Όλο και πιο κοντά σε μια συναλλαγματική κρίση διολισθαίνει η Τουρκία, με την ισοτιμία της λίρας να ξεφεύγει από τον έλεγχο των αρχών, παρά το γεγονός ότι «καίγονται» καθημερινά τεράστια ποσά συναλλάγματος για να υποστηριχθεί το εθνικό νόμισμα. Οι δραματικές εξελίξεις στο οικονομικό πεδίο αναδεικνύονται ως αχίλλειος πτέρνα της Τουρκίας, σε μια εποχή που ο Ερντογάν επιχειρεί να ασκήσει πολιτική μεγάλης περιφερειακής δύναμης, με προβολή ισχύος στη Μεσόγειο, την Αφρική και τον Καύκασο.
Οι εξελίξεις των τελευταίων ημερών επιβεβαιώνουν ότι πλησιάζει σε αδιέξοδο η ανορθόδοξη οικονομική πολιτική του Ερντογάν, ο οποίος έχει υπαγορεύσει στην κεντρική τράπεζα μια πολύ μεγάλη μείωση των επιτοκίων για να «πλημμυρίσει» η αγορά με τραπεζικά δάνεια (ο ρυθμός της επέκτασης πλησιάζει το 30%).
Το πραγματικό επιτόκιο της λίρας, μετά την αφαίρεση του πληθωρισμού, είναι πλέον βαθιά αρνητικό (-4,5%), με αποτέλεσμα να βρίσκεται σε συνεχή πίεση στην αγορά συναλλάγματος και να έχουν «καεί» φέτος, σύμφωνα με υπολογισμούς της Goldman Sachs, συναλλαγματικά αποθέματα 65 δισ. δολ. για τη στήριξη της λίρας, πολύ περισσότερα από όσα δαπανήθηκαν όλο το 2019 (40 δισ. δολ.).
Κωμικοτραγική αποτυχία των παρεμβάσεων
Τα τελευταία 24ωρα, όλα τα τεχνάσματα των τουρκικών αρχών για να προστατεύσουν τη λίρα απέτυχαν παταγωδώς και η ισοτιμία του νομίσματος υποχώρησε χθες 2%, ξεπερνώντας και το όριο των 7 λιρών/δολ. Ανέβηκε πάνω και από τα 7,06 δολ., σε όχι μεγάλη απόσταση από το ιστορικό χαμηλό των 7,27 λιρών, που είχε καταγραφεί τον Μάιο.
Όπως σημειώνει ο Τιμ Ας της BlueBay Asset Management, «η Τουρκία ξόδεψε άλλο ένα δισ. δολ., τα οποία χρησιμοποιήθηκαν από τις κρατικές εμπορικές τράπεζες για την υπεράσπιση της λίρας, αλλά και πάλι η λίρα υποχώρησε 2% σε μια ημέρα και παρότι το δολάριο ήταν ασθενές. Ένα τεράστιο τίμημα πληρώνεται για την αποστροφή του Ερντογάν στις αυξήσεις επιτοκίων με τη μορφή της τεράστιας απώλειας συναλλαγματικών διαθεσίμων. Ξοδεύονται οι καταθέσεις συναλλάγματος των πολιτών».
Νωρίτερα, είχε σημειωθεί μια σχεδόν κωμικοτραγική αποτυχία των προσπαθειών των τουρκικών αρχών να «μαζέψουν» την ισοτιμία δολαρίου – λίρας. Με οδηγίες της κεντρικής τράπεζας, οι εμπορικές τράπεζες, που παρέχουν λίρες στις μεγάλες τράπεζες του Λονδίνου με βραχυπρόθεσμα swaps, διέκοψαν την παροχή ρευστότητας σε λίρες, με αποτέλεσμα το επιτόκιο των ημερήσιων swaps να εκτιναχθεί πάνω από το 1.000%.
Όμως, οι μεγάλες τράπεζες, προκειμένου να αντλήσουν λίρες και να εκκαθαρίσουν συναλλαγές, στράφηκαν στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης και στην αγορά των κρατικών ομολόγων της Τουρκίας, προχωρώντας σε μαζικές ρευστοποιήσεις μετοχών και ομολόγων, οι οποίες προκάλεσαν μεγάλη πτώση στις τιμές των μετοχών και άνοδο των αποδόσεων των ομολόγων, που θορύβησαν τους Τούρκους αξιωματούχους, με αποτέλεσμα να ανοίξει και πάλι η παροχή λιρών στο Λονδίνο και να σημειωθεί η μεγάλη πτώση της λίρας, παρά τις νέες παρεμβάσεις με πωλήσεις δολαρίων.
Πολλοί σχολιαστές κάνουν πλέον λόγο για σοβαρές δυσλειτουργίες στις αγορές της Τουρκίας, ως αποτέλεσμα των κακών χειρισμών των αρχών, οι οποίες θα αποτρέψουν την χορήγηση δανείων στο Δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα της Τουρκίας από ξένους επενδυτές, τη στιγμή που είναι πιο απαραίτητη από κάθε άλλη φορά η εξωτερική χρηματοδότηση, για να καλυφθεί η εξυπηρέτηση χρέους σε συνάλλαγμα. Μάλιστα, ορισμένοι σχολιαστές αμφισβητούν πλέον αν οι αγορές της Τουρκίας έχουν τα κατάλληλα χαρακτηριστικά για να επιτρέπεται στη χώρα να εκδίδει ευρωομόλογα.
Το συνάλλαγμα τελείωσε...
Σε κάθε περίπτωση, είναι σαφές στους εξωτερικούς παρατηρητές ότι η Τουρκία δεν διαθέτει πλέον επαρκή συναλλαγματικά αποθέματα για να διατηρήσει σταθερή τη λίρα και να αποφύγει μια έξαρση του πληθωρισμού και των χρεοκοπιών που θα προκαλούσε μια απότομη πτώση του νομίσματος.
Σύμφωνα με υπολογισμούς των Financial Times, αν αφαιρεθούν από το σύνολο των συναλλαγματικών αποθεμάτων που εμφάνιζε η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας στα τέλη Ιουνίου τα αποθέματα χρυσού και το συνάλλαγμα που έχει δανεισθεί η κεντρική τράπεζα από τις εμπορικές τράπεζες με συμφωνίες ανταλλαγής (swaps), τα καθαρά συναλλαγματικά αποθέματα της Τουρκίας είναι κάτω από το μηδέν, σε -32 δισ. δολ. Δηλαδή, η κεντρική τράπεζα όχι μόνο δεν διαθέτει συνάλλαγμα, αλλά χρωστάει και 32 δισ. δολ. στις εμπορικές κρατικές τράπεζες, που με τη σειρά τους τα οφείλουν στους καταθέτες συναλλάγματος.
Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο προειδοποίησε την Τρίτη την Άγκυρα ότι η Τουρκία είναι ευάλωτη σε εξωτερικά σοκ, τονίζοντας τη μεγάλη πτώση των συναλλαγματικών αποθεμάτων. Στο τέλος του 2019 τα συναλλαγματικά αποθέματα επαρκούσαν κατά 85% για να καλύψουν τις εκτιμώμενες από το ΔΝΤ έκτακτες ανάγκες πληρωμών σε συνθήκες αναταραχής, αλλά το ποσοστό έπεσε απότομα τον Μάιο σε 67%, ενώ η κάλυψη του εξωτερικού χρέους από τα διαθέσιμα έπεσε από το 64% στο 46%. Το Ταμείο συνιστά στην Τουρκία να κάνει ακριβώς το αντίθετο από ό,τι γίνεται ως τώρα: αντί να «καίει» συνάλλαγμα για να υπερασπισθεί τη λίρα, να προσπαθήσει να συγκεντρώσει συναλλαγματικά αποθέματα για να μπορεί να αντιμετωπίσει τις υποχρεώσεις εξωτερικού χρέους και να αντιπαρέλθει την εξάρτησή της από βραχυχρόνιες τοποθετήσεις ξένων κεφαλαίων στη χώρα.
Θα κάνει στροφή 180 μοιρών ο Ερντογάν;
Αυτή η σύσταση οδηγεί και στην ουσία του προβλήματος: θα επιτρέψει ο Ερντογάν στην κεντρική τράπεζα να αυξήσει τα επιτόκια, ή θα επιμείνει στις… ισλαμικές οικονομικές θεωρίες, σύμφωνα με τις οποίες οι αυξήσεις επιτοκίων φέρνουν πληθωρισμό; Μέσα στο τελευταίο 12μηνο, η κεντρική τράπεζα έχει μειώσει περισσότερο από 15% το βασικό της επιτόκιο, για να τροφοδοτήσει την πιστωτική επέκταση, καθώς ο Ερντογάν θεωρεί ότι μπορεί να ξεπερασθεί με δανεικά αυτή η οικονομική κρίση.
Για να υπάρξουν εισροές ξένων κεφαλαίων, θα πρέπει να γίνουν μεγάλες αυξήσεις επιτοκίων, οι οποίες όμως θα πλήξουν σοβαρά τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά που έχουν πάρει δάνεια σε τοπικό νόμισμα και θα ασκήσουν πίεση στην οικονομική δραστηριότητα, επιδεινώνοντας την ύφεση. Οι αναλυτές από το εξωτερικό λένε ότι ο Ερντογάν θα πρέπει να συμβιβασθεί με αυτή την προοπτική, αλλιώς η κατάρρευση της λίρας που θα αποσταθεροποιήσει πλήρως την οικονομία είναι θέμα χρόνου.
Ο Τούρκος πρόεδρος, όμως, δεν έχει δείξει διάθεση αλλαγής πολιτικής, ούτε και συζητάει ενδεχόμενο προσφυγής στο ΔΝΤ. Σε αυτό το πλαίσιο, ο Ερντογάν χρειάζεται κατεπειγόντως κάποιες διεθνείς συμφωνίες δανεισμού, είτε με εκδόσεις τίτλων στις αγορές, είτε με διακρατικές συμφωνίες, όπως αυτή που συνήφθη φέτος με το Κατάρ. Κάποιοι από τους φανατικούς οπαδούς του γράφουν στα social media ότι η κρίση γρήγορα θα τελειώσει, επειδή η Τουρκία θα ανακαλύψει κοιτάσματα υδρογονανθράκων στην Αν. Μεσόγειο ή θα «βάλει χέρι» στα κοιτάσματα της Λιβύης, αλλά τέτοια μεγαλεπήβολα σενάρια μικρή επαφή έχουν με τη (σκληρή) πραγματικότητα μιας Τουρκίας που βυθίζεται σε μια επικίνδυνη οικονομική κρίση…