Από τα μεσάνυχτα η Ελλάδα βρίσκεται εκτός των μνημονίων, μετά από 8 χρόνια και τέσσερις μήνες, μετά από μια ιδιαίτερα επώδυνη διαδρομή, στης διάρκεια της οποίας καταγράφηκαν ανατροπές στην οικονομία, στην κοινωνία αλλά και στην πολιτική.
Η έξοδος από το μνημόνιο και η 21η Αυγούστου, παρά τις αντιπολιτευτικές κορώνες, είναι μια ιστορική μέρα, που κλείνει τον κύκλο που άνοιξε στις 23 Απριλίου 2010, το διάγγελμα του Γιώργου Παπαντρέου από το Καστελόριζο, όταν ανακοίνωσε την ένταξη στον 1ο μνημόνιο. Όμως αυτό, δεν σημαίνει ότι τελειώσαμε.
Η κληρονομιά των μνημονίων είναι βαριά. Η χώρα πρέπει να επιτυγχάνει πρωτογενή πλεονάσματα 3,5% του ΑΕΠ μέχρι το 2022 και 2% στα επόμενα χρόνια, υποχρεούται να συνεχίσει την υλοποίηση μεταρρυθμίσεων, θα εποπτεύεται από τους δανειστές με δύο ετήσιες αξιολογήσεις και δύο ενδιάμεσες, ενώ άμεσα η κυβέρνηση θα πρέπει να διαχειριστεί τη νομοθετημένη μείωση των συντάξεων έως 18% από την 1-1-2019, όπως επίσης και την μείωση του αφορολόγητου ορίου, επίσης για τα εισοδήματα του 2019.
Πρόκειται για μια πορεία δύσκολη, στην οποία ναι μεν η τρόικα δεν θα υπαγορεύει πολιτικές, αλλά δεν είναι και εύκολο για την κυβέρνηση να επιλέξει τα μέτρα εκείνα που θα που ξορκίσουν τη μείωση των συντάξεων ή του αφορολόγητου ορίου.
Από σήμερα, η κυβέρνηση οφείλει να παρουσιάσει το μεταμνημονιακό σχέδιο για την εμπέδωση της αναπτυξιακής πορείας της οικονομίας που ξεκίνησε από το 2017 και επιταχύνθηκε στο πρώτο τρίμηνο του 2018.
Το ζητούμενο είναι να μην ξαναφτάσουμε στον προθάλαμο των μνημονίων, γιατί αυτό θα είναι καταστροφικό.
Η ιστορία των μνημονίων
Η βαθιά οικονομική κρίση της ελληνικής οικονομίας στα τέλη της δεκαετίας του 2000, έφερε πολλαπλές ανατροπές. Άλλαξε κοινωνικές δομές, κατέστρεψε, επιχειρήσεις, εργαζόμενους, ζωές. Επέφερε και πολιτικές ανατροπές.
Ενδεικτικό των πολιτικών ανατροπών είναι, πως ο ΣΥΡΙΖΑ του 3-4% το 2009 και το 2010, έφτασε να γίνει κυβέρνηση το 2015, με τη σύμπραξη των ΑΝΕΛ και να είναι αυτή η κυβέρνηση και ο Αλέξης Τσίπρας ως πρωθυπουργός, που βγάζουν τη χώρα από το μνημόνιο. Όποιος διατύπωνε μια τέτοια πρόβλεψη προ οκταετίας, θα έμοιαζε τουλάχιστον γραφικός!
Επισήμως, η μνημονιακή περιπέτεια της ελληνικής οικονομίας ξεκίνησε τον Απρίλιο του 2010, αλλά η «προεργασία» είχε ξεκινήσει, πολύ νωρίτερα, από το 2007. Οι πρόωρες εκλογές το 2007, από την Κυβέρνηση Καραμανλή, έγιναν γιατί η οικονομία χρειάζονταν μέτρα. Ενέσκηψε όμως η αμερικανική κρίση και τα όποια μέτρα είχε σχεδιάσει η τότε κυβέρνηση έπρεπε να αυξηθούν δραματικά.
Η Κυβέρνηση τότε αδιαφόρησε ή φοβόταν εσωτερικές αντιδράσεις για την επιβολή σκληρών μέτρων και επέμενε στη γραμμή της «ήπιας προσαρμογής», αλλά και στη φρασεολογία ότι «η ελληνική οικονομία είναι θωρακισμένη»! την ώρα που κατέρρεαν γύρω μας, ισχυρότερες οικονομίες.
Ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιώργος Προβόπουλος, παρότι είχε τοποθετηθεί τον Ιούλιο του 2008, από την Κυβέρνηση της ΝΔ στη θέση του κεντρικού τραπεζίτη, δεν δίστασε λίγους μήνες μετά, τον Σεπτέμβριο του 2008 να χτυπήσει το πρώτο «καμπανάκι». Όταν Κυβέρνηση υποστήριζε πως « ελληνική οικονομία είναι θωρακισμένη»απέναντι στην οικονομική κρίση που είχε ξεκινήσει στις ΗΠΑ, ο κ. Προβόπουλος βγήκε και προειδοποίησε πως δεν υπάρχει καμία θωράκιση και θα πρέπει να ετοιμαζόμαστε, για τα χειρότερα.
Έπεισε στην κατεύθυνση αυτή την Κυβέρνηση του Κώστα Καραμανλή, ο οποίος υπό το βάρος του αδιεξόδου που θα βρισκόταν άμεσα η οικονομία, δρομολόγησε εκλογές για τον Οκτώβριο του 2009. Τις εκλογές κέρδισε ο Γιώργος Παπανδρέου, με το σύνθημα «λεφτά υπάρχουν», και έξι μήνες αργότερα, η Ελλάδα ικέτευε τους εταίρους και το ΔΝΤ να καλύψουν τις τεράστιες χρηματοδοτικές μας ανάγκες, με κόστος την ένταξη στο μνημόνιο, από οποίο ακόμη δεν έχουμε ξεφύγει.
Το δημοσιονομικό έλλειμμα του 2009, υποτίθεται ότι ήταν 6% του ΑΕΠ, αλλά με τις αναθεωρήσεις και το τελικό μέτρημα από την Eurostat, βρέθηκε στο 15,3% του ΑΕΠ ή περίπου 35 δισ ευρώ!
Τα spreads των ομολόγων, άρχισαν να τραβούν την ανηφόρα, και σε ένα εξάμηνο, τον Απρίλιο του 2010, οι αγορές έκλεισαν. Οπότε το μνημόνιο ήταν μονόδρομος.
τα πρώτα μέτρα
Όμως, επειδή τα μηνύματα είχαν αρχίσει να είναι έντονα από τα τέλη του 2009, η κυβέρνηση του Γιώργου Παπανδρέου επιχείρησε με μέτρα να κάμψει τις ανησυχίες των αγορών.
Ενώ η βαθμολογία της πιστοληπτικής ικανότητας της Ελλάδας μειώνεται από τους οίκους αξιολόγησης, ο Παπανδρέου αποσύρει το πρόγραμμά του για την ανάκαμψη της οικονομίας ύψους 2,5 δισ. ευρώ και παρουσιάζει πακέτο μέτρων λιτότητας για να περιορίσει το έλλειμμα από 12,7 στο 3% του ΑΕΠ πριν από το 2013, το οποίο περιλαμβάνει:
- μείωση κατά 10% των λειτουργικών εξόδων του κράτους,
- πάγωμα στις προσλήψεις και τους μισθούς άνω των 2.000 ευρώ στον δημόσιο τομέα,
- φορολόγηση των μπόνους στους δημοσίους υπαλλήλους,
- μείωση των διοικητικών συμβουλίων των δημόσιων επιχειρήσεων και των μισθών τους,
- φορολόγηση των μπόνους στελεχών ιδιωτικών τραπεζών με συντελεστή 90%,
- επαναφορά του φόρου κληρονομιάς και φορολόγηση της μεγάλης ακίνητης περιουσίας
- ιδιωτικοποιήσεις κρατικών εκτάσεων.
Στις 3η Μαρτίου 2010 ακολουθεί ένα δεύτερο πρόγραμμα λιτότητας 4,8 δισ. ευρώ
Υπό την πίεση των αγορών και των ευρωπαίων εταίρων, η κυβέρνηση Παπανδρέου παρουσιάζει ένα νέο πακέτο μέτρων λιτότητας για την εξοικονόμηση 4,8 δισ. ευρώ, το οποίο προβλέπει:
- αύξηση κατά δύο μονάδες του ΦΠΑ,
- αύξηση της φορολογίας στα αλκοολούχα ποτά (+20%), τον καπνό (+63%), τα καύσιμα και τα είδη πολυτελείας,
- πάγωμα των συντάξεων των δημοσίων υπαλλήλων και των υπαλλήλων του ιδιωτικού τομέα,
- περικοπές κατά 60% του 14ου μισθού των δημοσίων υπαλλήλων και κατά 30% του 13ου μισθού των εργαζομένων στον ιδιωτικό τομέα.
Το Καστελόριζο
Το… ελληνικό μνημόνιο δεν έπεισε κανέναν. Στις αρχές Απριλίου του 2010, οι αγορές έκλεισαν για την Ελλάδα και αποφασίστηκε η ένταξη στο κανονικό μνημόνιο.
Στις 23 Απριλίου ο Γιώργος Παπανδρέου κάνει το διάγγελμα από το Καστελόριζο, που ανακοινώνει την προσφυγή της Ελλάδας στον μηχανισμό στήριξης.
Στις 2 Μαΐου 2010, ανακοινώνεται το πρώτο πρόγραμμα διεθνούς βοήθειας ύψους 110 δισ. ευρώ.Τα 80 δισ. βαρύνουν τα κράτη μέλη της ευρωζώνης και 30 δισ. το ΔΝΤ. Δημιουργείται το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF), με 750 δισ. ευρώ για να βοηθήσει τα ευρωπαϊκά κράτη που αντιμετωπίζουν δυσκολίες.
Στις 6η Μαΐου 2010, ανακοινώνονται τα μέτρα που συνοδεύουν τη δανειακή σύμβαση. Πρόκειται για το τρίτο πακέτο μέτρων λιτότητας, σε διάστημα έξι μηνών, για την εξοικονόμηση 30 δισ. ευρώ!
Σε αντάλλαγμα για το διεθνές πακέτο βοήθειας, η κυβέρνηση Παπανδρέου αρχίζει ένα μεγάλο πρόγραμμα εξοικονόμησης 30 δισ. ευρώ, συμπεριλαμβάνοντας κυρίως:
- η νόμιμη ηλικία συνταξιοδότησης (από τα 60 έτη για τις γυναίκες και τα 65 για τους άνδρες) στο εξής συνδέεται με το μέσο προσδόκιμο ζωής και τη διάρκεια των εισφορών που αυξάνεται από τα 37 στα 40 έτη μέχρι το 2015,
- παράταση στο πάγωμα των μισθών στο δημόσιο τομέα,
- κατάργηση του 13ου και 14ου μισθού για τους δημοσίους υπαλλήλους που κέρδιζαν περισσότερα από 3.000 ευρώ το μήνα,
- μείωση 8% των μέσων αποδοχών των δημοσίων υπαλλήλων,
- κατάργηση της 13ης και 14ης σύνταξης για τους συνταξιούχους, κάτι που εξισορροπείτο από το ΕΚΑΣ για τους χαμηλοσυνταξιούχους,
- νέα αύξηση κατά δύο μονάδες του ΦΠΑ, από 21 σε 23%,
- αύξηση κατά 10% των φόρων σε καύσιμα, αλκοόλ και τον καπνό,
- απελευθέρωση των αγορών μεταφορών και ενέργειας,
- δυνατότητα για τις επιχειρήσεις να απολύουν περισσότερο από το 2% του προσωπικού τους μηνιαίως, ένα μέτρο που μέχρι τότε απαγορευόταν.
- Η μείωση του ελλείμματος στο 3% του ΑΕΠ αναβλήθηκε για το 2014.
Τον Ιούνιο του 2011 ανακοινώνεται έναν 4ο πρόγραμμα λιτότητας ύψους 28,4 δισ. ευρώ. Το ελληνικό κοινοβούλιο υιοθετεί ύστερα από μακρές διαπραγματεύσεις ένα νέο σχέδιο λιτότητας 28,4 δισ. ευρώ για τέσσερα χρόνια που υπαγορεύτηκε από το ΔΝΤ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, με αντάλλαγμα την καταβολή της πέμπτης δόσης του προγράμματος διάσωσης:
- το αφορολόγητο όριο μειώνεται στα 8.000 ευρώ ετησίως,
- φόρος 450 ευρώ ετησίως στους αυτοαπασχολούμενους με δελτίο παροχής υπηρεσιών,
- νέες αυξήσεις του ΦΠΑ και φόροι στο πετρέλαιο θέρμανσης,
- αυστηρότερα κριτήρια για τις κοινωνικές παροχές, συμπεριλαμβανομένης της ανεργίας, και μείωση ορισμένων επικουρικών συντάξεων για 9 δημοσίους υπαλλήλους στους 10.
- δυνατότητα απομάκρυνσης εργαζομένων σε δημόσιους οργανισμούς που καταργήθηκαν ή συγχωνεύτηκαν,
- μαζικές ιδιωτικοποιήσεις (λιμάνια αεροδρόμια, ταχυδρομείο, ενέργεια, τράπεζες, ΟΠΑΠ), για την αποδέσμευση επιπλέον 50 δισεκατομμυρίων ευρώ έως το 2015.
Στις 20 Ιουλίου του 2011 η τρόικα – ΔΝΤ, ΕΕ, Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα – αναγκάζεται να καταρτίσει ένα δεύτερο πακέτο διάσωσης 158 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τα 109 δισ. σε δάνεια που κατανέμονται μεταξύ του ΔΝΤ και του Ευρωπαϊκού Ταμείου Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (EFSF). Μέσα σε αυτό περιλαμβάνεται και το πακέτο για το PSI.
Στις 21 Σεπτεμβρίου 2011 η ελληνική κυβέρνηση ανακοινώνει νέα δημοσιονομική λιτότητα για να απελευθερώσει την έκτη δόση του πρώτου διεθνούς πακέτου βοήθειας του 2010. Μέτρα που πλήττουν τους συνταξιούχους, τους δημοσίους υπαλλήλους και η φορολόγηση αναμένεται να εξοικονομήσουν άλλα 7,5 δισ. ευρώ:
- μείωση κατά 20% των συντάξεων άνω των 1.200 ευρώ,
- 30.000 δημόσιοι υπάλληλοι τίθενται σε "καθεστώς εφεδρείας",
- το αφορολόγητο όριο μειώθηκε από 8.000 στα 5.000 ευρώ ετησίως,
- νέος φόρος στα ακίνητα,
- νέες ιδιωτικοποιήσεις.
Στις 27 Οκτωβρίου 2011, στο τέλος μιας νέας μαραθώνιας συνόδου κορυφής, οι ευρωπαίοι ηγέτες καταλήγουν σε συμφωνία με τις τράπεζες για τη διαγραφή μέρους του ελληνικού χρέους που κατέχουν οι τράπεζες πιστωτές της χώρας. Οι απαιτήσεις μειώνονται κατά 50% (ή 107 δισ. ευρώ επί συνολικού χρέους των 350 δισ. ευρώ) και 30 δισ. διατίθενται στις τράπεζες. Νέα διεθνή δάνεια ύψους 100 δισ. ευρώ χορηγούνται επίσης στην Αθήνα (σε αντικατάσταση του προγράμματος των 109 δισ. ευρώ που αποφασίστηκε τον Ιούλιο του 2011). Σε αντάλλαγμα, η Ελλάδα πρέπει να αποδεχθεί αυστηρότερους ελέγχους στη δημοσιονομική πολιτική της: έντονες επικρίσεις στη χώρα για την «απώλεια της δημοσιονομικής κυριαρχίας».
Πρόκειται για το γνωστό PSI, το οποίο απέτυχε να μειώσει και να καταστήσει βιώσιμο το ελληνικό χρέος.
Λίγο αργότερα, στις 31 Οκτωβρίου 2011 ο πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου ανακοινώνει τη διεξαγωγή δημοψηφίσματος για την ευρωπαϊκή συμφωνία για τη διαγραφή μέρους του ελληνικού χρέους με αντάλλαγμα έναν αυστηρότερο έλεγχο της τρόικας στη δημοσιονομική πολιτική. Αντιμέτωπος με επικρίσεις, διεθνείς και στους κόλπους την κυβέρνησής του, ο Γιώργος Παπανδρέου συμφωνεί να αποσύρει την πρόταση του και να διαπραγματευτεί με την αντιπολίτευση για τον σχηματισμό κυβέρνησης εθνικής ενότητας, στη συνέχεια παραιτείται. Ο τεχνοκράτης, ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας Λουκάς Παπαδήμος αναλαμβάνει την πρωθυπουργία.
Στις 13 Φεβρουαρίου 2012 ο Λουκάς Παπαδήμος ζητεί την ψήφιση ενός νέου προγράμματος λιτότητας για να καλύψει τρύπα του προϋπολογισμού 350 εκατομμυρίων ευρώ, η μη κάλυψη του οποίου απειλεί τη χώρα με στάση πληρωμών. Τα μέτρα αυτά προβλέπουν κυρίως:
- μείωση κατά 22% του κατώτατου μισθού,
- κατάργηση 15.000 θέσεων εργασίας στον δημόσιο τομέα,
- νέα μείωση συντάξεων και των μισθών των δημοσίων υπαλλήλων,
- μείωση του προϋπολογισμού της κοινωνικής ασφάλισης και του στρατού,
- ιδιωτικοποιήσεις τεσσάρων κρατικών επιχειρήσεων
Όπως και σε προηγούμενα προγράμματα λιτότητας, η ψήφιση των μέτρων αυτών προκαλεί μαζικές διαδηλώσεις έξω από τη Βουλή των Ελλήνων.
Στις 21 Φεβρουαρίου 2012 ανακοινώνεται το πακέτο βοήθειας ύψους 237 δισ. ευρώ και η μείωση κατά το ήμισυ του χρέους προς τον ιδιωτικό τομέα. Αυτό περιλαμβάνει τα δάνεια που είχαν εγκριθεί από το 1ο πρόγραμμα, καθώς και άλλα κεφάλαια που απαιτήθηκαν για το PSI και το πρόγραμμα προβλέπει την απομείωση κατά το ήμισυ της ονομαστικής αξίας του ελληνικού χρέους που κατέχουν ιδιώτες πιστωτές, τράπεζες και επενδυτικά ταμεία, δηλαδή 107 δισ. ευρώ.
Στις 17η Ιουνίου 2012 και μετά την αποτυχία των εκλογών του Μαϊου, η Νέα Δημοκρατία, επέστρεψε στην εξουσία μετά τη νίκη στις εκλογές και αφού είχε προηγηθεί η αποτυχία σχηματισμού κυβέρνησης στις εκλογές του Μαίου. Ο νέος πρωθυπουργός Αντώνης Σαμαράς σχηματίζει συνασπισμό με το ΠΑΣΟΚ και το μικρό αριστερό κόμμα ΔΗΜΑΡ.
Υποστηρίζοντας μια επαναδιαπραγμάτευση του μνημονίου λιτότητας που επιβλήθηκε από τους διεθνείς πιστωτές, ο Σαμαράς αποδεικνύεται τελικά συνεργάσιμος μαζί τους. Υπόσχεται ότι η Ελλάδα θα ξαναγίνει από το 2014 μια «κανονική χώρα» και αποκλείει οποιοδήποτε νέο διεθνές πακέτο διεθνούς βοήθειας. Όμως οι εκλογές του 2012, ανέδειξαν τη δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ.
Στις 7η Νοεμβρίου 2012, η κυβέρνηση του Αντώνη Σαμαρά ζητεί τη ψήφιση από το κοινοβούλιο του έκτου προγράμματος λιτότητας από την έναρξη της κρίσης. Η τρόικα απαιτεί την εφαρμογή του προγράμματος αυτού για την αποδέσμευση βοήθειας περίπου 30 δισ. ευρώ από την Ευρώπη και το ΔΝΤ. Το πρόγραμμα αυτό προβλέπει κυρίως:
- αύξηση του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης από τα 65 στα 67 έτη,
- μείωση ορισμένων συντάξεων,
- τη μείωση των μισθών στον δημόσιο τομέα,
- απορρύθμιση των αγορών εργασίας και υπηρεσιών.
Στις 26 Νοεμβρίου 2012 ανακοινώνεται νέο πρόγραμμα ελάφρυνσης του χρέους κατά 30 δισ. ευρώ, το PSI+.
Οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης και το ΔΝΤ συμφωνούν σε μια μείωση κατά 30 δισ. ευρώ του ελληνικού χρέους και στην δεκαετή αναβολή της καταβολής των επιτοκίων. Το χρέος αναμένεται να μειωθεί στο 124% του ΑΕΠ το 2020, έναντι 120% που απαιτείτο από το ΔΝΤ αρχικά. Ο φόβος τότε ήταν μήπως το χρέος έφθανε το 190% του ΑΕΠ το 2014 (έφτασε το 177% στα τέλη του 2014).
Τον Ιανουάριο του 2013 η κυβέρνηση Σαμαρά ψηφίζει νέο νόμο που προβλέπει κυρίως:
- αύξηση της φορολογίας των ελευθέρων επαγγελμάτων & αύξηση της φορολογίας για τους εργαζόμενους που κερδίζουν περισσότερα από 21.000 ευρώ ετησίως,
- φορολόγηση των εφοπλιστών για πρώτη φορά από το 1953.
- Ο νόμος αυτός, που επικρίθηκε ιδιαίτερα με την κατηγορία ότι «στραγγαλίζει τη μεσαία τάξη», επιτρέπει στο ελληνικό δημόσιο να αποδεσμεύσει 2,5 δισ. ευρώ για το 2013.
Τον Απρίλιο του 2014, στο άτυπο Eurogroup που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα κλείνει η 4η αξιολόγηση του 2ου Μνημονίου. Ακολουθεί η 5η αξιολόγηση, η οποία δεν έκλεισε ποτέ. Η Κυβέρνηση Σαμαρά, με την προοπτική της προεδρικής εκλογής και τη δεδομένη αντίρρηση του ΣΥΡΙΖΑ να ψηφίσει Πρόεδρο της Δημοκρατίας, άρχισε να αντιδρά στα μέτρα και στις κατευθύνσεις της τρόικας. Υπήρξε μια διελκυστίνδα θεσμών και κυβέρνησης, η οποία δεν κατέληξε πουθενά.
Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ
Στις 25 Ιανουαρίου 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ κερδίζει τις εκλογές και στις 26 Ιανουαρίου 2015 σχηματίζει κυβέρνηση με τους ΑΝΕΛ.
Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας αρχίζει ένα μπρα ντε φερ με τους Ευρωπαίους και το ΔΝΤ με στόχο την χαλάρωση των μέτρων λιτότητας, την αναδιάταξη του ελληνικού χρέους και την αποδέσμευση της τελευταίας δόσης του διεθνούς πακέτου βοήθειας ώστε να επιτραπεί στην Αθήνα να τηρήσει την προσεχή καταβολή των πληρωμών της προς το ΔΝΤ, καθώς έληγαν δόσεις δανείων.
Στις 26η Ιουνίου 2015, και ύστερα από μήνες συνομιλιών, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ της Αθήνας και των πιστωτών της λαμβάνουν δραματική τροπή, ενώ πλησιάζει η κρίσιμη προθεσμία της 30ής Ιουνίου, της ημέρας που η Ελλάδα πρέπει να πληρώσει μια δόση στο ΔΝΤ γιατί διαφορετικά θα βρεθεί σε στάση πληρωμών. Ενώ η ελληνική κυβέρνηση αρνείται τους όρους που τής έχουν τεθεί, οι Ευρωπαίοι στέλνουν τελεσίγραφο. Ο Έλληνας πρωθυπουργός αποφασίζει να ζητήσει να διεξαχθεί δημοψήφισμα την 5η Ιουλίου προκειμένου ο λαός να αποφανθεί επί της ευρωπαϊκής πρότασης και ζητεί από τους πολίτες να την καταψηφίσουν. Η κυβέρνηση κλείνει προσωρινά τις τράπεζες για να αποτρέψει τη μαζική ροή κεφαλαίων.
Στις 5 Ιουλίου 2015, ο ελληνικός λαός κλήθηκε να αποφανθεί για το πρόγραμμα λιτότητας που πρότειναν οι πιστωτές. Οι πολίτες ακολούθησαν την προτροπή του πρωθυπουργού και ψήφισαν με ποσοστό 61,31% «ΟΧΙ».
Στις 16 Ιουλίου 2015, η Βουλή των Ελλήνων ψηφίζει το ένατο πακέτο μέτρων, αλλά αρκετοί από τους βουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ το καταψηφίζουν, μαζί με βουλευτές του Κομμουνιστικού Κόμματος Ελλάδας και του νεοναζιστικού κόμματος Χρυσή Αυγή. Το πακέτο περνά κατά πλειοψηφία με 229 ψήφους υπέρ, 64 κατά και 6 αποχές.
Το νέο πρόγραμμα λιτότητας περιλαμβάνει κυρίως:
- μεταρρύθμιση του ΦΠΑ για την αύξηση των συντελεστών,
- μέτρα για τη βελτίωση της "βιωσιμότητας" του συνταξιοδοτικού συστήματος ενόψει μιας ευρύτερης μεταρρύθμισης του,
- την εφαρμογή μέτρων σχεδόν αυτόματων περικοπών στις δαπάνες σε περίπτωση δημοσιονομικής απόκλισης.
Στις 11 Αυγούστου 2015: Η Ελλάδα και οι πιστωτές της συμφωνούν στις τεχνικές λεπτομέρειες ενός τρίτου πακέτου βοήθειας ύψους σχεδόν 86 δισ. ευρώ για την προσεχή τριετία – που πρέπει να επικυρωθεί από το Eurogroup. Ο συμβιβασμός αυτός, που επιτρέπει στην Αθήνα να παραμείνει στην ευρωζώνη με τη δέσμευση να εφαρμόσει νέα μέτρα λιτότητας τέθηκε προς ψήφιση στη Βουλή των Ελλήνων την 16η Ιουλίου. Το νέο πρόγραμμα λιτότητας επιβάλλει στην ελληνική κυβέρνηση την υιοθέτηση ορισμένων μεταρρυθμίσεων. Ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας δήλωσε μετά τη συμφωνία της 13ης Ιουλίου ότι «αναλαμβάνει την ευθύνη ενός κειμένου στο οποίο δεν πιστεύει αλλά το υπογράφει για να αποτραπεί η καταστροφή της χώρας».
Στις 20 Αυγούστου 2015, ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας ανακοίνωσε την παραίτησή του και προκήρυξε πρόωρες βουλευτικές εκλογές, οι οποίες μπορεί να διεξαχθούν την 20ή Σεπτεμβρίου. Μια μεταβατική κυβέρνηση αναμένεται να σχηματιστεί ενόψει των εκλογών. Στο τέλος μιας πολύπλοκης διαδικασίας, καθώς η παραίτηση ανακοινώνεται σε διάστημα λιγότερο των 12 μηνών από τις προηγούμενες βουλευτικές εκλογές. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας αναθέτει στα άλλα κόμματα τη διερευνητική εντολή για τον σχηματισμό κυβέρνησης. Αν αυτό δεν επιτευχθεί, θα διεξαχθούν πρόωρες εκλογές.
Έκτοτε ακολούθησαν άλλες δύο αξιολογήσεις, στο πλαίσιο του 3ου Προγράμματος, με την τελευταία να κλείνει τον περασμένο Μάιο και να είναι η τελευταία του οκταετή κύκλου των μνημονίων.