Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο γίνεται ο πρώτος διεθνής οργανισμός που προειδοποιεί για τους κινδύνους για την οικονομία και το τραπεζικό σύστημα από την ξέφρενη αύξηση των τιμών ακινήτων, ενώ στην έκθεσή του μετά τον έλεγχο στην Ελλάδα υπογραμμίζει ότι η εικόνα της οικονομίας έχει βελτιωθεί σημαντικά, χάρη στην ισχυρή ανάπτυξη και τη μεγάλη μείωση του δημοσίου χρέους.
Το Ταμείο περιλαμβάνει τις τιμές των ακινήτων στις τρεις βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η οικονομία, μαζί με την πίεση που ασκείται από τα υψηλά επιτόκια και τον επίμονα υψηλό δομικό πληθωρισμό. «Η οικονομία αντιμετωπίζει μακροοικονομικές προκλήσεις εν μέσω της σημαντικής σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής, του επίμονου δομικού πληθωρισμού και της αύξησης των τιμών των ακινήτων», σημειώνει.
Για τα ακίνητα, ειδικότερα, επισημαίνει ότι οι τιμές των κατοικιών έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 50% από το κατώτατο σημείο του 2017, αν και παραμένουν κάτω από τα προ της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης επίπεδα. Το ΔΝΤ προτρέπει την Τράπεζα της Ελλάδος και τις εμπορικές τράπεζες να λάβουν προληπτικά μέτρα περιορισμού των χορηγήσεων στεγαστικών δανείων, για να αποφευχθούν δυσάρεστες εκπλήξεις από τη συνεχή αύξηση των τιμών.
«Τα στοχευμένα μέτρα για τους δανειολήπτες ενυπόθηκων δανείων –όπως ανώτατα όρια στον δείκτη δανείου προς αξία και ανώτατα όρια στον δείκτη εξυπηρέτησης χρέους προς εισόδημα– θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των νοικοκυριών και, κατά συνέπεια, θα περιορίσουν τις ευπάθειες του τραπεζικού συστήματος έναντι της πιθανής έκρηξης τιμών στις κατοικίες», τονίζει το ΔΝΤ.
Οχι αυξήσεις σε μισθούς και συντάξεις
Σε ό,τι αφορά τη δημοσιονομική πολιτική, το ΔΝΤ επαναφέρει τις γνωστές συστάσεις του για περιορισμό των αυξήσεων δαπανών για μισθούς και συντάξεις, ώστε να δοθεί έμφαση στις επενδυτικές και κοινωνικές δαπάνες και να διασφαλισθεί η γρήγορη μεγέθυνση της οικονομίας με περιορισμό των κοινωνικών ανισοτήτων.
Το ΔΝΤ υπογραμμίζει ότι η οικονομία δεν θα συνεχίσει για πολύ να αναπτύσσεται με τους ίδιους, υψηλούς ρυθμούς, καθώς ο μακροπρόθεσμος ρυθμός ανάπτυξης υπολογίζεται ότι είναι μόλις 1,25%, λόγω των δημογραφικών πιέσεων και της εξάντλησης των κοινοτικών προγραμμάτων χρηματοδότησης.
Στα βασικά του συμπεράσματα για την οικονομία, το Ταμείο επισημαίνει ότι:
- Οι οικονομικές προοπτικές της Ελλάδας έχουν βελτιωθεί σημαντικά, με το πραγματικό ΑΕΠ να επεκτείνεται πέραν του προ πανδημίας επιπέδου. Ο δείκτης δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ έχει μειωθεί κάτω από το προ πανδημίας επίπεδό του, με τους κινδύνους χρηματοδότησης χρέους να περιορίζονται μεσοπρόθεσμα λόγω της ευνοϊκής διάρθρωσης του χρέους. Το τραπεζικό σύστημα παρέμεινε ανθεκτικό με τη βελτίωση των ισολογισμών.
- Ωστόσο, η οικονομία αντιμετωπίζει μακροοικονομικές προκλήσεις εν μέσω της σημαντικής σύσφιξης της νομισματικής πολιτικής, του επίμονου δομικού πληθωρισμού και της αύξησης των τιμών των ακινήτων.
- Οι διαρθρωτικές ανισορροπίες που προκύπτουν από τη χαμηλή αποταμίευση των νοικοκυριών και το ακόμη χαμηλό επίπεδο επενδύσεων, καθώς και η διαρθρωτικές αλλαγές που προκαλεί η κλιματική αλλαγή επηρεάζουν αρνητικά τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης.
- Η επίτευξη υψηλότερης και πιο πράσινης ανάπτυξης και η διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας με παράλληλη διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας απαιτούν το σωστό μείγμα πολιτικής με στόχο τη συνέχιση της δημοσιονομικής εξυγίανσης με τρόπο φιλικό προς την ανάπτυξη, την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού συστήματος και την επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων υπέρ της ανάπτυξης.
Ισχυρή ανάκαμψη εν μέσω υψηλού πληθωρισμού
1. Η οικονομική δραστηριότητα παρέμεινε ισχυρή το 2023. Το πραγματικό ΑΕΠ συνέχισε να επεκτείνεται με σταθερό ρυθμό το πρώτο εξάμηνο του 2023 κατά 21/2% (εποχικά διορθωμένος ετήσιος ρυθμός). Η ιδιωτική κατανάλωση ενισχύθηκε λόγω της αύξησης των πραγματικών μισθών και της σταδιακής μείωσης των πλεοναζουσών αποταμιεύσεων των νοικοκυριών που προκλήθηκαν από την πανδημία. Η αύξηση των πάγιων επενδύσεων παρέμεινε ισχυρή, λόγω των συνεχιζόμενων επενδύσεων που χρηματοδοτούνται από το Next Generation EU (NGEU).
Τα στοιχεία υψηλής συχνότητας υποδηλώνουν ότι η συνολική οικονομική δυναμική παρέμεινε ισχυρή το τρίτο τρίμηνο παρά μια σειρά φυσικών καταστροφών (καύσωνες, πυρκαγιές και πλημμύρες). Το ποσοστό ανεργίας μειώθηκε στο 10% τον Σεπτέμβριο, ένα χαμηλό δεκαετίας.
Ο μετρούμενος και ο δομικός πληθωρισμός επιβραδύνθηκαν στο 3,8% και 3,6% αντίστοιχα, τον Οκτώβριο λόγω της εξομάλυνσης των τιμών της ενέργειας και των επιδράσεων της βάσης σύγκρισης, αλλά παραμένουν υψηλά εν μέσω της στενότητας στην αγορά εργασίας. Οι τιμές των οικιστικών ακινήτων έχουν αυξηθεί κατά περισσότερο από 50% από το κατώτατο σημείο του 2017, αλλά εξακολουθούν να παραμένουν κάτω από τα προ της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης επίπεδα.
2. Η άκρως αναγκαία συνεχής πρόοδος στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις έχει βελτιώσει τις επενδύσεις και την αύξηση της παραγωγικότητας. Έχει σημειωθεί ικανοποιητική πρόοδος στον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας, συμπεριλαμβανομένης της ενσωμάτωσης διαφόρων κυβερνητικών υπηρεσιών. Οι μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, όπως ο εκσυγχρονισμός της εργατικής νομοθεσίας και των δημόσιων υπηρεσιών απασχόλησης, διευκόλυναν την προσαρμογή της αγοράς εργασίας μετά την πανδημία. Οι ενισχυμένες ενέργειες της αρχής ανταγωνισμού συνέβαλαν στην αύξηση του ανταγωνισμού στην αγορά. Με βάση αυτή την πρόοδο, η δυνητική ανάπτυξη της Ελλάδας εκτιμάται ότι έγινε θετική το 2022, για πρώτη φορά μετά την κρίση δημόσιου χρέους.
3. Το τραπεζικό σύστημα παρέμεινε ανθεκτικό, υποστηριζόμενο από τις παρεμβάσεις του κράτους και την ενίσχυση των ισολογισμών. Η ποιότητα των στοιχείων ενεργητικού βελτιώθηκε περαιτέρω, με τον δείκτη μη εξυπηρετούμενων δανείων να μειώνεται κάτω από το 5% το 2ο τρίμηνο του 2023 στις συστημικά σημαντικές τράπεζες, υποστηριζόμενος από τις συνεχιζόμενες τιτλοποιήσεις στο πλαίσιο του προγράμματος Hercules.
Ο χαμηλότερος δείκτης ΜΕΔ, σε συνδυασμό με τα υψηλότερα καθαρά επιτοκιακά περιθώρια, συνέβαλαν στην ισχυρή ανάκαμψη των τραπεζικών κερδών, ενισχύοντας την κεφαλαιακή επάρκεια. Εν μέσω συνεχιζόμενων εισροών καταθέσεων χάρη στην ισχυρή ανάπτυξη, το τραπεζικό σύστημα διατήρησε επίσης σημαντικά αποθέματα ρευστότητας παρά τις σημαντικές αποπληρωμές των στοχευμένων πράξεων μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (TLTRO) της ΕΚΤ.
4.Το πραγματικό ΑΕΠ αναμένεται, βάσει των προβολών, να αυξηθεί έντονα κατά 2,5% και 2,0% το 2023 και το 2024, αντίστοιχα, και στη συνέχεια να μετριαστεί μεσοπρόθεσμα.Η ιδιωτική κατανάλωση θα στηριχθεί από τη θετική αύξηση των πραγματικών μισθών, ενώ η επενδυτική δραστηριότητα θα συνεχίσει να επεκτείνεται με την εφαρμογή του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΕΣΑΑ). Ωστόσο, στο πλαίσιο των δημογραφικών αντιξοοτήτων, της λήξης της χρηματοδότησης του NGEU το 2026 και της ακόμη χαμηλής δυνητικής ανάπτυξης, η αύξηση του ΑΕΠ προβλέπεται να μετριαστεί σε περίπου 11/4% μεσοπρόθεσμα. Ο μετρούμενος πληθωρισμός αναμένεται, βάσει των προβολών, να φθάσει το 2% έως το τέλος του 2025, καθώς οι πιέσεις στον πυρήνα του πληθωρισμού θα εξαλειφθούν μόνο σταδιακά, παρά τη συνεχιζόμενη εξομάλυνση των τιμών των τροφίμων και των καυσίμων.
5. Οι κίνδυνοι είναι πιο ισορροπημένοι για την ανάπτυξη, αλλά κλίνουν προς τα πάνω για τον πληθωρισμό. Μια πιθανή κλιμάκωση του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή θα μπορούσαν να διαταράξουν το εμπόριο και να προκαλέσουν νέες πιέσεις στις τιμές της ενέργειας και των τροφίμων υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη.
Η υψηλότερη από την αναμενόμενη επιμονή του πληθωρισμού στη ζώνη του ευρώ και τα υψηλότερα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα επιτόκια θα επηρέαζαν αρνητικά την περιφερειακή και εγχώρια ζήτηση. Τα συχνότερα ακραία κλιματικά φαινόμενα θα μπορούσαν να διαταράξουν τον τουρισμό και τις συνολικές δραστηριότητες.
Αντίθετα, η επιτάχυνση των φιλόδοξων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων, σε συνδυασμό με τις ισχυρότερες από τις αναμενόμενες αντιδράσεις της αγοράς στην αναβάθμιση της επενδυτικής βαθμίδας, θα μπορούσε να βελτιώσει περαιτέρω τις προοπτικές ανάπτυξης. Ο πληθωρισμός θα μπορούσε να παραμείνει υψηλός λόγω διαταραχών που σχετίζονται με τις καιρικές συνθήκες, καθώς και εγχώριων πιέσεων από πρόσφατες και αναμενόμενες αυξήσεις μισθών και συντάξεων.
Δημοσιονομική εξυγίανση φιλική προς την ανάπτυξη
6. Η φιλική προς την ανάπτυξη δημοσιονομική εξυγίανση μπορεί να ενισχύσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, στηρίζοντας παράλληλα την πράσινη και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξη. Με το χρέος να παραμένει πολύ υψηλό, η συνεχιζόμενη δημοσιονομική εξυγίανση με το πρωτογενές πλεόνασμα να αυξάνεται στο 2,1% του ΑΕΠ το 2024, από προβλεπόμενο 1,1% το 2023, θα συμβάλει στην περαιτέρω μείωση του λόγου του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ, περιορίζοντας παράλληλα την πρόσθετη πίεση στον πληθωρισμό.
Εν μέσω ισχυρής αύξησης των εσόδων, η διατήρηση πρωτογενούς πλεονάσματος περίπου 2% του ΑΕΠ μεσοπρόθεσμα θα βελτιώσει περαιτέρω τη βιωσιμότητα του δημόσιου χρέους, παρέχοντας παράλληλα πρόσθετο χώρο για εγχώριες χρηματοδοτούμενες δημόσιες επενδύσεις και κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες. Αυτό θα συμβάλει στη μείωση του μεγάλου επενδυτικού χάσματος της Ελλάδας, διατηρώντας παράλληλα τον λόγο του δημόσιου χρέους προς το ΑΕΠ σταθερά σε πτωτική πορεία.
7. Η συγκράτηση των δαπανών είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση του δημοσιονομικού χώρου για κρίσιμες κοινωνικές και επενδυτικές δαπάνες. Οι πιέσεις στις δαπάνες θα πρέπει να αντιμετωπισθούν σε τομείς που δεν υπόκεινται σε διακριτική ευχέρεια, όπως οι μισθοί και οι συντάξεις του δημόσιου τομέα, οι οποίοι εξακολουθούν να βρίσκονται σε υψηλά επίπεδα σύγκρισης μεταξύ χωρών. Αντιθέτως, οι επενδυτικές ανάγκες είναι μεγάλες, μεταξύ άλλων για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση. Οι κρίσιμες κοινωνικές δαπάνες, όπως οι στοχευμένες κοινωνικές μεταβιβάσεις, η υγειονομική περίθαλψη και η εκπαίδευση, θα πρέπει να προστατεύονται ή να επεκτείνονται για μια ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς. Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες για την ενίσχυση του δικτύου κοινωνικής ασφάλειας, μεταξύ άλλων μέσω μιας ενιαίας πύλης για παροχές, θα προστατεύσουν καλύτερα τους ευάλωτους.
8. Η προώθηση δημοσιονομικών διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα ενισχύσει τη δημοσιονομική διακυβέρνηση και θα βελτιώσει την αποτελεσματικότητα της δημοσιονομικής πολιτικής.Οι συνεχιζόμενες προσπάθειες των αρχών για την αντιμετώπιση της φοροδιαφυγής, συμπεριλαμβανομένων στοχευμένων μεταρρυθμίσεων για τους αυτοαπασχολούμενους, είναι σημαντικές και ευπρόσδεκτες.
Οι συνεχείς προσπάθειες για την προώθηση των ψηφιακών συναλλαγών και τον εξορθολογισμό των φορολογικών κινήτρων θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα της είσπραξης εσόδων. Δεδομένων των προγραμματισμένων μεγάλων επενδύσεων στο πλαίσιο του ΕΣΑΑ, η διαχείριση των δημόσιων επενδύσεων θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω.
Διασφάλιση της χρηματοπιστωτικής σταθερότητας
9. Η παρακολούθηση και η διαχείριση των κινδύνων που συνδέονται με τα επιτόκια, τη ρευστότητα και τη χρηματοδότηση, καθώς και τα πιστωτικά ανοίγματα θα πρέπει να ενισχυθεί, υποστηριζόμενη και από την ισχυρή κεφαλαιακή βάση των τραπεζών. Σε ένα περιβάλλον υψηλότερων για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα επιτοκίων, ο κίνδυνος επιτοκίου των τραπεζών και η καταλληλότητα των στρατηγικών διαχείρισης κινδύνων που εφαρμόζουν πρέπει να παρακολουθούνται στενά.
Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει να παρακολουθούν και να διενεργούν ασκήσεις προσομοίωσης ακραίων καταστάσεων για τις συνθήκες χρηματοδότησης και ρευστότητας των τραπεζών, καθώς η αντικατάσταση των TLTRO's (σ.σ. φθηνή χρηματοδότηση από την ΕΚΤ με μακροχρόνιο ορίζοντα) με ακριβότερη χρηματοδότηση από τις αγορές ενδέχεται να δημιουργήσει προκλήσεις. Η προληπτική διαχείριση των πιστωτικών κινδύνων είναι απαραίτητη προκειμένου να διασφαλιστεί ότι οι τράπεζες διατηρούν άνετα κεφαλαιακά αποθέματα ασφαλείας.
Οι εποπτικές αρχές θα πρέπει επίσης να διασφαλίσουν ότι οι τράπεζες προσαρμόζουν τα επιχειρηματικά μοντέλα τους για να διασφαλίσουν βιώσιμη κερδοφορία, ενώ τα προσωρινά αυξημένα κέρδη θα πρέπει να χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία κεφαλαιακών αποθεμάτων ασφαλείας και την αποκατάσταση της ποιότητας του κεφαλαίου.
10.Η εργαλειοθήκη μακροπροληπτικής πολιτικής θα πρέπει να ενισχυθεί περαιτέρω και να χρησιμοποιηθεί πιο ενεργά για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας του τραπεζικού τομέα. Συμπληρώνοντας την οργανική συσσώρευση κεφαλαίου και τις εκδόσεις κεφαλαίου των τραπεζών, η ενεργοποίηση ενός θετικού ουδέτερου αντικυκλικού κεφαλαιακού αποθέματος ασφαλείας θα συμβάλει στην προστασία των τραπεζών από δυνητικούς συστημικούς κλυδωνισμούς.
Τα στοχευμένα μέτρα για τους δανειολήπτες ενυπόθηκων δανείων –όπως ανώτατα όρια στον δείκτη δανείου προς αξία και ανώτατα όρια στον δείκτη εξυπηρέτησης χρέους προς εισόδημα– θα ενισχύσουν την ανθεκτικότητα των νοικοκυριών και, κατά συνέπεια, θα περιορίσουν τις ευπάθειες του τραπεζικού συστήματος έναντι της πιθανής έκρηξης τιμών στις κατοικίες.
Εφαρμογή μεταρρυθμίσεων για υψηλότερη και πιο πράσινη ανάπτυξη
11. Οι συνολικές μεταρρυθμίσεις για την αντιμετώπιση των διαρθρωτικών εμποδίων στην προσφορά θα ενισχύσουν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ανάπτυξης, μετριάζοντας παράλληλα τις πληθωριστικές πιέσεις:
Επιτάχυνση των κανονιστικών μεταρρυθμίσεων για τη στήριξη των επιχειρήσεων. Οι κανονισμοί θα πρέπει να εξορθολογιστούν ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος και η έξοδος των επιχειρήσεων, καθώς και η μετάβαση θέσεων εργασίας σε όλους τους τομείς, γεγονός που θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού και της παραγωγικότητας των επιχειρήσεων. Οι τρέχουσες προσπάθειες των αρχών στην ψηφιοποίηση θα μπορούσαν να εστιάσουν περισσότερο στην εξυπηρέτηση των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων για τη μεγιστοποίηση των οικονομικών οφελών και των οφελών απασχόλησης.
Εξασφάλιση υψηλότερης συμμετοχής στην εργασία και καλύτερα ειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Η αναβάθμιση του συστήματος διά βίου μάθησης, μεταξύ άλλων όσον αφορά τις ψηφιακές και πράσινες δεξιότητες, θα μπορούσε να μειώσει τις ελλείψεις δεξιοτήτων και να συμβάλει στην αντιμετώπιση των σημείων συμφόρησης για την απασχόληση των νέων και των γυναικών.
Η πιο στοχευμένη στήριξη πολιτικής, όπως η βελτίωση της διαθεσιμότητας και της οικονομικής προσιτότητας της παιδικής μέριμνας και η μείωση του οριακού φόρου εισοδήματος των δεύτερων μελών της οικογένειας, θα συμβάλει στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στο εργατικό δυναμικό.
Ενίσχυση των μεταρρυθμίσεων στο δικαστικό σύστημα και τις εξωδικαστικές διαδικασίες. Η περαιτέρω πρόοδος για την επιτάχυνση της ρύθμισης των οφειλών μέσω αναδιαρθρώσεων στο πλαίσιο της πλατφόρμας εξωδικαστικής ρύθμισης και μέσω των επίσημων διαδικασιών βάσει του νέου πτωχευτικού κώδικα θα συμβάλει στη βελτίωση του δυναμισμού των επιχειρήσεων. Θα συμβάλει επίσης στην αύξηση της ανθεκτικότητας του χρηματοπιστωτικού τομέα, μειώνοντας περαιτέρω τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια των τραπεζών και τα επισφαλή χρέη που ανακτώνται από διαχειριστές πιστώσεων.
12. Απαιτούνται συντονισμένες προσπάθειες για την επίτευξη των φιλόδοξων κλιματικών στόχων των αρχών και της πράσινης μετάβασης. Δεδομένης της κυριαρχίας των ορυκτών καυσίμων στην ενέργεια, η ισχυρή εφαρμογή του πλαισίου πολιτικής των αρχών για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων μέτρων για τον εξορθολογισμό του πλαισίου αδειοδότησης για νέες επενδύσεις και την καλύτερη ενσωμάτωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στο δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας, θα επιτάχυνε την πρόοδο, ενισχύοντας παράλληλα την ενεργειακή ασφάλεια
. Οι αρχές θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο αύξησης του φόρου άνθρακα (συμπεριλαμβανομένων των ειδικών φόρων κατανάλωσης και των εκπτώσεων τελών) σε τομείς εκτός Συστήματος Διαπραγμάτευσης Δικαιωμάτων Ρύπων, όπως οι μεταφορές, για να δώσουν περαιτέρω κίνητρα για ταχεία και αποτελεσματική πράσινη μετάβαση καθώς οι τιμές της ενέργειας συνεχίζουν να εξομαλύνονται.