεται ο δήμος κεντρικά και όχι η σχολική επιτροπή.
Το νομοσχέδιο περιλαμβάνει μια σημαντική καινοτομία, τη συνεδρίαση ελέγχου πεπραγμένων δημοτικής και περιφερειακής αρχής, η οποία προσομοιάζει στο μοντέλο του κοινοβουλευτικού ελέγχου, ενισχύοντας τον δημόσιο έλεγχο των πεπραγμένων των αυτοδιοικητικών αρχών. Παράλληλα καθιερώνονται δείκτες ποιότητας και παρακολούθησης των επιδόσεων των ΟΤΑ, με ανοιχτά διαθέσιμα δεδομένα σε όλους τους πολίτες και επιβράβευση των αποδοτικότερων. Στόχος είναι η δημόσια απεικόνιση κρίσιμων δεδομένων των δήμων και των περιφερειών, βασισμένων σε διεθνή πρότυπα. Με τον τρόπο αυτό, ο πολίτης θα μπορεί να βλέπει, σε ένα κεντρικό σημείο, κρίσιμα δεδομένα για τη λειτουργία των ΟΤΑ και να συγκρίνει τις επιδόσεις τους.
Με το σχέδιο νόμου τροποποιούνται ή καταργούνται ρυθμίσεις που αφορούσαν στη μεταβατική αυτοδιοικητική περίοδο 2019-2023, κατά την οποία οι αυτοδιοικητικές αρχές εξελέγησαν με το σύστημα της απλής αναλογικής και ήταν αναγκαίο να επιτευχθούν συμπράξεις μεταξύ παρατάξεων για να καταστεί δυνατή η κυβερνησιμότητά τους. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, με τις τιθέμενες διατάξεις προσαρμόζεται το σύστημα διακυβέρνησης των ΟΤΑ στις αλλαγές που επέφερε ο ν. 4804/2021, με τον οποίο επανήλθε το πλειοψηφικό εκλογικό σύστημα στις αυτοδιοικητικές εκλογές και επιδιώκεται και η ενίσχυση της δημόσιας λογοδοσίας των δημοτικών και περιφερειακών αρχών.
Θ. Λιβάνιος: Διαφάνεια και εξορθολογισμός
Γιατί όμως η κυβέρνηση επιλέγει να φέρει στη Βουλή ένα νομοσχέδιο για τους ΟΤΑ, παραμονές των αυτοδιοικητικών εκλογών; «Υπάρχει ένα ερώτημα. "Γιατί τώρα". Πρώτον, πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες ενόψει των εκλογών. Δεν αλλάζει ούτε το σύστημα εκλογής δημάρχων ούτε τον τρόπο εκλογής των δημοτικών συμβουλίων. Δεν αλλάζει ούτε το πώς θα γίνουν οι εκλογές. Τίποτα απολύτως από όλα αυτά. Αφορά διατάξεις που θα ισχύσουν κατά κανόνα από την 1.1.2024 και άρα από τη νέα αυτοδιοικητική περίοδο», είπε ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών Θεόδωρος Λιβάνιος και πρόσθεσε: «Για να είναι ξεκάθαροι λοιπόν οι κανόνες, έρχεται τώρα το νομοσχέδιο, μετά από μια διαβούλευση δύο εβδομάδων, και με συμμετοχή όλων των εμπλεκομένων φορέων».
Ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών, που εκ προοιμίου έσπευσε να υπογραμμίσει ότι ο διάλογος του υπουργείου με την ΚΕΔΕ είναι συνεχής, ενημέρωσε τα μέλη της επιτροπής της Βουλής ότι κύριο θέμα συζήτησης με τη νέα διοίκηση της ΚΕΔΕ, η οποία θα εκλεγεί στις αρχές του 2024, θα είναι η σύνταξη Ενιαίου Κώδικα Αυτοδιοίκησης προκειμένου να μπει «τέλος στον κατακερματισμό των 500 νόμων, που έχει ως αποτέλεσμα να μην γνωρίζει κανένας τι ισχύει και τι δεν ισχύει για την αυτοδιοίκηση».
Ο διάλογος με την ΚΕΔΕ είναι συνεχής και δεν υπήρξε κανένας αιφνιδιασμός, είπε ο Θοδωρής Λιβάνιος και εξήγησε ότι ο δεύτερος λόγος που το νομοσχέδιο «έρχεται» σήμερα προς ψήφιση στη Βουλή, είναι προκειμένου οι νέες αρχές, οι οποίες θα αναδειχθούν από τις εκλογές του Οκτωβρίου, να έχουν χρόνο να ετοιμαστούν μέχρι την επίσημη ανάληψη καθηκόντων. «Είναι πολύ σημαντικό να αξιοποιηθούν από τις νέες δημοτικές αρχές αυτοί οι 2,5 μήνες και να γνωρίζουν τι θέσεις διαθέσιμες έχουν να κατανείμουν στους δημοτικούς συμβούλους και πώς θα είναι η οργανωτική δομή του δήμου τους. Επίσης, είναι σημαντικό να αξιοποιηθεί το πρώτο εξάμηνο της νέας αυτοδιοικητικής θητείας, προκειμένου να απορροφηθούν όλες οι ρυθμίσεις του συγκεκριμένου νόμου, μεταξύ των οποίων η ενσωμάτωση των ΝΠΔΔ στον πυρήνα λειτουργίας του δήμου και ασφαλώς η σύνταξη νέου οργανισμού εσωτερικής υπηρεσίας, που θα είναι μοχλός για τη λειτουργία του δήμου, τον επόμενο καιρό», είπε ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών.
Σε σχέση με τις διατάξεις που αφορούν την προσαρμογή μετά την κατάργηση της απλής αναλογικής στις αυτοδιοικητικές εκλογές, ο κ. Λιβάνιος υπογράμμισε ότι με το νομοσχέδιο «μπαίνει μια ιστορική τελεία στην απλή αναλογική, η οποία λειτούργησε την αυτοδιοικητική περίοδο 2019-2023». Στο ίδιο κλίμα δήλωσε ότι «κλείνει μια εκκρεμότητα η οποία δεν μπορούσε να εφαρμοστεί ρεαλιστικά στην αυτοδιοίκηση, τουλάχιστον με τον τρόπο που επιχείρησε η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ να θεσπίσει και να εφαρμόσει στις εκλογές του 2019».
Αναφερόμενος στην κατάργηση των ΝΠΔΔ, ο αναπληρωτής υπουργός Εσωτερικών υπογράμμισε ότι στόχος είναι ο εξορθολογισμός και η διαφάνεια και είπε ότι «υπάρχει εγγύηση της ομαλής λειτουργίας και πλήρης μετάβαση όλου του προσωπικού, με οποιαδήποτε σχέση εργασίας».
Για τις Σχολικές Επιτροπές, ο κ. Λιβάνιος είπε ότι είναι νομικά πρόσωπα «sui generis» επί της ουσίας, με μηδέν προσωπικό, έχουν όλες εξωτερικά λογιστήρια και άρα «δεν ξέρει η αριστερά τι ποιεί η δεξιά», κανείς δεν ξέρει ποιος κάνει τις προμήθειες, ποιος υπογράφει τις παραλαβές των έργων.
Κατάργηση των ΝΠΔΔ των δήμων
Σε σχέση με τις διατάξεις με τις οποίες ενσωματώνονται οι αρμοδιότητες και το προσωπικό των καταργούμενων ΝΠΔΔ, κοινωφελών επιχειρήσεων και σχολικών επιτροπών στον πυρήνα των δήμων, στην αιτιολογική έκθεση του σχεδίου νόμου υπογραμμίζεται ότι η βελτίωση του μοντέλου οργάνωσης των δήμων, μέσω της κατάργησης των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου αυτών, καθώς και των κοινωφελών επιχειρήσεων και σχολικών επιτροπών, επέρχεται προκειμένου να εξασφαλισθούν οικονομίες κλίμακας, καλύτερη αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και συνεκτικότερη οικονομική και διοικητική διαχείριση.
Σήμερα με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, υπάρχουν 488 ΝΠΔΔ και κοινωφελείς επιχειρήσεις δήμων και 631 σχολικές επιτροπές. Σύμφωνα με τα διαθέσιμα οικονομικά δεδομένα, από τα 488 νομικά πρόσωπα τα 133 (ποσοστό 27% επί του συνόλου) έχουν μέσο ετήσιο προϋπολογισμό την τελευταία πενταετία μικρότερο των 500.000 ευρώ, δηλαδή, μικρότερο από 41.600 ευρώ σε μηνιαία βάση. Ισάριθμα είναι τα νομικά πρόσωπα με μέσο όρο ετήσιου προϋπολογισμού μεγαλύτερο από 2.000.000 ευρώ, δηλαδή, περίπου 167.000 ευρώ σε μηνιαία βάση. Το συνολικό τους μέγεθος (με όρους προϋπολογισμού) ανέρχεται περίπου στα 870.000.000 ευρώ και αντιστοιχεί περίπου στο 6% του συνολικού μεγέθους των 271 δήμων που τα έχουν συστήσει (14,1 δισ. ευρώ). Για τους 75 εξ αυτών, η αναλογία είναι μικρότερη του 3%, ενώ για 44 δήμους η αναλογία είναι μεγαλύτερη του 10%. Επιπλέον, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία προσωπικού, σήμερα υπηρετούν σε αυτά τα νομικά πρόσωπα 16.978 υπάλληλοι (μόνιμοι, ιδιωτικού δικαίου αορίστου χρόνου, με συμβάσεις μίσθωσης έργου, βάσει δικαστικών αποφάσεων κλπ). Από τους συγκεκριμένους, 7.860, ήτοι ποσοστό 46% επί του συνόλου, είναι τακτικό προσωπικό. Τα 127 ΝΠΔΔ έχουν έως 5 μόνιμους εργαζόμενους, τα 81 έχουν μεταξύ 6 και 10 ατόμων, ενώ μόλις σε 7 νομικά πρόσωπα υπηρετούν πάνω από 100 εργαζόμενοι. Αν αφαιρεθούν τα 7 μεγαλύτερα σε προσωπικό νομικά πρόσωπα, στα υπόλοιπα 481 υπηρετούν κατά μέσο όρο 12 εργαζόμενοι. «Αυτός ο αριθμός προσωπικού δεν κρίνεται επαρκής για να υποστηρίξει τις εξόχως σημαντικές αρμοδιότητες που έχουν ανατεθεί σε αυτές τις οντότητες, και αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο δήμος να υποχρεώνεται, συχνά, να διαθέτει προσωπικό σε αυτά, προκειμένου να διασφαλιστεί η άσκηση των αρμοδιοτήτων τους», σημειώνεται στην εισηγητική έκθεση του σχεδίου νόμου του υπουργείου Εσωτερικών. Επισημαίνεται εξάλλου, αναφορικά με την οργάνωσή τους, ότι κάθε ένα από τα 488 νομικά πρόσωπα οφείλει να διαθέτει αφενός οικονομική υπηρεσία επαρκώς στελεχωμένη και εφοδιασμένη με τους απαραίτητους πόρους -κυρίως σε επίπεδο πληροφοριακών συστημάτων και γνώσης- προκειμένου να είναι εφικτή η ορθή εφαρμογή των κανόνων χρηστής οικονομικής διαχείρισης και λειτουργίας που προβλέπονται στις ισχύουσες δημοσιονομικές διατάξεις και στην κείμενη νομοθεσία περί δημοσίων συμβάσεων, και αφετέρου ειδική οργανική μονάδα για τη διαχείριση του προσωπικού τους. Επιπλέον, οφείλουν να εφαρμόζουν το σύνολο των διατάξεων του Κώδικα Κατάστασης Δημοτικών και Κοινοτικών Υπαλλήλων, συμπεριλαμβανομένων των διατάξεων του Κώδικα Κατάστασης Δημοσίων Πολιτικών Διοικητικών Υπαλλήλων και Υπαλλήλων ΝΠΔΔ, σχετικά με την επιλογή προϊσταμένων οργανικών μονάδων.
Με το νομοσχέδιο θεσπίζονται επίσης δημόσιοι δείκτες ποιότητας και απόδοσης των ΟΤΑ και βραβεία για τις βέλτιστες επιδόσεις αυτών, με σκοπό τη χάραξη, την παρακολούθηση και την υλοποίηση αποτελεσματικών και στοχευμένων πολιτικών της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η θέσπιση δεικτών ποιότητας και απόδοσης των ΟΤΑ, αποφασίστηκε προκειμένου να καταστεί δυνατή η δημόσια απεικόνιση κρίσιμων δεδομένων των δήμων και των περιφερειών, βασισμένων σε διεθνή πρότυπα. Με τον τρόπο αυτό, ο πολίτης θα μπορεί να ελέγχει κρίσιμα δεδομένα για τη λειτουργία των ΟΤΑ και να συγκρίνει τις επιδόσεις τους, όπως αναφέρεται στην εισηγητική έκθεση του σχεδίου νόμου.