Η καθημερινότητά μας εδώ και δύο ήδη χρόνια ορίζεται από τις εξελίξεις στο μέτωπο του κορωνοϊού. Αναλόγως με τις μεταλλάξεις, τα κρούσματα και τις ανθρώπινες απώλειες, το ενδιαφέρον της κοινωνίας μεταλλάσσεται και αυτό, προκαλώντας διακυμάνσεις στο δείκτη του φόβου. Και ενώ η υγειονομική κρίση με την κυματοειδή εμφάνισή της είναι πάντα παρούσα - ποτέ άλλωστε δεν έφυγε - οι αρνητικές επιδράσεις της στην οικονομία μετά το καταστροφικό 2020, δείχνουν προς το παρόν να έχουν καταλαγιάσει σε μεγάλο βαθμό.
Του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΥ ΓΚΟΤΣΗ*
Δεν βοήθησαν μόνο οι επεκτατικές πολιτικές των Κεντρικών Τραπεζών, των κρατικών προϋπολογισμών καθώς και - σε ότι αφορά την Ευρώπη - η ανάληψη κοινής ευθύνης για την αντιμετώπιση της κρίσης, οι οποίες χωρίς αμφισβήτηση ήταν αναγκαίες. Συνέβαλαν και οι εξελίξεις στον τομέα της επιδημιολογικής έρευνας.
Οι ευρωπαϊκές οικονομίες ανακάμπτουν γρηγορότερα από ό,τι και η ίδια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέμενε. Τόσο για την Ευρωζώνη, όσο και για το σύνολο της Ένωσης προβλέπεται ότι η ανάπτυξη το 2021 θα ανέλθει στο 5 %. Σε πρόσφατη έκθεσή της η ευρωπαϊκή αρχή αναφέρει, ότι η ευρωπαϊκή οικονομία το τρίτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους κάλυψε ήδη τις απώλειες σε οικονομική δραστηριότητα που είχε από την πανδημία και έχει ήδη περάσει από την ανάρρωση στην ανάπτυξη.
Οι καλές επιδόσεις, μεγαλύτερες για τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο και μικρότερες για εκείνες που άντεξαν στην κρίση, ήταν αποτέλεσμα των ενισχύσεων προς επιχειρήσεις και εργαζόμενους, που παρείχαν την πρώτη ύλη για την επανεκκίνηση, αλλά και κυρίως επειδή οι ερευνητές, τα πανεπιστήμια και οι φαρμακευτικές εταιρείες, κατάφεραν σε μικρό χρονικό διάστημα να αναπτύξουν και να εφοδιάσουν τις χώρες με το σωτήριο εμβόλιο, το οποίο συνάμα απεδείχθη και πολύ αποτελεσματικό.
Αξίζει συνεπώς η έκφραση ευγνωμοσύνης στην επιστημονική κοινότητα, στους ανθρώπους που ξημεροβραδιάζονται στα εργαστήρια, θυσιάζοντας την προσωπική τους ζωή, για να αναπτύξουν πολύ σύντομα ένα νέο εμβόλιο που μετρίασε τις επιπτώσεις της μεγάλης απειλής. Το εμβόλιο λοιπόν δεν έσωσε μόνο ζωές, αλλά και τις οικονομίες. Το γεγονός ότι οι επιχειρήσεις συνεχίζουν πλέον απρόσκοπτα να παράγουν και να μην βρίσκονται κάτω από τη δαμόκλειο σπάθη του lockdown και του μειωμένου προσωπικού, το οφείλουμε στο εμβόλιο και στους ερευνητές, οι οποίοι έκαναν το χρέος τους. Δε συνέβη όμως το ίδιο και με τις κυβερνήσεις.
Κακή εκτίμηση, χειρότερη διαχείριση
Εκ του αποτελέσματος, οι ενέργειες των κυβερνήσεων, σε ότι αφορά την αντιμετώπιση της πανδημίας, μόνο ως επιτυχία δεν θα μπορούσαν να ληφθούν. Με τη δέουσα κατανόηση για το πρώτο κύμα της νόσου την άνοιξη του 2020, όπου οι πάντες δικαιολογημένα αιφνιδιάστηκαν, οι ενέργειες στη συνέχεια χαρακτηρίζονται από κακή εκτίμηση και από χειρότερη διαχείριση.
Παρά τις προειδοποιήσεις των ανά τον κόσμο ειδικών επιστημόνων, λειτούργησαν ως Sprinters, πιστεύοντας ότι θα τρέξουν εκατό μέτρα και μετά τελειώσαμε. Όμως, όπως απεδείχθη, αφού ακόμα και τώρα σχεδόν δύο χρόνια μετά βιώνουμε την πιο τραγική της αναζωπύρωση, ο αγώνας ήταν μαραθώνιος. Και για το μαραθώνιο χρειάζεται κανείς διαφορετική προετοιμασία.
Ετοιμάζει το σύστημά του για να αντέξει στην επίπονη δοκιμασία. Βελτιώνει τις δομές και τις στελεχώνει με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό. Δεν περιμένει μόνο από τις φιλότιμες προσπάθειες των υγειονομικών πρώτης γραμμής, που με επαγγελματισμό και ευαισθησία, δίνουν τη μάχη για να σώσουν ζωές και να μην καταρρεύσει το σύστημα, να λύσουν το πρόβλημα. Αναθέτει σε έγκριτους επιστήμονες την ενημέρωση των πολιτών για ένα τόσο ειδικό και ευαίσθητο θέμα, όπως είναι ο εμβολιασμός. Με πειθώ, με μειλίχιο τρόπο όχι με εκφοβισμό. Με κατανόηση και όχι με απειλές. Με προσπάθειες που αγκαλιάζουν το σύνολο της κοινωνίας. Χωρίς διαχωρισμούς σε καλούς και σε κακούς. Σε καλούς εμβολιασμένους, που πήραν το λάθος μήνυμα περί «ελευθερίας» και κακούς ανεμβολίαστους που είναι υπεύθυνοι για όλα. Με την πεποίθηση, ότι μπροστά σε μια τέτοια απειλή δε μας περισσεύει κανένας.
Η πολιτεία έχει καθήκον να φροντίζει για όλα της τα μέλη. Και όταν τελειώσει με το καλό αυτή η περιπέτεια με τις λιγότερες απώλειες, τότε δικαίως, θα πρέπει να εισπράξει και τους επαίνους, όπως οι ερευνητές που ανέπτυξαν το σωτήριο εμβόλιο.
Κίνδυνοι, απειλές, προκλήσεις
Η οικονομία λοιπόν, χάρις στα υποστηρικτικά τονωτικά μέτρα και το εμβόλιο, σταδιακά ανακτά το χαμένο έδαφος. Αυτό δε σημαίνει βέβαια, ότι υπάρχουν περιθώρια για επανάπαυση. Αντίθετα μάλιστα, επειδή βρισκόμαστε μπροστά σε μεγάλες και ποικίλες απειλές χρειάζεται διαρκής επαγρύπνηση. Ας τις απαριθμήσουμε:
- Η συνεχιζόμενη πανδημία, η οποία μπορεί να οδηγήσει έστω σε μερικό lockdown ή και σε αποκλεισμό μιας μερίδας πολιτών από κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες, που οικονομικά έχει τις ίδιες συνέπειες.
- Η αποπληρωμή των πανδημικών υποχρεώσεων από πολίτες και επιχειρήσεις, ύψους 15 δισ. ευρώ προς εφορία, ταμεία, επιστρεπτέα προκαταβολή και τράπεζες (9 δισ. ευρώ τελικά) με περιοριστικές στην οικονομική δραστηριότητα επιδράσεις
- Οι πληθωριστικές πιέσεις που απειλούν την αγοραστική δύναμη και πιέζουν τα επιτόκια προς τα πάνω.
- Το υπέρογκο δημόσιο χρέος, στο οποίο προστέθηκε άλλο ένα 15,9% του ΑΕΠ, κάτι που αποτέλεσε την αιτία προσφάτως για τη μη πιστοληπτική αναβάθμιση της χώρας από την S&P και τη Moody’s.
- Τα προβλήματα με τις εφοδιαστικές αλυσίδες με αποτέλεσμα την έλλειψη ή μεγάλες καθυστερήσεις στην παράδοση εξαρτημάτων ή τελικών προϊόντων.
- Η ενεργειακή κρίση με τις ελλείψεις και τις πρωτοφανείς αυξήσεις τιμών σε ρεύμα, φυσικό αέριο, πετρέλαιο καθώς και την επιβάρυνση σε πλήθος προϊόντων που ενσωματώνουν ενεργειακό κόστος.
- Τέλος και σημαντικότερο το πρόβλημα της μεγάλης κλιματικής αλλαγής, η οποία απαιτεί αναδιάταξη της παραγωγικής διαδικασίας και της συμπεριφοράς μας σε όλους τους τομείς, με σημαντικό κόστος αλλά και μεγάλες ευκαιρίες.
Για την αντιμετώπιση των μεγάλων αυτών προβλημάτων απαιτείται πάνω απ’ όλα υπευθυνότητα, κοινωνική ομοψυχία και προσήλωση στους εθνικούς μας στόχους, μακριά από διχαστικούς πολιτικούς καιροσκοπισμούς που μόνο την υπόθεση και τη χώρα δεν ωφελούν. Ωστε να διασφαλίσουμε τη θέση που μας ταιριάζει μεταξύ των ανεπτυγμένων χωρών και που αρμόζει στη μακρόχρονη ιστορία μας.
*Καθηγητής Οικονομικών, τ. Πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς