Τον Δεκέμβριο του 1823, ο πρόεδρος Monroe κατά το διάγγελμα του προς τον αμερικανικό λαό, ανακοίνωσε τα κύρια σημεία ενός από του βασικότερους πυλώνες της αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής κατά τη διάρκεια του 19ου και 20ου αιώνα.
Του Πέτρου Βαμβακά*
Με το Δόγμα Monroe, η Αμερική διεμήνυσε την ουδετερότητα της στις γεωπολιτικές διαμάχες της Ευρώπης με αντάλλαγμα την αποχή των ευρωπαϊκών δυνάμεων από το δυτικό ημισφαίριο. Μόνον δύο μήνες αργότερα, ο υπουργός Eξωτερικών John Quincy Adams θα διέταζε μια μοίρα του πολεμικού ναυτικού να μεταβεί στην Ανατολική Μεσόγειο και ιδιαίτερα στο Αιγαίο, ενώ η Ελληνική Επανάσταση ήταν εν εξελίξει. Εκ πρώτης όψεως ο Adams υπέκυψε στις πίεσης των φιλελλήνων στο Κογκρέσο και ιδιαίτερα στην αντιπροσωπεία από την Πολιτεία καταγωγής του, την Μασαχουσέτη.
Οι επιβλητικοί αντιπρόσωποι της Μασαχουσέτης στο Κογκρέσο ήταν ο πρώην πρόεδρος του Harvard και μελλοντικός υπουργός των εξωτερικών Edward Everett και ο επίσης δυναμικός ρήτορας και μελλοντικός υπουργός των Εξωτερικών Daniel Webster. Ο Everett και ο Webster ένθερμοι υποστηρικτές των Ελλήνων επαναστατών, βλέποντας στον αγώνα τους όχι μόνο τα ιδεώδη της αρχαιότητας αλλά και τις δημοκρατικές αξίες της νεοσύστατης Αμερικής. Ο δε Everett υπήρξε από τους ο τους καθηγητές Αρχαίων Ελληνικών στο Harvard και συνομιλητής μέσω τακτικής αλληλογραφία με τον Κοραή, τον οποίο είχε συνάντηση στο Παρίσι.
Ο Webster και ο Everett υποστηριζόμενοι και από τον πρόεδρο Monroe μαζί με άλλες επιβλητικές πολιτικές προσωπικότητες, ενθουσιώδεις μέσα στον ρομαντισμό της εποχής με τον αγώνα των Ελλήνων, κατέθεσαν στο Κογκρέσο ψήφισμα υπέρ των Ελλήνων ιδιαίτερα μετά από τις σφαγές και ιδιαίτερα αυτή της Χίου το 1822. Παρά τις πιέσεις και την καθολική υποστήριξη υπέρ των Ελλήνων επαναστατών, και των ελληνικών θέσεων το ψήφισμα ποτέ δεν έφτασε στην Ολομέλεια και δεν τέθηκε σε ψηφοφορία. Ο υπουργός των Eξωτερικών Adams κατάφερε να εξουδετερώσει το φιλελληνικό λόμπι και να στείλει τη μοίρα του πολεμικού ναυτικού στο Αιγαίο, όχι για να βοηθήσει τους πεινασμένους και σφαγιασμένους Έλληνες αλλά να προστατεύσει τα αμερικανικά εμπορικά συμφέροντα από τους Έλληνες πειρατές, όπως τον μπουρλοτιέρη Κανάρη και άλλους, οι οποίοι μετά τη Χίο και την βάρβαρη απάντηση των Τούρκων είχαν υποχρεωθεί να βγουν στην πειρατεία.
Εμπορικές σχέσεις με την Οθωμανική Αυτοκρατορία
Μέρος της πολιτικής ουδετερότητας της Αμερικής ήταν η σύναψη εμπορικών και διπλωματικών σχέσεων με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Το μέγεθος της αγοράς και της παραγωγής όπιου την καθιστούσε ελκυστικό και θεμιτό εμπορικό συνέταιρο ιδιαίτερα στο εμπόριο με την Κίνα.
Με το επερχόμενο, τότε, τέλος στο εμπόριο σκλάβων, πολλά από τα εμπορικά συμφέροντα της Νέας Αγγλίας και της Μασαχουσέτης στράφηκαν στο εμπόριο με την Κίνα. Το λιμάνι της Σμύρνης στην Ανατολική Μεσόγειο έπαιξε κομβικό ρόλο για Αμερικανούς και Βοστωνέζους πλοιοκτήτες, οι οποίοι απόλαυσαν τεράστια κέρδη από το εμπόριο όπιου στην Κίνα αλλά και στην Αμερική κατά το πρώτο ήμισυ του 19ου αιώνα.
Η ανάπτυξη του πολεμικού ναυτικού της Αμερικής και η αντιμετώπιση της Ελληνικής Επανάστασης θα σηματοδοτήσει για τις επόμενες δεκαετίες δύο απαραβίαστους κανόνες της αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής, αφενός ότι τα εμπορικά συμφέροντα είναι ο πρωταρχικός σκοπός της εξωτερικής πολιτικής αφετέρου ότι η ναυτική ισχύς δεν έχει συναισθηματισμούς. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική δεν είναι βασισμένη στους συναισθηματισμούς του Επικήδειου του Περικλέους, αλλά στη στυγνή πολιτική του Διαλόγου των Μηλίων, ότι οι ισχυροί πράττουν ότι τους επιτρέπει η δύναμη τους και αδύναμοι θα υποστούν την ίδια μοίρα. Στο δίλημμα μεταξύ του φιλελληνισμού και της γεωπολιτικής, το 2021 φαίνεται να ισχύει αυτό που ίσχυε και το 1824.
* Αναπληρωτής Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σπουδών του Emmanuel College της Βοστώνης. Άρθρο για το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ