Τρόπος ζωής είναι η συμμετρία για τον άνθρωπο καθώς υπάρχει παντού στη φύση και εμείς είμαστε μέρη αυτής.
Ένα ζευγάρι συγχρονισμένων κολυμβητών, τα φτερά σε μια πεταλούδα, η θολωτή οροφή ενός καθεδρικού ναού. Αυτά είναι μερικά από τα πράγματα που οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν οπτικά πολύ ευχάριστα. Μα γιατί? Η απάντηση έχει να κάνει με τη συμμετρία.
Τα περισσότερα αντικείμενα στον πραγματικό κόσμο είναι συμμετρικά, η ακτινική συμμετρία των αστεριών ή των λουλουδιών, η συμμετρική απόδοση μιας εξαγωνικής κηρήθρας ή τα μοναδικά συμμετρικά κρυστάλλινα σχέδια μιας νιφάδας χιονιού. Στην πραγματικότητα η ασυμμετρία είναι συχνά ένα σημάδι ασθένειας ή κινδύνου στον φυσικό κόσμο. Αυτά ισχύουν ιδιαίτερα στη φύση.
Φυσικά, τα ανθρώπινα όντα είναι συμμετρικά, τουλάχιστον στο εξωτερικό (μερικά εσωτερικά όργανα όπως η καρδιά και το ήπαρ είναι λίγο περίεργα τοποθετημένα). Δεκαετίες έρευνας στη σεξουαλική έλξη έχουν αποδείξει ότι τόσο οι άντρες όσο και οι γυναίκες βρίσκουν συμμετρικά πρόσωπα πιο ερωτικά από τα ασύμμετρα. Η κυριότερη εξήγηση είναι ότι η φυσική συμμετρία είναι ένα εξωτερικό σημάδι καλής υγείας, αν και μεγάλης κλίμακας μελέτες δεν έχουν δείξει σημαντικές διαφορές στην υγεία σε άτομα με συμμετρικά ή ασύμμετρα πρόσωπα. Δεδομένου ότι οι σοβαρές φυσικές ασυμμετρίες είναι ισχυροί δείκτες γενετικών διαταραχών, οι εγκέφαλοι μας μπορεί να είναι υπερβολικοί.
Η απλή εξήγηση για την έλξη μας στη συμμετρία είναι ότι πως νιώθουμε οικεία, άνετα με αυτό που βλέπουμε. Τα συμμετρικά αντικείμενα και οι εικόνες παίζουν με τους κανόνες που ο εγκέφαλός μας έχει προγραμματιστεί να αναγνωρίζει εύκολα.
"Θα ισχυριζόμουν ότι η συμμετρία αντιπροσωπεύει την τάξη, την οποία και θέλουμε σε αυτό το περίεργο σύμπαν που βρισκόμαστε", γράφει ο φυσικός Alan Lightman στο "Τυχαίο Σύμπαν: Ο Κόσμος που νόμιζες πως γνώριζες" και συνεχίζει λέγοντας πως: "Η αναζήτηση της συμμετρίας και η συναισθηματική ευχαρίστηση που μας αποκομίζει όταν την βρούμε πρέπει να μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε τον κόσμο γύρω μας, ακριβώς όπως βρίσκουμε ικανοποίηση στην επανάληψη των εποχών και στην αξιοπιστία των φιλικών σχέσεων. Η συμμετρία είναι η απλότητα. Η συμμετρία είναι κομψότητα".
Μια πιο εσωτερικευμένη εξήγηση για την ικανοποίηση που αισθανόμαστε να βλέπουμε ένα δημιουργικά συμμετρικό έργο τέχνης ή μια τέλεια στοίβαξη των κουτιών σε μαγαζί, είναι ότι το «λογισμικό» των εγκεφάλων μας είναι ίδιο με το «λογισμικό» της φύσης. Οι νευρώνες και οι συνάψεις στον εγκέφαλό μας, οι διαδικασίες με τις οποίες επικοινωνούν, συνδέουν και προκαλούν σκέψεις, εξελίχθηκαν παράλληλα με τα αστέρια και τους αστερίες. Εάν η φύση είναι συμμετρική, τότε είναι το μυαλό μας.
"Η αρχιτεκτονική των μυών μας γεννήθηκε από την ίδια δοκιμή και το ίδιο λάθος, τις ίδιες ενεργειακές αρχές, τα ίδια μαθηματικά που ισχύουν για τα λουλούδια, τις μέδουσες και τα σωματίδια του Higgs", γράφει ο Lightman.
Ρίξτε μια ματιά στην παραπάνω εικόνα. Τι βλέπετε?
Αν είστε αρκετά τυχεροί για να έχετε δύο λειτουργικά μάτια και έναν άκοπο εγκέφαλο, θα πείτε "ένα φωτεινό λευκό τρίγωνο πάνω από ένα άλλο τρίγωνο". Αλλά κοιτάξτε πιο κοντά και θα ανακαλύψετε ότι όλα είναι μια οπτική ψευδαίσθηση, δεν υπάρχει λαμπερό τρίγωνο, υπάρχει μόνο κενό διάστημα που περιβάλλεται από τρεις Pac-Man και μερικά V.
Το οπτικό τέχνασμα, που ονομάζεται τρίγωνο Kanizsa, είναι τόσο ισχυρό που ο εγκέφαλός γεμίζει τις οριακές γραμμές που χωρίζουν τα δύο τρίγωνα και κάνει τη μια κορυφή μια πιο φωτεινή, αν και οι λευκοί χώροι σε όλη την εικόνα είναι στην πραγματικότητα η ίδια σκιά του λευκού. Δεν μας πιστεύετε; Καλύψτε τα τμήματα της εικόνας με το χέρι και το παρακολουθείστε καθώς οι γραμμές και οι χρωματικές διαφορές εξαφανίζονται.
Τι γίνεται λοιπόν;
"Στον εγκέφαλο δεν αρέσουν τα πράγματα που είναι τυχαία", λέει η Mary Peterson, καθηγήτρια ψυχολογίας και διευθύντρια του εργαστηρίου οπτικής αντίληψης στο Πανεπιστήμιο της Αριζόνα. "Ο εγκέφαλος δημιουργεί αυτό το ολόλευκο τρίγωνο, διότι θα ήταν τυχαίο αν οι τρεις Pac-Men ήταν ευθυγραμμισμένοι με τέτοιο τρόπο, αν δεν είχαν περιοριστεί από ένα λευκό τρίγωνο".
Η ψευδαίσθηση του τρίγωνου είναι ένα κλασικό παράδειγμα της γνωστής ως ψυχολογίας Gestalt, που ονομάστηκε από μια επιρροή οπτικής αντίληψης που γεννήθηκε στη Γερμανία τη δεκαετία του 1920. Το διάσημο μότο Gestalt ήταν: "Το σύνολο είναι διαφορετικό από το άθροισμα των τμημάτων του" (όχι το σύνολο είναι μεγαλύτερο από το άθροισμα των τμημάτων του"). Με άλλα λόγια, εάν η αντίληψή μας συνίσταται μόνο στην προσθήκη των λεπτομερειών μιας εικόνας, τότε θα την δούμε και θα πούμε "βλέπω τρεις Pac-Men και μερικά V". Αλλά ο εγκέφαλός μας είναι κάτι περισσότερο από μια αριθμομηχανή. Είναι έτοιμος να αναγνωρίσει τα σημάδια της τάξης στο «τυχαίο» χάος και να ακολουθήσει ορισμένους κανόνες ή συντομεύσεις για να κατανοήσει τον κόσμο.
Η συμμετρία είναι μία από αυτές τις συντομεύσεις. Όπως εξηγεί ο Peterson, είτε μαθαίνουμε, είτε γεννιόμαστε με συγκεκριμένες κατευθύνσεις ή συντομεύσεις που βοηθούν τον εγκέφαλό μας να αποφασίσει γρήγορα ότι κοιτάζουμε ένα αντικείμενο.
Ο Johan Wagemans είναι ένας ψυχολόγος από το Βέλγιο που ειδικεύεται στην οπτική αντίληψη και τον τρόπο με τον οποίο οι εγκέφαλοι μας επεξεργάζονται τη συνεχή εισερχόμενη ροή πληροφοριών και συναινεί στο γεγονός πως η συμμετρία δεν είναι απλώς μια αρχή σχεδιασμού του εξωτερικού κόσμου.
"Μπορείτε επίσης να δείτε τη συμμετρία ως μία από αυτές τις βασικές αρχές που οδηγούν στην αυτό-οργάνωση του εγκεφάλου", λέει ο Wagemans. «Όλες αυτές οι τάσεις προς την καλή και απλή οργάνωση είναι επίσης αρχές της συμμετρίας στη δυναμική του ίδιου του εγκεφάλου».