«Το αντίθετο του εθισμού δεν είναι η νηφαλιότητα. Το αντίθετο του εθισμού είναι η σύνδεση». Ολοκληρώνοντας με αυτή τη φράση την πολυζητημένη TED ομιλία του «Ό,τι γνωρίζετε για τον εθισμό είναι λάθος» (δείτε το εδώ με δυνατότητα για ελληνικούς υπότιτλους) ο Johann Hari, συγγραφέας του Chasing The Scream, έφερε δυνατά στο προσκήνιο μία νέα αντίληψη για τις εξαρτήσεις, ανοίγοντας και νέους δρόμους για την αντιμετώπισή τους.
Η αντίληψή του αυτή υποστηρίζεται πλέον από έναν ολοένα αυξανόμενο αριθμό επιστημόνων, συμπεριλαμβανομένου του ειδικού στις εξαρτήσεις Dr. Gabor Maté, ο οποίος βλέπει την «συναισθηματική απώλεια και το τραύμα» ως πυρήνα του εθισμού. Αν συγκρίνουμε τις δύο θέσεις, είναι σαφές ότι μιλάνε για μια παρόμοια συναισθηματική κατάσταση.
Το ίδιο έχει ουσιαστικά αποδείξει και η Νευροεπιστήμη από το 2000. Η μελέτη «A General Theory of Love», συνεργασία τρίων καθηγητών Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια στο Σαν Φρανσίσκο, αποκάλυψε ότι, για να αναπτυχθεί βέλτιστα ο εγκέφαλος, ο άνθρωπος χρειάζεται ουσιαστική ανθρώπινη επαφή.
Όπως απέδειξε η έρευνα, τα μωρά που φροντίζονται σωματικά και συναισθηματικά και περιβάλλονται από αγάπη σε ένα ασφαλές περιβάλλον, είναι ψυχολογικά και νευρολογικά «ανοσοποιημένα». Για την ακρίβεια «η νευρική καλωδίωση που αναπτύσσεται από μια παιδική ηλικία γεμάτη αγάπη και ασφάλεια, οδηγεί σε αυξημένη συναισθηματική ανθεκτικότητα στην εφηβεία και την ενήλικη ζωή».
Αντιθέτως, οι άνθρωποι που μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον όπου η φροντίδα και η αγάπη είναι ασταθής ή ανύπαρκτη, είναι λιγότερο πιθανό ως ενήλικες να είναι ανθεκτικοί στη συναισθηματική πίεση.
Πως συνδέεται αυτό με τον εθισμό; Ο Gabor Maté παρατηρεί ένα εξαιρετικά υψηλό ποσοστό τραύματος παιδικής ηλικίας στους τοξικομανείς με τους οποίους εργάζεται. Το τραύμα είναι το άκρως αντίθετο του να μεγαλώνει κάποιος σε ένα σταθερά ασφαλές περιβάλλον με αγάπη.
Σύμφωνα με τον ίδιο, είναι εξαιρετικά συνηθισμένο τα άτομα με εξάρτηση να έχουν μειωμένη ικανότητα αντιμετώπισης της συναισθηματικής πίεσης και κατ' επέκταση αυξημένο κίνδυνο εξάρτησης από ουσίες.
Πως το τραύμα επηρεάζει την ικανότητά μας για σύνδεση
Το τραύμα είναι γνωστό ότι προκαλεί διακοπή της υγιούς νευρικής καλωδίωσης τόσο στον αναπτυσσόμενο, όσο και στον ώριμο εγκέφαλο. Ένα βαθύτερο ζήτημα εδώ είναι ότι, οι άνθρωποι που έχουν υποστεί τραύμα, ιδιαίτερα ως παιδιά, μπορεί να μείνουν με μια αίσθηση ότι ο κόσμος δεν είναι ασφαλής ή ότι δε μπορούν να εμπιστεύονται τους ανθρώπους.
Αυτή η διάβρωση (ή η πλήρης καταστροφή) της αίσθησης εμπιστοσύνης, ότι η οικογένειά μας, η κοινότητα και η κοινωνία μας θα μας κρατήσουν ασφαλείς, οδηγεί σε απομόνωση - και στην ίδια έλλειψη σύνδεσης που ο Johann Hari λέει ότι είναι το αντίθετο της εξάρτησης.
Οι άνθρωποι που χρησιμοποιούν ουσίες ψυχαναγκαστικά, το κάνουν για να αποφύγουν τον πόνο του παρελθόντος τραύματος και να υποκαταστήσουν την απουσία σύνδεσης στη ζωή τους.
Η κοινωνική λύση για την εξάρτηση
Βάσει της κατανόησης αυτής, η λύση στο πρόβλημα του εθισμού σε κοινωνικό επίπεδο είναι απλή και αρκετά εύκολη στην εφαρμογή:
Όταν ένα άτομο γεννιέται σε μια ζωή χωρίς αγάπη και υποστήριξη σε οικογενειακό επίπεδο ή αν λόγω κάποιου άλλου τραύματος έχει απομονωθεί και υποφέρει από εθισμό, ο πολιτισμός μας οφείλει να εξασφαλίσει, ότι ο άνθρωπος αυτός θα γνωρίζει ότι έχει αξία για το κοινωνικό σύνολο (ακόμη και αν δεν αισθάνεται ότι εκτιμάται από την οικογένειά του).
Περίτρανη απόδειξη της αποτελεσματικότητας μίας τέτοιας προσέγγισης αποτελεί η Πορτογαλία, που πέτυχε 50% μείωση των εξαρτήσεων, με προγράμματα ειδικά σχεδιασμένα για να επαναδημιουργήσουν σύνδεση μεταξύ του εξαρτημένου και της κοινότητάς του.
Η προσωπική λύση για την εξάρτηση
Μη ρωτάς γιατί ο εθισμός, αλλά γιατί ο πόνος. – Gabor Maté
Η αναδημιουργία ανθρώπινων σχέσεων είναι απαραίτητη, αλλά όχι μόνο μακροπρόθεσμα. Η ανθρώπινη σύνδεση είναι ζωτικής σημασίας για το άμεσο έργο της θεραπείας του τραύματος. Όταν ένα άτομο αποφασίσει τελικά να αντιμετωπίσει και να αισθανθεί τον πόνο που μπορεί να απέφευγε για χρόνια ή δεκαετίες, στα πρώτα βήματά του δε μπορεί να είναι μόνος.
Πρέπει να βιώσεις αυτόν τον πόνο, αλλά πρέπει και να έχεις υποστήριξη– Gabor Maté
Αυτή η υποστήριξη είναι ουσιαστικά η επαναφορά της φροντίδας και της στήριξης που είναι τόσο σημαντική για τη δημιουργία της νευρικής δομής της συναισθηματικής ανθεκτικότητας στην πρώιμη ζωή. Αρχίζουμε να αντικαθιστούμε αυτό που λείπει και χάρη στις αποκαλύψεις της νευροπλαστικότητας γνωρίζουμε τώρα ότι η νευρική επανασύνδεση είναι δυνατή στην ενήλικη ζωή.
Βέβαια, αν και είναι απαραίτητο για τους τοξικομανείς να αισθάνονται υποστηριγμένοι, για να αισθανθούν και να αντιμετωπίσουν τον πόνο που προσπαθούσαν να αποφύγουν, αυτό είναι τελικά ένα εσωτερικό ταξίδι που πρέπει κατ' αρχήν να επιλέξει το ίδιο το άτομο.
Οι ρίζες της θεραπείας
Όταν είμαστε μικροί, οι γονείς μας φροντίζουν για εμάς, μέχρι να μάθουμε να το κάνουμε μόνοι μας. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει και σε συναισθηματικό επίπεδο: οι γονείς μας μας αγαπούν και μας φροντίζουν με κάποιο τρόπο και μαθαίνουμε να αγαπάμε –ή να μην αγαπάμε- τον εαυτό μας με τον ίδιο τρόπο.
Τα προγράμματα στην Πορτογαλία έδειξαν, ότι οι τοξικομανείς τα πηγαίνουν εξαιρετικά καλά όταν αισθάνονται ότι εκτιμώνται ως άνθρωποι από την κοινότητά τους.
Είτε το συνειδητοποιούν είτε όχι, οι Πορτογάλοι δημιουργούν θετικό λιμπικό μοντέλο, εκτιμώντας τους εθισμένους ανθρώπους, ώστε να μπορούν να μάθουν να εκτιμούν τους εαυτούς τους. Όταν άλλοι άνθρωποι βρίσκονται εκεί για να προσφέρουν υποστήριξη με αγάπη σε έναν εξαρτημένο που επιθυμεί να αντιμετωπίσει τον συναισθηματικό πόνο που φέρει, του δίνουν αγάπη και τον φροντίζουν μέχρι να μάθει ο ίδιος να αγαπά τον εαυτό του.
Εν κατακλείδι, η νευρωνική καλωδίωση της συναισθηματικής ανθεκτικότητας, που αναπτύσσεται μέσα από την αντανάκλαση της αγάπης ενός άλλου ανθρώπου, μόλις αναπτυχθεί πλήρως, μπορεί απλά να γίνει αγάπη του εαυτού.