Νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου (ΕΕΣ) αναφέρει πως ο μηχανισμός ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), επίσης γνωστός ως το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ, εμφανίζει αδυναμίες στο σύστημα παρακολούθησής του, με αποτέλεσμα να μην μετρούνται επαρκώς οι συνολικές επιδόσεις του.
Πράγματι, το υφιστάμενο σύστημα συμβάλλει στην παρακολούθηση της προόδου των κρατών μελών ως προς την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων που έχουν προσυμφωνηθεί σε αντάλλαγμα για τη λήψη χρηματοδότησης. Δεν μπορεί ωστόσο να παράσχει πλήρη εικόνα της συμβολής των χρηματοδοτούμενων έργων στην επίτευξη των στόχων του ταμείου ανάκαμψης, όπως η ενίσχυση του οικολογικού προσανατολισμού και της ανθεκτικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας.
Με την αξία του να ανέρχεται σε 723 δισεκατομμύρια ευρώ (έως 338 δισ. ευρώ διατίθενται με τη μορφή μη επιστρεπτέων επιχορηγήσεων και 385 δισ. ευρώ με τη μορφή δανείων), το ταμείο αποσκοπεί στη χρηματοδότηση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων των κρατών μελών σε τομείς όπως η αγορά εργασίας ή η προστασία της φύσης. Με τη σειρά τους, οι μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις αυτές υπάγονται σε έξι πυλώνες πολιτικής, μεταξύ των οποίων η πράσινη μετάβαση και ο ψηφιακός μετασχηματισμός. Σε αντίθεση με τα περισσότερα άλλα προγράμματα της ΕΕ, η Επιτροπή εκταμιεύει πόρους με βάση το αν τα κράτη μέλη επιτυγχάνουν ορόσημα και τιμές-στόχο που συνδέονται με μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις και όχι με βάση τα πραγματικά έξοδα που αυτά πραγματοποιούν.
«Με το ταμείο ανάκαμψης της ΕΕ τα κράτη μέλη θα λάβουν περισσότερα χρήματα από ποτέ· σε κάθε περίπτωση, οι πολίτες χρειάζεται να γνωρίζουν κατά πόσον οι θεμελιώδεις στόχοι του ταμείου επιτυγχάνονται, όπως και το πώς δαπανώνται τα χρήματα αυτά», δήλωσε η Ivana Maletić, Μέλος του ΕΕΣ και αρμόδια για την έκθεση. «Το παράδοξο πάντως είναι ότι, ενώ το μεγαλύτερο ταμείο της ΕΕ θεωρητικά βασίζεται στις επιδόσεις, οι επιδόσεις είναι κάτι που δεν μπορούμε να μετρήσουμε, όπως κάνουμε με την πρόοδο.»
Η δομή του ταμείου ανάκαμψης για την παρακολούθηση των επιδόσεων θεμελιώνεται σε δύο βασικές συνιστώσες: αφενός, στα ορόσημα και στις τιμές-στόχο για την παρακολούθηση της προόδου των κρατών μελών ως προς την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων και, αφετέρου, σε 14 προκαθορισμένους κοινούς δείκτες, με τους οποίους παρακολουθείται κατά πόσον εκπληρώνονται οι στόχοι του ταμείου. Ωστόσο, το ΕΕΣ διαπιστώνει ότι οι δύο αυτές συνιστώσες του πλαισίου παρακολούθησης δεν επαρκούν για την αξιολόγηση των συνολικών επιδόσεων του ταμείου ανάκαμψης. Τα ορόσημα και οι τιμές-στόχος διευκολύνουν μεν την παρακολούθηση της προόδου ως προς την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων στα κράτη μέλη, παραμένουν ωστόσο επιμέρους στάδια στη διαδικασία υλοποίησης (π.χ. έγκριση νομοθεσίας, επιλογή έργων ή σύναψη συμβάσεων) και εστιάζουν σε μεγάλο βαθμό στο τι χρηματοδοτούν τα έργα (π.χ. αριθμό των συμμετεχόντων σε επιμορφωτικό μάθημα, αριθμό τετραγωνικών μέτρων που ανακαινίστηκαν ή αριθμό ηλεκτρικών οχημάτων που αγοράστηκαν), αντί να μετρούν αποτελέσματα (π.χ. αριθμό των απασχολούμενων, εξοικονόμηση στην κατανάλωση ενέργειας, και μείωση των εκπομπών CO2). Ούτε οι κοινοί δείκτες μετρούν αποτελέσματα, στη συντριπτική πλειονότητά τους, ενώ συχνά παρέχουν ανεπαρκείς πληροφορίες σχετικά με το πώς τα έργα συμβάλλουν στην πράξη στην επίτευξη των γενικών στόχων του ταμείου ανάκαμψης. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ορισμένες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις δεν ήταν δυνατό να συνδεθούν με κανέναν δείκτη, όπως μεγάλες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις (στους τομείς της οικονομίας, της αγοράς εργασίας και της δικαιοσύνης) ή επενδύσεις σε υποδομές και δημόσιες μεταφορές. Επιπλέον, ακριβώς επειδή δεν υπάρχουν δείκτες που να καλύπτουν τομείς όπως το κράτος δικαίου, ο χρηματοπιστωτικός τομέας ή η φορολογία, οι κοινοί δείκτες καλύπτουν εν μέρει μόνο τους στόχους του ταμείου ανάκαμψης.
Σε ό,τι αφορά τα δεδομένα που αναφέρονται σχετικά με τα ορόσημα και τις τιμές-στόχο, η Επιτροπή και τα κράτη μέλη διαθέτουν συστήματα που είναι ως επί το πλείστον κατάλληλα να διασφαλίσουν την ποιότητα. Παρ' όλα αυτά, το ΕΕΣ διαπίστωσε και αδυναμίες, ενώ επισημαίνει ότι εξακολουθούν να υπάρχουν κίνδυνοι για την αξιοπιστία των δεδομένων, ιδίως όσον αφορά τους τελικούς αποδέκτες της χρηματοδότησης. Ο διαδικτυακός πίνακας αποτελεσμάτων της Επιτροπής για το ταμείο ανάκαμψης, αν και φιλικός προς τον χρήστη, είναι παραπλανητικός λόγω του τρόπου με τον οποίο παρουσιάζεται η πρόοδος του ταμείου μέσω των έξι πυλώνων. Η Επιτροπή δεν συλλέγει δεδομένα σχετικά με τα χρήματα που δαπανώνται στα κράτη μέλη, επομένως τα στοιχεία που αναφέρει επί του παρόντος βασίζονται σε εκτιμήσεις. Για τον λόγο αυτό, το ΕΕΣ καλεί την Επιτροπή να βελτιώσει την από μέρους της αναφορά στοιχείων σχετικά με το ταμείο ανάκαμψης, για παράδειγμα συλλέγοντας και αναφέροντας δεδομένα για τις πραγματικές δαπάνες, και να αναπτύξει ένα ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης των επιδόσεων για μελλοντικά χρηματοδοτικά μέσα που δεν θα βασίζονται στο κόστος.