Η οικονομική κρίση συνδέεται, σε σημαντικό βαθμό και κυρίως στη διαχείριση των προσωπικών και οικογενειακών οικονομικών θεμάτων σε επίπεδο καθημερινότητας, με το μεγάλο έλλειμμα βασικών γνώσεων για την οικονομία και το χρήμα. H INTERAMERICAN, ως οργανισμός χρηματοοικονομικών - ασφαλιστικών προϊόντων, ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για την ανάπτυξη της σχετικής παιδείας. Η εταιρεία έχει παρουσιάσει, ήδη, μία εύχρηστη έκδοση για τον οικονομικό αλφαβητισμό των παιδιών και ετοιμάζει νέο εκπαιδευτικό υλικό, βασισμένο πάντα σε επιστημονική προσέγγιση και εργασία. Το βιβλίο «Αποταμιεύοντας για το Μέλλον μας» του Νίκου Φίλιππα, καθηγητή στο τμήμα Οργάνωσης και Διοίκησης του Πανεπιστημίου Πειραιά και ιδρυτή του Ινστιτούτου Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού, το οποίο συνεργάζεται με την INTERAMERICAN, έτυχε του μεγάλου ενδιαφέροντος πολλών εκπαιδευτικών οργανισμών και φορέων. Ήδη, ο καθηγητής με την υποστήριξη της εταιρείας ετοιμάζει την παρουσίαση μιάς νέας έκδοσης για μεγαλύτερες ηλικίες, στο πλαίσιο της συνεργασίας και του ερευνητικού αντικειμένου του INTERAMERICAN Research Center, που λειτουργεί από το 2016.
Η αυξανόμενη σπουδαιότητα του Χρηματοοικονομικού Αλφαβητισμού
Ο Νίκος Φίλιππας επισημαίνει ότι εταιρείες με πολυεπίπεδες δράσεις κοινωνικής υπευθυνότητας οφείλουν να συμβάλλουν στη δημιουργία μίας νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών, όπως πράττει η INTERAMERICAN. Ο καθηγητής στην τακτική έκδοση «Executive Brief» του INTERAMERICAN Research Center επισημαίνει, μεταξύ άλλων:
«Η αδυναμία ελέγχου και κατανόησης ενός πολύπλοκου χρηματοπιστωτικού συστήματος που προκαλεί αλλεπάλληλες χρηματοοικονομικές κρίσεις και καταστροφές, ο υπερδανεισμός, αλλά και η άγνοια έχουν πλήξει ανεπανόρθωτα τον πλούτο και την διαχρονική ευημερία των πολιτών . Η χρηματοοικονομική άγνοια κοστίζει ακριβά, με αποτέλεσμα ο χρηματοοικονομικός αναλφαβητισμός (financial illiteracy) να αποτελεί πλέον ένα οξύ κοινωνικό πρόβλημα ,καθώς οι περισσότεροι πολίτες φαίνεται να έχουν σχετική ή ακόμα και πλήρη άγνοια για βασικές χρηματοοικονομικές έννοιες και χρηματοοικονομικά προϊόντα. Το στοιχείο αυτό επιβεβαιώνεται και από πρόσφατη μελέτη της Standard & Poor‘s (2015), σύμφωνα με την οποία δύο στους τρείς πολίτες σε ολόκληρο τον κόσμο χαρακτηρίζονται ως χρηματοοικονομικά αναλφάβητοι, αφού αδυνατούν να απαντήσουν σε απλές ερωτήσεις ανατοκισμού, πληθωρισμού και διασποράς του κινδύνου».
Αναφερόμενος στους παράγοντες που προκαλούν τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό, ο κ. Φίλιππας παρατηρεί: «Κύριες αιτίες αποτελούν η έλλειψη χρηματοοικονομικής παιδείας στην υποχρεωτική εκπαίδευση, η ταχύτητα των εξελίξεων στον χρηματοπιστωτικό τομέα λόγω της χρηματοοικονομικής καινοτομίας (financial innovation), το φύλο, το εισόδημα και ο βαθμός αποστροφής του κινδύνου. Στους προαναφερθέντες παράγοντες πρέπει να προστεθούν και αντίστοιχοι παράγοντες συμπεριφοράς, όπως η ψευδαίσθηση της γνώσης, η υπερβολική εμπιστοσύνη στις ατομικές ικανότητες, η συμπεριφορά της αγέλης, η μόδα, η γνωστική ασυμφωνία και η νοητική λογιστική.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε, οι αγορές χρήματος και κεφαλαίου σε ολόκληρο σχεδόν τον κόσμο έχουν γίνει προσιτές στους μικροεπενδυτές, εφ’ όσον νέα χρηματοοικονομικά προϊόντα και υπηρεσίες προσφέρονται διαρκώς ,με σχετικά μικρό αρχικό χρηματικό ποσόν. Οι μικροεπενδυτές χαρακτηρίζονται, γενικά, ως « noise traders», επειδή δημιουργούν «θόρυβο» στις τιμές των διαφόρων περιουσιακών στοιχείων που αγοράζουν, με αποτέλεσμα να προκαλούν σοβαρές αποκλίσεις από τις δίκαιες τιμές τους (fair values), με συνέπεια τις γνωστές «φούσκες» (bubbles).
Επιπλέον, αδυνατούν να κατανοήσουν τους κινδύνους που εμπερικλείουν τα περιουσιακά στοιχεία που αγοράζουν, όπως τα ενυπόθηκα στεγαστικά δάνεια, τα δομημένα προϊόντα, τις μετοχές-φούσκες, τις κατοικίες, καθώς και τις διαχρονικές επιπτώσεις της ανάληψης των κινδύνων αυτών. Τέλος, η ψευδαίσθηση γνώσης (illusion of knowledge) σε συνδυασμό με τα συναισθήματα (emotions) και άλλα σφάλματα συμπεριφορών διαμορφώνουν ένα ιδιαίτερα αρνητικό κλίμα για τους μη ενημερωμένους μικροεπενδυτές, αφού συνήθως αγοράζουν ακριβά υπό καθεστώς άγνοιας και απληστίας και πωλούν φθηνά υπό καθεστώς πανικού και απελπισίας.
Ένα επιπρόσθετο πρόβλημα προκύπτει από το γεγονός ότι σε πολλές χώρες της δύσης έχουν μεταφερθεί ορισμένες σημαντικές χρηματοοικονομικές αποφάσεις από το κράτος στους πολίτες ,όπως για παράδειγμα οι ατομικοί συνταξιοδοτικοί λογαριασμοί,( IRA’s). Η μεταφορά αυτή έχει ως αποτέλεσμα να εκτίθενται οι πολίτες σε ιδιαίτερα σημαντικούς χρηματοοικονομικούς κινδύνους, όπως οι αποτυχημένες επενδυτικές επιλογές λόγω γνωστικών και άλλων σφαλμάτων (π.χ. home bias), η έλλειψη διαχρονικής και διεθνικής διασποράς κ.λπ.
Όλα τα παραπάνω αποτελούν ένα εκρηκτικό μίγμα το οποίο υποθηκεύει σοβαρά το μέλλον των πολιτών».
Ο Νίκος Φίλιππας επισημαίνει ορισμένα χαρακτηριστικά και αρνητικές συνέπειες του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού για τους πολίτες, τα εξής:
- Έλλειψη αποταμιευτικής, ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής συνείδησης.
- Αδυναμία κατάρτισης ατομικού ή οικογενειακού οικονομικού προϋπολογισμού.
- Υπερχρέωση και αδυναμία κατανόησης των διαχρονικών επιπτώσεων της.
- Άγνοια για τους αναλαμβανόμενους κινδύνους από επενδύσεις σε απλά, αλλά και σε σύνθετα χρηματοοικονομικά προϊόντα.
- Έλλειψη επαρκούς διαφοροποίησης των ατομικών, αλλά και άλλων επενδυτικών χαρτοφυλακίων με αποτέλεσμα την κατασκευή συμπεριφορικών χαρτοφυλακίων (behavioral portfolios).
- Έλλειψη κατανόησης της έννοιας της διεθνικής διαφοροποίησης και των πλεονεκτημάτων που αυτή προσφέρει.
«Τα προαναφερθέντα χαρακτηριστικά αυξάνουν την κοινωνική ανισότητα , εφ’ όσον ευνοούν εκείνους τους πολίτες που έχουν περισσότερη και καλύτερης ποιότητας πληροφόρηση (asymmetric information) . Θα πρέπει να τονιστεί ότι το πρόβλημα του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού παρουσιάζεται εντονότερο στις πιο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, όπως είναι οι γυναίκες, οι μειονότητες, τα άτομα χαμηλού εκπαιδευτικού επιπέδου και τα άτομα με ιδιαίτερα χαμηλό εισόδημα, τις οποίες προφανώς έπληξε περισσότερο η χρηματοπιστωτική κρίση (Atkinson and Messy, 2012)» επισημαίνει ο καθηγητής, παρατηρώντας: «Οι σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις του χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού στην χρηματοοικονομική ευημερία των πολιτών καθιστούν δράσεις, όπως είναι η διά βίου χρηματοοικονομική εκπαίδευση, απόλυτα αναγκαίες.
Πράγματι, ως απάντηση σε αυτή τη δυσμενή οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΟΣΑ, κυβερνήσεις κρατών (Ηνωμένου Βασιλείου, Αυστραλίας, ΗΠΑ, Ιαπωνίας, Καναδά κ.ά.), επιστημονικές ή θεσμικές οργανώσεις (π.χ. American Finance Association, CFA, FINRA, NCEE), ιδιωτικοί χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί (HSBC διεθνώς, INTERAMERICAN στην Ελλάδα), καθώς και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (JumpStart Coalition) έχουν αναλάβει πρωτοβουλίες για την προώθηση της χρηματοοικονομικής γνώσης».
Συμπερασματικά, ο κ. Φίλιππας τονίζει: «Η υπερχρέωση, η έλλειψη αποταμιευτικής, ασφαλιστικής και συνταξιοδοτικής συνείδησης σε συνδυασμό με συμπεριφορικά σφάλματα όπως η άγνοια, η «μυωπία», η μόδα, η συμπεριφορά της αγέλης, η υπερβολική εμπιστοσύνη, η νοητική λογιστική και η γνωστική ασυμφωνία αποτελούν ένα εκρηκτικό συνδυασμό που μπορεί να υποθηκεύσει το μέλλον των πολιτών. Ως εκ τούτου, οι πολίτες στο πλαίσιο της ατομικής ευθύνης, θα πρέπει να κατανοήσουν το περίπλοκο οικονομικό περιβάλλον στο οποίο λαμβάνουν αποφάσεις μέσω της χρηματοοικονομικής εκπαίδευσης και στην συνέχεια να αναπτύξουν εκείνες τις δεξιότητες που θα βελτιώσουν την προσωπική τους και οικογενειακή τους κατάσταση, δεδομένων των αντικειμενικών περιορισμών στους οποίους υπόκεινται, για μια αέναη ατομική και οικογενειακή χρηματοοικονομική ευημερία (financial wellbeing). Από την άλλη πλευρά, η πολιτεία έχει καθήκον να προστατεύσει τους πολίτες, αναλαμβάνοντας συγκεκριμένες πρωτοβουλίες τόσο στην εκπαίδευση όσο και στο ρυθμιστικό πλαίσιο λειτουργίας των αγορών. Τέλος οι επιχειρήσεις οφείλουν να συμβάλουν στη δημιουργία μιάς νέας γενιάς ενημερωμένων πολιτών».
Επισημαίνεται ότι η INTERAMERICAN μελετά συστηματικά το φαινόμενο του χρηματοοικονομικού αλφαβητισμού μέσω του INTERAMERICAN Research Center και σχεδιάζει την αντιμετώπιση του, στο πλαίσιο της Εταιρικής Υπευθυνότητας. Παράλληλα, η εταιρεία διαθέτει μία ομάδα «αιχμής» χρηματοοικονομικών συμβούλων (financial planners) από το εταιρικό δίκτυο πωλήσεων. «Στο σημερινό πολύπλοκο περιβάλλον, ο ρόλος των financial planners καθίσταται διακριτά χρήσιμος, δεδομένου ότι έχουν τη δυνατότητα να καταγράψουν και να αναλύσουν τις ανάγκες και τους στόχους ατόμων και οικογενειών, προτείνοντας αποταμιευτικά-επενδυτικά χαρτοφυλάκια προσαρμοσμένα στον κίνδυνο, ακολουθώντας τις αρχές της διαχρονικής και διεθνικής διαφοροποίησης» καταλήγει ο κ. Φίλιππας.