Θολό, όπως αναμενόταν, είναι το μετεκλογικό τοπίο στην Ιταλία, με το φάσμα της πολιτικής αβεβαιότητας να πλανάται πάνω από ολόκληρη την Ευρωζώνη. Το αποτέλεσμα της κάλπης της 4ης Μαρτίου δικαίωσε τους φόβους για ένα πολιτικά ρευστό μετεκλογικό σκηνικό στην τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Νομισματικής Ένωσης.
Νίκη για λαϊκισμό και ξενοφοβία
Τα αποτελέσματα επιβεβαίωσαν τις δημοσκοπήσεις, καθώς το Κίνημα των Πέντε Αστέρων του Μπέπε Γκρίλο κατέλαβε την πρώτη θέση, με την Κεντροδεξιά του μπερλουσκονικού Φόρτσα Ιτάλια και της ξενοφοβικής Λέγκας του Βορρά να συγκεντρώνει αθροιστικά το μεγαλύτερο ποσοστό, το οποίο όμως δεν ήταν αρκετό για το σχηματισμό κυβέρνησης.
Η Κεντροαριστερά, με επικεφαλής τον Ματέο Ρέντσι, υπέστη σημαντική ήττα, καθώς δεν κατόρθωσε να πείσει την ιταλική κοινωνία, που εδώ και χρόνια μαστίζεται από την οικονομική κρίση και τις πολιτικές λιτότητας. Την ίδια ώρα, η ιταλική Αριστερά δεν κατάφερε να κάνει αισθητή την εκλογική της παρουσία.
Παρότι αναμένονταν υψηλά ποσοστά αποχής, οι Ιταλοί προσήλθαν στις κάλπες επιβραβεύοντας τα ευρωσκεπτικιστικά, ακροδεξιά και αντισυστημικά κόμματα. Δεν είναι τυχαίο ότι το αποτέλεσμα έγινε δεκτό με πανηγυρισμούς από τους επικεφαλής αντίστοιχων δυνάμεων στο εσωτερικό άλλων Ευρωπαϊκών χωρών όπως η Μαρίν Λε Πεν.
Η παροχολογία και ο παράγοντας του μεταναστευτικού
Η προεκλογική περίοδος στην Ιταλία θύμιζε μάλλον περισσότερο αγώνα εντυπώσεων και συνθηματολογίας παρά αντιπαράθεση ανταγωνιστικών πολιτικών σχεδίων. Κομβικό ζήτημα της προεκλογικής εκστρατείας ήταν το μεταναστευτικό, σε συνθήκες αυξημένου ρατσισμού και ξενοφοβίας. Ενδεικτική του κλίματος ήταν η ένοπλη επίθεση μέλους της Λέγκας εναντίον ομάδας Αφρικανών μεταναστών, που είχε ως αποτέλεσμα των τραυματισμό έξι εξ αυτών, ενώ η ένταση της ακροδεξιάς ρητορικής προκάλεσε την αντίδραση ακόμη και της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Η άρνηση ουσιαστικής στήριξης της Ιταλίας στο προσφυγικό/μεταναστευτικό από τα άλλα κράτη-μέλη αποτέλεσε τη χαριστική βολή για τις προοδευτικές δημοκρατικές δυνάμεις.
Ο κεντροδεξιός συνασπισμός του κόμματος του Μπερλουσκόνι και της Λέγκας στηρίχθηκε σε μια φοβική ρητορική σε βάρος των προσφύγων και μεταναστών, καθώς και σε μια παροχολογία που περιλάμβανε μείωση της φορολογίας, αύξηση των κατώτατων συντάξεων στα 1.000 ευρώ και κατάργηση του νόμου που προβλέπει αύξηση των ορίων ηλικίας συνταξιοδότησης κ.ά. Συγχρόνως, σκληρή ήταν η γλώσσα εναντίον της ΕΕ, με στόχο κυρίως την άντληση ψήφων. Τα αποτελέσματα δικαίωσαν αυτές τις πολιτικές επιλογές.
Ο χώρος της Κεντροαριστεράς, που προέκυψε από τη συνεργασία του Δημοκρατικού Κόμματος (PD) και μικρότερων αριστερών κομμάτων, έδωσε έμφαση σε κοινωνικά ζητήματα όπως η ρύθμιση των εργασιακών σχέσεων και η φοροδιαφυγή, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα κάποιες θετικές εξελίξεις στο χώρο της οικονομίας. Ωστόσο, δεν έπεισε. Το νέο αριστερό κόμμα «Ελεύθεροι και Ίσοι» (Liberi e Uguali - LeU) υιοθέτησε μια ακόμη πιο προωθημένη κοινωνική ατζέντα, αλλά δεν κατόρθωσε να έχει ευρεία απήχηση στο εκλογικό σώμα.
Το λαϊκιστικό Κίνημα των Πέντε Αστέρων, με τον Λουίτζι ντι Μάιο επικεφαλής, διατήρησε το χαρακτήρα της αντισυστημικής ευρωσκεπτικιστικής δύναμης, υποσχόμενο να απαλλάξει την Ιταλία από διάφορα «δεινά» που της επιβάλλονται από τις Βρυξέλλες, όπως η πιστή εφαρμογή του Συμφώνου Σταθερότητας.
Η δύσκολη επόμενη ημέρα και η Ευρωζώνη
Ο σχηματισμός κυβέρνησης στην Ιταλία θα πάρει χρόνο. Το Κίνημα των Πέντε Αστέρων διαμήνυσε ότι θα συνομιλήσει αρχικά με το Δημοκρατικό Κόμμα, ωστόσο είναι πολύ νωρίς για εκτιμήσεις, αφού ο κατακερματισμός των πολιτικών δυνάμεων και οι αντίρροπες τάσεις στο εσωτερικό των επίδοξων εταίρων αναμένεται να επηρεάσουν καταλυτικά τις εξελίξεις.
Το σίγουρο είναι ότι η Ιταλία θα εξακολουθήσει να τελεί σε καθεστώς κυβερνητικής και πολιτικής αβεβαιότητας, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την κυοφορούμενη μεταρρύθμιση της Ευρωζώνης: «Χρειάζεται να προετοιμαστούμε για το χειρότερο σενάριο. Κι αυτό είναι να μην υπάρξει λειτουργική κυβέρνηση», δήλωνε –εκτός μικροφώνου– στις 22 Νοεμβρίου ο πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ, και οι εξελίξεις δικαιώνουν τη δυσοίωνη εκτίμησή του.
Δεδομένης τις ισχυρής πιθανότητας συμμετοχής λαϊκιστικών (Κίνημα Πέντε Αστέρων) ή ακροδεξιών (Λέγκα του Βορρά) δυνάμεων στην επόμενη ιταλική κυβέρνηση, η στάση της Ρώμης προς τις Βρυξέλλες παραμένει αναπάντητο ερώτημα. Προς το παρόν, η Ιταλία δεν έχει ξεκάθαρες θέσεις ούτε για το μέλλον της Ευρωζώνης ούτε για τη θέση της σε αυτή.
* Το ΕΝΑ http://www.enainstitute.org/ είναι ένα ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό κέντρο. Αποτελεί ένα βήμα ελεύθερου διαλόγου και ένα χώρο δημιουργίας και διάδοσης εναλλακτικών ιδεών με τελικό στόχο το μετασχηματισμό τους σε εφαρμόσιμες θεωρίες και πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.