Αισιόδοξες προβλέψεις για την πορεία της ελληνικής οικονομίας διατυπώνει σε έκθεση της η Moody’s, η οποία στην επόμενη προγραμματισμένη αξιολόγηση της αναμένεται να προχωρήσει σε νέα αναβάθμιση, στέλνοντας μήνυμα στις αγορές ότι η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στο δρόμο της ανάκαμψης και είναι ελκυστική για επενδύσεις.
Ο αμερικανικός οίκος εκτιμά ότι η οικονομική ανάπτυξη θα συνεχισθεί και θα επιταχυνθεί τα επόμενα χρόνια, η ανεργία θα μειώνεται σταδιακά με τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης και η εγχώρια καταναλωτική ζήτηση θα τονωθεί. Βασικούς μοχλούς ανάπτυξης θα αποτελέσουν οι επενδύσεις και ο τουριστικός τομέας, ενώ οι ικανοποιητικές δημοσιονομικές επιδόσεις θα δώσουν περιθώρια για φοροελαφρύνσεις και άσκηση κοινωνικής πολιτικής.
«Η κρίση χρέους αποτελεί πλέον παρελθόν», σημειώνει η Moody’s, επισημαίνοντας ότι τα αποτελέσματα στην πραγματική οικονομία είναι ήδη ορατά: Με πέντε διαδοχικά τρίμηνα αύξησης του ΑΕΠ, η Ελλάδα έχει εμφανίσει το καλύτερο σερί οικονομικής ανάπτυξής από το 2005-2006.
Οι ρυθμοί μπορεί να επιταχυνθούν τα επόμενα χρόνια, τονίζεται στην έκθεση. Η κατανάλωση θα συμβάλει περισσότερο στο ΑΕΠ καθώς θα βελτιώνεται η αγορά εργασίας, οδηγώντας σε μεγαλύτερες αυξήσεις μισθών και ενισχύοντας τα εισοδήματα και τις δαπάνες, που στο τέλος θα «περάσουν» και στην αγορά στέγασης.
Η ισχυρότερη παγκόσμια ανάπτυξη βοηθά τη χώρα, σε όρους τόσο βελτιωμένων εξαγωγών όσο και μεγαλύτερης εισροής τουριστών.
Στο δρόμο των αγορών
Ο αμερικανικός οίκος επισημαίνει ότι έγινε ήδη τεράστια πρόοδος στα δημοσιονομικά, ώστε να χαλαρώσουν οι πιστωτές τους περιορισμούς και πρακτικά να επιτρέψουν να βγεί η Ελλάδα ξανά στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Η ολοκλήρωση του προγράμματος συμβολίζει το τέλος της κρίσης της ευρωζώνης και τώρα η χώρα θα πρέπει να χρηματοδοτηθεί από τις αγορές και τα αποθέματά της. Αυτό, σημειώνει η Moody’s, εξαλείφει την ανάγκη να υποστεί περαιτέρω δημοσιονομικά μέτρα από τους πιστωτές της, όπως ήταν οι όροι της διάσωσης.
Ο οίκος σημειώνει τη σημαντική πρόοδο που έγινε με την μετατροπή του ελλείμματος 15,1% το 2008 σε πλεόνασμα 0,3% πέρυσι, την αναμόρφωση του ασφαλιστικού, την βελτίωση του φοροεισπρακτικού μηχανισμού και τη δημιουργία ανεξάρτητης φορολογικής διοίκησης. Ωστόσο υπήρξε κόστος: μειώθηκαν 40% οι συντάξεις και η φτώχεια.
Η χώρα δεν έχει ξεπεράσει όλα τα προβλήματα, επισημαίνει η Moody’s. Αν και έχει κερδίσει χώρο σε ότι αφορά το χρέος για τα επόμενα δέκα χρόνια, θα συνεχίσει να το αποπληρώνει ως το 2060. Αυτό που είναι σημαντικό είναι να αποφύγει τον κίνδυνο του Σίσυφου, του μυθικού ήρωα που ανέβαζε ένα βράχο στο βουνό αλλά κάθε βράδυ αυτός κυλούσε πίσω.
Τώρα η Ελλάδα αντιμετωπίζει δυο κύρια εσωτερικά ρίσκα για τη βιώσιμη επιστροφή στις αγορές:
- Πρέπει να τηρήσει τις δεσμεύσεις στους πιστωτές, εφαρμόζοντας ό,τι έχει συμφωνηθεί, ώστε να μην χαθεί η αξιοπιστία που δημιούργησε η ολοκλήρωση του προγράμματος.
- Δεύτερον υπάρχουν πολιτικά ρίσκα. Η κυβέρνηση μπορεί να αντιμετωπίσει πρόωρες εκλογές στις αρχές του 2019 που θα προσθέσουν στην αβεβαιότητα για το εάν η χώρα θα ενεργοποιήσει τις απαραίτητες πολιτικές για να εξασφαλίσει ότι το χρέος παραμένει βιώσιμο.
Ο απολογισμός της κρίσης
Όπως αναφέρει η Moody’s, τα οκτώ χρόνια βαριάς λιτότητας και αναδιάρθρωσης της αγοράς εργασίας είχαν καταστροφικές συνέπειες για την ελληνική οικονομία. Το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 25% από τα επίπεδα του 2008, η ανεργία εκτινάχθηκε ξεπερνώντας το 25% και τα εισοδήματα μειώθηκαν κατά σχεδόν ένα τρίτο. Ως αποτέλεσμα, η ελληνική οικονομία παραμένει πολύ πιο πίσω από αυτές των ευρωπαϊκών χωρών.
Η επιδείνωση των οικονομικών συνθηκών, τα ασφυκτικά μέτρα λιτότητας και οι αυξήσεις στους φόρους, οδήγησαν σε ευρείας κλίμακας κλείσιμο επιχειρήσεων.
Το δημογραφικό έγινε ένα σοβαρό πρόβλημα, ανασταλτικός παράγοντας για την ανάπτυξη. Οι Έλληνες έφυγαν μαζικά από τη χώρα για να βρουν δουλειά αλλού, με αποτέλεσμα να μειωθεί ο πληθυσμός κατά 4% από το 2010. Το brain drain άλλαξε παράλληλα τη σύνθεση της βιωσιμότητας της ελληνικής οικονομίας, καθώς η χώρα δεν μπορούσε να στηρίξει βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας χωρίς εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης.
Απασχόληση και εισοδήματα
Κατά τη Moody’s, η βελτίωση της οικονομίας έχει βοηθήσει στη σταθερή ανάκαμψη της αγοράς εργασίας. Στον δευτερογενή και τριτογενή τομέα, η συνολική απασχόληση αυξάνεται σταθερά από το 2014.
Όμως η απασχόληση βρίσκεται 20% χαμηλότερα από το peak του 2008. Η ανεργία είναι περίπου 13 ποσοστιαίες μονάδες πάνω από τα προ ύφεσης χαμηλά. Το χειρότερο είναι πως το ένα τρίτο των οικογενειών έχουν τουλάχιστον ένα άνεργο μέλος και από αυτούς που έχουν δουλειά, αυτή πιθανόν πληρώνεται με τον κατώτατο μισθό. Συνδυαστικά, η εργασιακή φτώχεια βρίσκεται σε ένα από τα υψηλότερα επίπεδα στην Ευρώπη.
Ο τουρισμός υπήρξε κρίσιμης σημασίας για την ελληνική αγορά εργασίας, διότι οι δαπάνες των ξένων ενθάρρυναν τη δημιουργία μικρών επιχειρήσεων για την εξυπηρέτηση των τουριστών. Άλλες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν καθώς ο τομέας της μεταποίησης μετέφερε τις πωλήσεις εκτός ελληνικής αγοράς, δίνοντας ώθηση στις εξαγωγές, που τώρα απαρτίζουν το ένα τρίτο της οικονομικής δραστηριότητας, έναντι περίπου 24% % πριν από την κρίση.
Η αύξηση των θέσεων εργασίας αυξάνει τα εισοδήματα. Οι συνολικές αμοιβές των εργαζομένων έχουν αυξηθεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, οδηγώντας σε αύξηση των διαθέσιμων εισοδημάτων. Ως αποτέλεσμα, το καταναλωτικό κλίμα ξεπέρασε στο τέλος του 2017 το peak του προηγούμενου κύκλου και θα αυξηθεί περαιτέρω καθώς θα αυξάνονται οι μισθοί. Οι καταναλωτές διαθέτουν πλέον τα απαραίτητα για να δαπανήσουν: ο ρυθμός των πραγματικών λιανικών πωλήσεων αυξάνεται για πρώτη φορά από την οικονομική κρίση και αναμένεται πως θα τηρήσει την πορεία του μέχρι το τέλος της δεκαετίας.
Αγορά κατοικίας και τιμές ακινήτων
Όπως αναφέρει στην έκθεσή της η Moody’s, η βελτίωση στην αγορά εργασίας και στα εισοδήματα, σταδιακά θα δώσει νέα πνοή στη ζήτηση ακινήτων - κυρίως κατοικιών. Η μείωση του πληθυσμού, οι περιοριστικές πιστωτικές συνθήκες, και η υψηλή φορολογία ακινήτων λειτούργησαν πολύ επιβαρυντικά τα τελευταία οκτώ χρόνια
Οι τιμές των κατοικιών τώρα μόλις αρχίζουν να ανακάμπτουν ανεπαίσθητα, παραμένοντας σχεδόν στο ήμισυ εκείνων του 2008.
Η χαμηλή ζήτηση για κατοικίες και ο μεγάλος αριθμός διαθέσιμων κατοικιών έχουν επίσης περιορίσει τις θέσεις εργασίας στις κατασκευές, που έχουν μειωθεί κατά περίπου 50% σε σχέση με το αποκορύφωμα του 2007.
Η ανάκαμψη στην στεγαστική αγορά θα εμφανίσει γεωγραφικές διαφορές: θα είναι ισχυρότερη σε περιοχές γύρω από την Αθήνα, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα θα αργήσει να καλύψει το χαμένο έδαφος. Οι τιμές κατοικιών στην Αττική μόλις τώρα «έπιασαν πάτο», ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα συνεχίζουν να κατρακυλούν. Η Αττική είναι επίσης το επίκεντρο της ζήτησης κατοικιών, με την περιοχή να αντιστοιχεί σε περίπου το ένα πέμπτο των αδειών κατασκευής της χώρας από την αρχή του έτους.