Αν και το πραγματικό θέμα αυτού του άρθρου είναι «μπορούμε ζήσουμε όλοι ευτυχισμένοι, σε έναν κόσμο που αγαπάμε» και το πως μπορούμε να το επιτύχουμε αυτό, θα ξεκινήσουμε με λίγη βασική γνώση για τον ανθρώπινο εγκέφαλο –και προχωρώντας θα γίνει κατανοητή η χρησιμότητα αυτής της αναφοράς.
Ο εγκέφαλός μας εξελίχθηκε σε τρία στάδια:
Ερπετοειδές εγκεφαλικό στέλεχος, με εστίαση στην αποφυγή κινδύνων
Θηλαστικό – μεταιχμιακό σύστημα, με εστίαση στην προσέγγιση ανταμοιβών
Πρωτεύον - εγκεφαλικός φλοιός, με εστίαση στη σύνδεση, στο «εμείς»
Κοιτάζοντάς τα στάδια αυτά με λίγο χιουμοριστική διάθεση και μέσα από φιγούρες ζώων, μπορούμε να πούμε ότι το πρώτο στάδιο –ηρέμησε τη σαύρα- έχει να κάνει με τις πιο αρχαίες δομές του εγκεφάλου, αυτές που διαχειρίζονται το πρώτο συναίσθημα όλων: το φόβο.
Το επόμενο – τάισε το ποντίκι- είχε σκοπό να βοηθήσει το νευρικό σύστημα των θηλαστικών να αισθανθεί ικανοποίηση από την ανταμοιβή και πληρότητα.
Το τρίτο –αγκάλιασε τον πίθηκο- έχει να κάνει με το να περνάει την αίσθηση ότι ανήκουμε κάπου (κάτι μας εμπερικλείει) και δεχόμαστε αγάπη, μέσα στον πρωτεύοντα εγκεφαλικό φλοιό.
Φυσικά, αυτές οι τρεις «βασικές λειτουργίες» πάνε πολύ πέρα από τις ανατομικές τους ρίζες. Τα τρία πρωταρχικά κινητήρια συστήματα του εγκεφάλου μας –αποφυγή κινδύνου, προσέγγιση ανταμοιβών και σύνδεση με «εμάς»- χρησιμοποιούν πολλά νευρικά δίκτυα για να επιτύχουν τους στόχους τους. Στην πραγματικότητα το ένα κινητήριο σύστημα μπορεί και να αξιοποιεί τα άλλα δύο για να κάνει τη δουλειά του. Για παράδειγμα, μπορεί να εκφράζουμε σύνδεση με έναν φίλο, βοηθώντας τον να αποφύγει τον κίνδυνο και να προσεγγίσει ανταμοιβές.
Και ερχόμαστε στο θέμα. Πρόσφατα, ο Rick Hanson, Ph.D, ψυχολόγος και συγγραφέας, του οποίου τα βιβλία είναι διαθέσιμα σε 26 γλώσσες, άρχισε να συνειδητοποιεί ότι, μέσα από τα τρία αυτά θεμελιώδη ανθρώπινα κινητήρια συστήματα, αναπτύσσεται πλέον ένα τέταρτο:
Είτε πρόκειται για τους κυνηγούς – τροφοσυλλέκτες προγόνους μας, που εξαρτώνταν από τους οικότοπούς τους για φαγητό και στέγη, είτε για εμάς τους σύγχρονους ανθρώπους, που έχουμε σπίτια και εργασίες, προκειμένου να επιβιώσουμε και να αναπτυχθούμε, η πολιτισμική και ίσως και η βιολογική μας εξέλιξη μας καλούν... να αγαπήσουμε τον κόσμο μας.
Ο κόσμος μας αποτελείται από ύλη και ενέργεια, φύση και ανθρώπινες δημιουργίες. Και έπειτα οι κύκλοι διευρύνονται, συμπεριλαμβάνοντας κοινωνίες και πολιτισμούς, τον ίδιο τον πλανήτη και τελικά ολόκληρο το σύμπαν, που ακόμα εν πολλοίς παραμένει ένα μυστήριο για την ανθρωπότητα.
Όταν αγαπάμε τον κόσμο, τον εκτιμάμε και νοιαζόμαστε γι’ αυτόν. Αυτά με τη σειρά τους μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά, ενώ ταυτόχρονα μας βοηθούν να συντηρούμε και να βελτιώνουμε όλα αυτά από τα οποία εξαρτώμαστε για τον αέρα που αναπνέουμε και την τροφή μας, τη ζωτικότητά μας, την ασφάλεια, την ικανοποίηση και τη σύνδεσή μας με τους συνανθρώπους μας και το περιβάλλον.
Τα τελευταία αρκετά εκατομμύρια χρόνια της ανθρώπινης εξέλιξης, το είδος μας δεν είχε ούτε μεγάλη δυνατότητα να βλάψει, αλλά ούτε και ιδιαίτερη κατανόηση των επιπτώσεων που είχε στον κόσμο. Πλέον όμως η ανθρωπότητα έχει τεράστια δύναμη να κάνει καλό ή να βλάψει, καθώς και αναμφισβήτητη γνώση του αντίκτυπού της τόσο στη φύση, όσο και στις ανθρώπινες δημιουργίες.
Καθώς ο πλανήτης θερμαίνεται και οι φυσικοί πόροι μειώνονται - και δεδομένου ότι είμαστε ένα είδος που εξελίχθηκε, εν μέρει όντας μοιραία επιθετικό απέναντι στο ίδιο του το είδος- υπάρχει πλέον άμεση ανάγκη να ζήσουμε συνεργατικά και ειρηνικά, εάν φυσικά θέλουμε να επιβιώσουμε...
Ως εκ τούτου, είναι ζωτικής σημασίας ένα τέταρτο κινητήριο σύστημα να οδηγεί τις σκέψεις, τα λόγια και πάνω απ’ όλα τις πράξεις μας:
Το να αγαπήσουμε τον κόσμο. Πως;
Κατ’ αρχήν, με αυτή την πτυχή της αγάπης που έχει να κάνει με το να εκτιμάμε, να αναζητάμε ευκαιρίες για να απολαμβάνουμε, να τιμάμε και να αισθανόμαστε ευγνώμονες για τα μικρά πράγματα του περιβάλλοντός μας.
Αυτά εκτείνονται από οτιδήποτε βλέπουμε γύρω μας –απαλά μαξιλάρια, λουλούδια που ανθίζουν, η ανατολή και το ηλιοβασίλεμα, η σκιά ενός δέντρου, η ωραία αρχιτεκτονική ενός κτιρίου, ο όμορφος τρόπος γραφής σε ένα βιβλίο- έως τις όλο και μεγαλύτερες «φωλιές» που όλοι μοιραζόμαστε –το Internet, την εναλλαγή οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα μέσω της οποίας όλα τα ζώα και τα φυτά δίνουν ζωή το ένα στο άλλο, την απίστευτα σπάνια και τυχαία εμφάνιση ενός βραχώδη πλανήτη – της Γης – που επιβίωσε του πρόωρου σχηματισμού ενός ηλιακού συστήματος και βρήκε μία τροχιά που επιτρέπει να υπάρχει νερό σε υγρή μορφή στην επιφάνειά του και όλα τα υπόλοιπα πλάσματα, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων. Όλα αυτά μέχρι και ολόκληρο το σύμπαν μας, που πετάχτηκε σαν μία φούσκα μέσα από το... τίποτα – αυτή είναι η μεγαλύτερη από όλες τις «φωλιές» μας, αυτό το απίστευτο θαύμα, μέσα στο οποίο ζούμε την καθημερινότητά μας!
Δεύτερον, με την πτυχή της αγάπης που έχει να κάνει με το να νοιαζόμαστε για κάτι ή κάποιον.
Αυτό σημαίνει έναν συνδυασμό του να περιποιούμαστε, να προστατεύουμε και να θρέφουμε τον κόσμο. Αυθόρμητα περιποιούμαστε ότι αγαπάμε, θέλουμε να το κρατήσουμε ασφαλές και θέλουμε να το βοηθήσουμε να ανθήσει, να αναπτυχθεί. (Ενδιαφέρον είναι ότι αυτές οι τρεις τάσεις αντιστοιχούν στα τρία θεμελιώδη κινητήρια συστήματα: το σύστημα σύνδεσης περιποιείται, το σύστημα αποφυγής προστατεύει και το σύστημα προσέγγισης θρέφει. Όπως και σε άλλες πτυχές της εξέλιξης, νέες δυνατότητες και λειτουργίες αντλούνται από προηγούμενα, «χαμηλότερα» συστήματα).
Τόσα πολλά θα μπορούσαν να γραφτούν – και έχουν ήδη γραφτεί- σχετικά με τη φροντίδα, την προστασία και τη θρέψη του κόσμου μας, παρ’ όλα αυτά εδώ πρέπει να είμαστε σύντομοι, δίνοντας μόνο τρεις προτάσεις:
Για ένα λεπτό, μια ώρα, μία ημέρα ή μία εβδομάδα άγγιζε τα φυσικά και τα φτιαγμένα από ανθρώπους πράγματα που υπάρχουν γύρω σου, σαν να τα λατρεύεις. Εάν λάτρευες ένα πορτοκάλι ή ένα φλυτζάνι, πως θα το κρατούσες;
Προστάτευσε κάτι. Μπορείς να σώσεις κάτι, που διαφορετικά θα πετούσες –π.χ το φαγητό που άφησες στο πιάτο σου σε ένα εστιατόριο. Ή, όταν πλένεις το πρόσωπό σου, αντί να αφήσεις το νερό να τρέξει στο σιφόνι του νιπτήρα, πότισε με αυτό τα φυτά. Η ασφάλεια είναι ένας υγιής στόχος του συστήματος αποφυγής, που επιτυγχάνεται κατά μεγάλο μέρος μέσω της διατήρησης αυτού που έχουμε.
Επίλεξε κάτι και εστίασε στο πως θα το βοηθήσεις να αναπτυχθεί και να ανθίσει. Μπορεί να είναι από ένα φυτό έως μία επιχείρηση, ένα project σε ένα σχολείο ή μία συνεργασία ανάμεσα σε κάποιους φίλους.
Αν σκεφτούμε λίγο βαθύτερα, αυτή η «τεχνική» έχει να κάνει με τη σχέση που ο καθένας μας έχει με τον κόσμο.
Σχετιζόμαστε με τον κόσμο μας σαν να είναι ένας αντίπαλος; Μήπως ένας μακρινός γνωστός; Ή σχετιζόμαστε με τον κόσμο μας σαν να είναι φίλος μας, παιδί ή μία αγαπημένη «φωλιά»;
Τελικά είναι θέμα αντίληψης και επιλογής το να ζούμε όλοι σε έναν κόσμο που αγαπάμε!
Α.Ν