Καθώς η παραλλαγή Ομικρον έρχεται στο επίκεντρο στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, επιστήμονες αναθεωρούν τις προβλέψεις τους για την πανδημία της Covid-19 για το επόμενο έτος. Μόλις λίγες εβδομάδες πριν, οι ειδικοί προέβλεπαν ότι οι χώρες θα αρχίσουν να βγαίνουν από την πανδημία το 2022, έπειτα από τις αναζωπυρώσεις που προκάλεσαν οι παραλλαγές Αλφα, Βήτα, Γάμμα και Δέλτα. Οι πρώτες χώρες που θα έβγαιναν από την πανδημία θα ήταν οι χώρες που θα συνδυάζουν υψηλό επίπεδο έκθεσης των πληθυσμών στον ιό μέσω της προσβολής και υψηλή προστασία του πληθυσμού μέσω του εμβολιασμού.
Σε αυτές τις περιοχές, αναμενόταν ότι η Covid θα εξελισσόταν σε ενδημική νόσο, ενδεχομένως με λιγότερο σοβαρές περιοδικές ή εποχικές εκρήξεις. Τα εμβόλια, τα οποία ήταν διαθέσιμα για μεγάλο μέρος του 2021 στις πλούσιες χώρες, θα έφθαναν το επόμενο έτος στο μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού.
Αλλά η ταχεία εξάπλωση της υψηλής μεταδοτικότητας παραλλαγής Ομικρον, η οποία ανιχνεύθηκε στο τέλος του Νοεμβρίου, και η ενδεχομένως μεγαλύτερη ικανότητά της να επαναμολύνει τους ανθρώπους σε σχέση με τις προκατόχους της, υπονομεύουν αυτήν την ελπίδα για την εξέλιξη της πανδημίας.
Ηδη, πολλές χώρες επιστρέφουν στη λήψη μέτρων που είχαν χρησιμοποιηθεί σε προηγούμενες φάσεις της πανδημίας: ταξιδιωτικοί περιορισμοί, χρήση μάσκας, αποφυγή μεγάλων συναθροίσεων τις ημέρες των γιορτών.
Αν και δεν βρισκόμαστε πίσω στην αφετηρία, μεγαλύτερο μέρος του κόσμου θα χρειασθεί να εμβολιασθεί ή να εκτεθεί στην Covid για να ξεπερασθεί η πανδημία, δηλώνουν στο Reuters ειδικοί λοιμωξιολόγοι.
«Οι άνθρωποι έχουν απαυδήσει από την πανδημία και ένας θεός ξέρει πόσο έχω απαυδήσει κι'εγώ, αλλά, αν δεν καταφέρουμε να πιέσουμε τους ηγέτες μας να αναλάβουν δράση επειγόντως, πραγματικά προβλέπω ότι το 2022 θα είναι μία επανάληψη του 2021», δηλώνει η δρ Angela Rasmussen, ιολόγος της Vaccine and Infectious Disease Organization του University of Saskatchewan του Καναδά.
Ακόμη και αφού η Covid εξελιχθεί σε περισσότερο ενδημική νόσο, νέες παραλλαγές θα εμφανίζονται και εποχικές αναζωπυρώσεις θα συμβαίνουν τα επόμενα χρόνια.
«Θα υπάρχει πάντα ένας αριθμός κρουσμάτων της Covid, νοσηλειών και θανάτων», δηλώνει ο δρ Amesh Adalja , ειδικός λοιμωξιολόγος του Johns Hopkins Center for Health Security. «Πολλοί άνθρωποι δεν το έχουν αντιληφθεί αυτό».
Η ελπίδα είναι ότι ο ιός θα εξασθενήσει σε σημείο που δεν θα διαταράσσει την ζωή. Αλλά το να ζεις με την Covid-19, δεν σημαίνει ότι ο ιός δεν αποτελεί πλέον απειλή.
Αντίθετα, οι άνθρωποι θα πρέπει να είναι έτοιμοι να προσαρμοσθούν όταν θα εμφανίζεται η επόμενη παραλλαγή, δηλώνει ο δρ Tom Frieden , επικεφαλής του Resolve to Save Lives και πρώην διευθυντής του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC). «Μπορεί να χρειάζεται σε δεδομένες χρονικές στιγμές να προσδιορίζεται ότι είναι ασφαλέστερο να κάνει κανείς ορισμένα πράγματα σε σχέση με άλλες χρονικές περιόδους».
Από την πανδημική στην ενδημική Covid
Ορισμένοι επιστήμονες δεν είναι τελείως έτοιμοι να εγκαταλείψουν την ελπίδα ότι ορισμένες περιοχές του κόσμου θα βγουν από την πανδημία τον επόμενο χρόνο. Περισσότερα από 270 εκατομμύρια άνθρωποι έχουν προσβληθεί από την Covid, σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, ενώ το 57% περίπου του παγκόσμιου πληθυσμού έχει λάβει τουλάχιστον μία δόση εμβολίου, που παρέχει εν δυνάμει προστασία η οποία δεν υπήρχε πριν από δύο χρόνια.
«Ακόμη και αν αυτή η ανοσία δεν είναι τόσο υψηλή απέναντι στην Ομικρον, δεν σημαίνει ότι είναι άχρηστη. Και η ανοσία αυτή είναι περισσότερο αποτελεσματική απέναντι στην σοβαρή νόσηση από ό,τι απέναντι στην μετάδοση», λέει ο δρ David Dowdy, εποιδημιολόγος του Johns Hopkins.
Μέχρι στιγμής, οι περισσότερες από τις μελέτες που ερευνούν την αποτελεσματικότητα των εμβολίων κατά της Ομικρον έχουν επικεντρωθεί στα εξουδετερωτικά αντισώματα, που είναι και ευκολότερο να μετρηθούν. Τα αποτελέσματα των εξετάσεων αίματος από πλήρως εμβολιασμένα άτομα δείχνουν ότι η Ομικρον έχει μάθει να ξεφεύγει από τα εξουδετερωτικά αντισώματα που δημιουργούν τα εμβόλια. Αλλά είναι πιθανόν ότι η χορήγηση αναμνηστικής δόσης αποκαθιστά την προστασία.
Στο επίπεδο της κυτταρικής ανοσίας, φαίνεται ότι τα Τ λεμφοκύτταρα παραμένουν ικανά να αναγνωρίσουν την παραλλαγή Ομικρον. Πολλοί ειδικοί πιστεύουν ότι αυτή η δεύτερη γραμμή άμυνας θα προλάβει νοσηλείες και θανάτους.
«Υπάρχουν ακόμη πολλοί άνθρωποι» που απειλούνται, διότι είναι ακόμη ανεμβολίαστοι, δηλώνει η δρ Celine Gounder , ειδική λοιμωξιολόγος του New York University. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους πιστεύει ότι θα περάσει κάποιος χρόνος μέχρι να περάσουμε από την πανδημική στην ενδημική Covid-19.
Στο μεταξύ, να ζεις με την COVID το 2022 θα σημαίνει μάλλον αξιολόγηση των τοπικών κινδύνων και ατομική προστασία μέσω του εμβολιασμού, της χρήση μάσκας και της τήρησης των αποστάσεων.
«Οταν θα πάω στα μαγαζιά το απόγευμα, θα βοηθήσει να ξέρω σε τι επίπεδο βρίσκεται η Covid στην κοινότητά μου», δηλώνει ο δρ Robert Wachter, πρόεδρος του Τμήματος Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας (Σαν Φρανσίσκο).
«Δεν θα υπάρχει ένα στάδιο πανδημίας. Θα υπάρχουν διαφορετικά στάδια για διαφορετικούς ανθρώπους και για διαφορετικές περιοχές. Και θα συνεχίσει να είναι έτσι για το ορατό μέλλον».
Ομικρον, μια παραλλαγή που θα αλλάξει το πρόσωπο της πανδημίας;
Απειλεί να αλλάξει το πρόσωπο της επιδημίας της Covid-19. Εναν σχεδόν μήνα μετά την ανίχνευσή της, η παραλλαγή Ομικρον εμφανίζεται μεταδοτικότερη και φαίνεται ότι διαφεύγει εν μέρει τα εμβόλια. Ο μεγάλος άγνωστος παραμένει η σοβαρότητα των μολύνσεων.
Ποια είναι η Ομικρον;
Είναι αποτέλεσμα μετάλλαξης του SARS-CoV-2 και εντοπίσθηκε στα τέλη του Νοεμβρίου στην Μποτσουάνα και στην συνέχεια στην Νότια Αφρική.
Η ιδιαιτερότητά της είναι ο αυξημένος αριθμός μεταλλάξεων σε σχέση με το αρχικό στέλεχος του ιού που εμφανίσθηκε στην Κίνα και σε σχέση με τις προηγούμενες παραλλαγές, όπως η Δέλτα, που κυριαρχεί στον κόσμο από το καλοκαίρι του 2021.
Δεν είναι γνωστό πού και πώς εμφανίσθηκε η Ομικρον. Μία υπόθεση επικρατεί μεταξύ των επιστημόνων: ο ιός μεταλλάχθηκε αργά και αθόρυβα στον οργανισμό ανοσοκατεσταλμένου ατόμου, μία διαδικασία που διήρκεσε πολλούς μήνες ώστε να καταλήξει σε μία τελείως διαφορετική εκδοχή του αρχικού στελέχους.
Τι αλλάζει;
Είναι προφανές ότι είναι πολύ μεταδοτική. Αυτή ήταν υπόθεση κατά την εμφάνισή της, που έγινε βεβαιότητα κατά τις πρώτες εβδομάδες του Δεκεμβρίου με βάση την εξέλιξη της επιδημιολογικής κατάστασης σε πολλές χώρες.
Η Ομικρον εξαπλώνεται «με ρυθμούς που δεν έχουμε συναντήσει σε καμία άλλη παραλλαγή» και «είναι πιθανότατα παρούσα στις περισσότερες χώρες», προειδοποίησε ο γενικός διευθυντής του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Τέντρος Αντανόμ Γκεμπρεγέσους.
Η Νότια Αφρική και οι γειτονικές της χώρες κατέγραψαν αναζωπύρωση των κρουσμάτων της Covid με την άφιξη της Ομικρον , η οποία γνώρισε αύξηση και σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, με προεξάρχουσες το Ηνωμένο Βασίλειο και την Δανία.
Ευρύτερα, η Ομικρον είναι πιθανόν να γίνει η κυριαρχούσα παραλλαγή στην Ευρώπη μέχρι τα μέσα του Ιανουαρίου, σύμφωνα με δηλώσεις της προέδρου της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν.
Θα αντικαταστήσει οριστικά την Δέλτα; Η πιθανότητα είναι μεγάλη, αλλά οι επιστήμονες αναφέρονται και σε άλλες πιθανότητες: η Ομικρον θα αντικαταστήσει την προκάτοχό της Δέλτα, αλλά τελικά θα της αφήσει και πάλι την θέση ή οι δύο παραλλαγές θα συνυπάρχουν, όπως συμβαίνει με ορισμένα στελέχη της εποχικής γρίπης.
Και τα εμβόλια;
Είναι μία από τις μεγάλες προκλήσεις της Ομικρον, την ώρα που τα σημερινά εμβόλια βρίσκονται στο σημείο όπου η αποτελεσματικότητά τους φθίνει με το πέρασμα του χρόνου.
Οι μεταλλάξεις της Ομικρον μπορούν να μειώσουν σημαντικά την ανοσία κατά του ιού μέσω των εξουδετερωτικών αντισωμάτων. Συνέπεια: η Ομικρον μπορεί πιθανόν να επαναμολύνει άτομα που έχουν νοσήσει και να προσβάλει σημαντικό αριθμό εμβολιασμένων.
Πολλές πρόσφατες μελέτες, που έγιναν στο εργαστήριο, υποστηρίζουν αυτήν την υπόθεση. Δείχνουν ότι τα επίπεδα των αντισωμάτων απέναντι στην Ομικρον μειώνονται στους εμβολιασμένους με Pfizer/BioNTech, Moderna και επίσης με AstraZeneca ή Sinovac.
Βέβαια, η χορήγηση αναμνηστικής δόσης φαίνεται ότι επαναφέρει σε μεγάλο βαθμό την ανοσία μέσω αντισωμάτων, όπως ανακοίνωσαν οι Pfizer και BioNTech. Αλλά δεν είναι γνωστό αν αυτή η ανοσία διαρκεί στον χρόνο.
Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι τα εμβόλια χάνουν όλη τους την αποτελεσματικότητα. Διότι, τα αντισώματα δεν αποτελούν παρά το ένα τμήμα της ανοσολογικής απόκρισης, η οποία περιλαμβάνει επίσης τα Τ λεμφοκύτταρα. Αυτή η κυτταρική ανοσία είναι πιο δύσκολο να μετρηθεί, αλλά παίζει πολύ σημαντικό ρόλο, κυρίως στις σοβαρές μορφές της νόσου.
Ετσι, σύμφωνα με μελέτη η οποία δημοσιεύθηκε αυτή την εβδομάδα στην Νότια Αφρική, το εμβόλιο των Pfizer/BioNTech παραμένει κατά μεγάλο βαθμό αποτελεσματικό απέναντι στη βαριά νόσηση, ακόμη και μετά τον εμβολιασμό με δύο δόσεις.
Η Ομικρον φαίνεται επίσης ότι δημιουργεί προβλήματα στην αγωγή με συνθετικά αντισώματα, που χρησιμοποιούνται κυρίως σε νοσηλευόμενους ασθενείς.
Αντίθετα ελπίζεται ότι η Ομικρον δεν ανθίσταται στα δισκία κατά της Covid που ανακοινώθηκαν πρόσφατα από τις Merck και Pfizer. Ωστόσο, πρόκειται για υπόθεση που πρέπει να αποδειχθεί στην πράξη.
Λιγότερο επικίνδυνη;
Αυτό είναι ο μεγάλος άγνωστος. Τα κλινικά δεδομένα των τελευταίων εβδομάδων οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η Ομικρον δεν είναι πιο επικίνδυνη από τις προκατόχους της, κυρίως την Δέλτα.
Είναι πλέον «σχεδόν βέβαιο», δήλωσε στις αρχές του Δεκεμβρίου ο κορυφαίος λοιμωξιολόγος Αντονι Φάουτσι, προσθέτοντας ότι είναι πιθανόν να είναι λιγότερο επικίνδυνη.
Αλλά πρέπει να ποντάρουμε σε αυτό το ενδεχόμενο; Είναι ένα παρακινδυνευμένο στοίχημα. Οι επιστήμονες προειδοποιούν για οπτική πλάνη. Αν η Ομικρον είναι λιγότερο επικίνδυνη και περισσότερο μεταδοτική, οι συνέπειες θα παραμείνουν σοβαρές σε συλλογικό επίπεδο.
«Ανησυχούμε για το γεγονός ότι οι άνθρωποι θεωρούν την Ομικρον ήπια. Ακόμη και αν η Ομικρον προκαλεί λιγότερο σοβαρά συμπτώματα, ο αριθμός των κρουσμάτων είναι σε θέση να προκαλέσει κατακλυσμό των συστημάτων υγείας που δεν είναι προετοιμασμένα για την εξέλιξη αυτή», προειδοποίησε ο γενικός διευθυντής του ΠΟΥ.