Η οικονομική κρίση των τελευταίων χρόνων, η περίοδος υψηλής ανεργίας που είχε προηγηθεί, η κρίση του ασφαλιστικού-συνταξιοδοτικού συστήματος και η βαθμιαία αποσάθρωση του κοινωνικού κράτος, επέφεραν μεγάλες αλλαγές στην Ευρώπη. Παραδοσιακές αξίες και "σταθερές" του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος εγκαταλείφθηκαν, η έννοια του κοινωνικού κράτους χάθηκε ουσιαστικές, πολιτικές και κοινωνικές αντιλήψεις άλλαξαν
Οι αλλαγές έγιναν εμφανέστερες την τελευταία περίοδο, από το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης το 2008 μέχρι σήμερα και διαμορφώνουν τη νέα «ταυτότητα» της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Σήμερα εκατομμύρια Ευρωπαίοι είναι απκλεισμένοι από βασικά αγαθά, τα οποία τις προηγούμενες δεκαετίες -μετά τη λήξη του Β΄Παγκοσμίου Πολέμου- αποτελούσαν χαρακτηριστικά του ευρωπαϊκού πολιτικού συστήματος.
Από το κοινωνικό κράτος στην "άγρια Δύση"
Το δικαίωμα στη στέγη, στην υγεία, στην παιδεία, στην εργασία, ακόμα και σε ένα ελάχιστο εισόδημα, ήταν παραδοχές τις οποίες κανένας πολιτικός δεν τολμούσε να αμφισβητήσει - και πολύ περισσότερο να τις θεωρήσει αντιπαραγωγικές. Γι’ αυτό απετέλεσαν τη βάση των προγραμμάτων της συντριπτικής πλειοψηφίας των ευρωπαϊκών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένων των χριστιανοδημοκρατικών.
Όλα αυτά, τα τελευταία χρόνια ανατράπηκαν. Η ανατροπή αυτή συνδυάστηκε με μία μεθοδική προσπάθεια να θεωρηθεί από τους Ευρωπαίους ως κοινωνικά αποδεκτή. Για το λόγο αυτό, περιβλήθηκε και σερβιρίστηκε με μία γαρνιτούρα... ανταγωνιστικότητας και οικονομικού ορθολογισμού.
Για να γίνει αυτό εφικτό, χρησιμοποιήθηκε η πανάρχαια μέθοδος της «σαλαμοποίησης» με τις κοινωνικές και επαγγελματικές ομάδες να στρέφονται η μία εναντίον της άλλης.
Στην λογική αυτή, τα εκατομμύρια των ανέργων χαρακτηρίστηκαν ως παράπλευρες απώλειες, σε μία προσπάθεια να γίνει η οικονομία πιο παραγωγική.
Ο αποκλεισμός από τις υπηρεσίες υγείας παρουσιάστηκε ως πράξη "δικαιοσύνης" έναντι εκείνων που πλήρωναν και προνοούσαν. Το ίδιο επιχείρημα για την αδυναμία πρόσβασης εκατομμυρίων σε πανάκριβες θεραπείες κοινών ασθενειών.
Οι υπερήλικες χωρίς σύνταξη εμφανίστηκαν ότι υφίστανταιτις επιπτώσεις δικών τους επιλογών - έμεναν ανασφάλιστοι την περίοδο που ήταν εργασιακά ενεργοί.
Η έλλειψη στέγης ή ακόμα και η αφαίρεσή της, ως κολασμός είτε για τη μη εξυπηρέτηση των δανείων, είτε για την αδυναμία για αποταμίευση.
Ο περιορισμός στην πρόσβαση στις υπηρεσίες παιδείας, ως αποτέλεσμα της προσπάθειας του κράτους να εκσυγχρονίσει με ένα ρεαλιστικό κόστος τις δαπάνες για παιδεία.
Κοινωνικός μιθριδατισμός
Το χειρότερο από όλα όμως είναι ότι οι απόψεις αυτές, όχι μόνο έγιναν αποδεκτές από μεγάλη μερίδα της κοινωνίας, αλλά μετατράπηκαν σε πολιτικά θέσφατα από τη συντριπτική πλειοψηφία των πολιτικών δυνάμεων της ταλαιπωρημένης γηραιάς ηπείρου.
Αν μάλιστα συγκρίνουμε αυτήν τη συμπεριφορά με το ΄70 και το ΄80, τότε τα συμπεράσματα για τον τρόπο που ερμηνεύει ο σημερινός Ευρωπαίος τον αποκλεισμό, είναι απογοητευτικά. ΄Ενα ακόμα στοιχείο είναι ότι ο σύγχρονος αποκλεισμός έχει απολέσει τα ταξικά και τα εθνικά χαρακτηριστικά των προηγούμενων αιώνων. Η ευρωπαϊκή κρίση έκανε εξίσου ευάλωτους στον αποκλεισμό, ένα βιομηχανικό εργάτη με έναν άνθρωπο που πριν από την κρίση θεωρούσε τον εαυτό του μέλος της μεσαίας τάξης.
Το χειρότερο από όλα όμως είναι ότι πολλοί Ευρωπαίοι όχι μόνο έχουν συμφιλιωθεί με αυτήν την πραγματικότητα, αλλά έχουν αποδεχτεί τη διαιώνισή της με το να επικροτούν την πολιτική των ισοσκελισμένων προϋπολογισμών.
Και το μείζον ερώτημα πλέον είναι, αν τελικά - για πρώτη φορά από τη γαλλική επανάσταση- η Ευρώπη οδηγείται οικειοθελώς στην πολιτική της αφαίρεσης.