Το έχω πάρει απόφαση: Αμέσως μόλις γυρίσω από το γραφείο, θα φορέσω τη φόρμα μου και θα πάω στο γυμναστήριο, σκέφτομαι την ώρα που φεύγω από τη δουλειά. Μόλις φτάνω στο σπίτι και κάθομαι στην πολυθρόνα, βγάζοντας τα παπούτσια αισθάνομαι μία αρχική ανακούφιση στα πονεμένα πόδια μου, αλλά και μία τεράστια επιθυμία να ξεκουραστώ για λίγο στον καναπέ. Η άνεση του καναπέ -και φυσικά η κούραση- με κάνουν ν’ αλλάξω γνώμη, παρ' ότι στο βάθος ξέρω ότι μετά το γυμναστήριο θα αισθανόμουν καλύτερα και θα είχα κάνει και κάτι πραγματικά καλό για τον εαυτό μου σε πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα.
Αυτό που πριν μία ώρα ήταν μία «απόφαση ζωής για καλύτερη υγεία» τώρα απορρίπτεται. Κάτι ανάλογο συμβαίνει στους περισσότερους απο εμάς και με στόχους διατροφής και γενικότερα στόχους αλλαγής συνηθειών ή «χτίσιμο» νέων. Γιατί τόσο συχνά οι «σοβαρές» επιλογές μας αλλάζουν με την πάροδο ακόμα και μερικών ωρών;
Η αμεσότητα του Τώρα
Το βασικό πρόβλημα με τις περισσότερες «κακές συνήθειες» είναι ότι ο «λογαριασμός» έρχεται κάποια στιγμή στο μέλλον, ενώ η απόλαυση είναι άμεση. Μία επιθυμία για άμεση απόλαυση μπορεί να μας οδηγήσει να φάμε υπερβολικά ή ανθυγιεινά, να πιούμε πολύ ή τη λάθος στιγμή ή να αναβάλλουμε δυσάρεστες δουλειές. Για παράδειγμα, όταν τρώμε ένα υπερβολικό επιδόρπιο, το απολαμβάνουμε, αλλά δεν παίρνουμε άμεσα το σήμα των αρνητικών επιπτώσεων στην υγεία μας. Οι συνέπειες θα έρθουν σε έναν ασαφή, πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα, τον οποίο αδυνατούμε να συνειδητοποιήσουμε τώρα.
Στιγμιαία ικανοποίηση
Συχνά θέλουμε μία στιγμιαία ικανοποίηση «αμέσως τώρα» και να είμαστε υπομονετικοί «στο εξής». Για παράδειγμα, τρώω τώρα μία θερμιδική βόμβα, αλλά σχεδιάζω να ξεκινήσω δίαιτα από αύριο. Στις διατροφικές διαταραχές και τους εθισμούς, οι άνθρωποι θέλουν να διακόψουν τη βλαβερή συμπεριφορά τους, «αλλά όχι σήμερα». Ωστόσο, όταν το αύριο γίνεται σήμερα, η ζητούμενη δράση ή συμπεριφορά αναβάλλεται για μία ακόμη φορά. Οι παρορμητικοί χαρακτήρες (άνθρωποι που συχνά χρειάζονται μία άμεση ικανοποίηση) δίνουν μεγάλο βάρος στα άμεσα οφέλη και τις συνέπειες και ελάχιστο έως καθόλου στα μελλοντικά. Και ως εκ τούτου, θα αναβάλλουν το γυμναστήριο σήμερα, με την ελπίδα ότι θα κάνουν τη δύσκολη επίλογή αύριο.
Προβολή
Πολλοί άνθρωποι τείνουν να προβάλλουν αυτό που αισθάνονται τώρα (την τωρινή τους προτίμηση) στο μέλλον. Για παράδειγμα, αυτή τη στιγμή, που δεν πεινάω ή δεν λαχταράω κάτι γλυκό ή αλμυρό, αποκηρύσσω τα ανθυγιεινά σνακς, αλλά δε συνειδητοποιώ πόσο θέλω αυτά τα πατατάκια ή τα μπισκότα κάποια άλλη στιγμή που πεινάω ή νιώθω λαχτάρα για κάτι γευστικό.
Όταν σχεδιάζεις τη διαιτητική συμπεριοφορά σου, συνήθως είσαι σε μία ήρεμη, χαλαρή κατάσταση, οπότε μπορεί εύκολα να αναλάβεις μη ρεαλιστικές δεσμεύσεις. Αυτό ταιριάζει με τη σχετικά σύγχρονη «λαϊκή σοφία» που έχει επικρατήσει διεθνώς, ότι «εάν ψωνίζεις με άδειο στομάχι, έχεις την τάση να αγοράζεις περισσότερα και όχι τόσο χρήσιμα πράγματα». Δηλαδή, η τρέχουσα πείνα προβάλλεται στην προβλεπόμενη μελλοντική πείνα.
Περιορισμένη προσοχή και μνήμη
Όταν κάνουμε σχέδια για το μέλλον, όπως ένα πλάνο απώλειας βάρους, ένας κρίσιμος παράγοντας για να επιτύχουμε είναι να θυμηθούμε το σχέδιο αυτό όταν έρθει η... ώρα της αλήθειας. Για παράδειγμα, ο τρέχων στόχος μας είναι να αγοράσουμε υγιεινά τρόφιμα. Όταν μπαίνουμε στο κατάστημα, για να προστατεύσυμε το στόχο μας αποτρέπουμε τα αντίθετα προς αυτόν ερεθίσματα (ανθυγιεινές τροφές) να αποκτήσουν πρόσβαση στη βραχυχρόνια μνήμη μας. Η ικανότητα να διαγράφουμε γρήγορα ανεπιθύμητες σκέψεις (πειρασμούς) από τη μνήμη μας, μπορεί να αυξήσει τις πιθανότητες να κινηθούμε σύμφωνα με το στόχο μας. Αυτό χρειάζεται συνειδητή εξάσκηση.
Αρνητικό συναίσθημα
Το αρνητικό συναίσθημα είναι μία από τις σημαντικότερες ωθήσεις για αποτυχία του αυτοελέγχου μας. Για παράδειγμα, οι άνθρωποι που βιώνουν έντονη θλίψη ή κατάθλιψη συχνά επιθυμούν συγκεκριμένα πράγματα που θα τους φέρουν άμεση ικανοποίηση και αναβάλλουν ή αποφεύγουν οποιαδήποτε δραστηριότητα απαιτεί προσπάθεια. Η συναισθηματική δυσφορία προκαλεί μία συμπεριφορική στροφή προς άμεσες βελτιώσεις της διάθεσης και επομένως ο άνθρωπος που αισθάνεται έτσι, συχνά τείνει να αποφασίζει στιγμιαία αντίθετα στους στόχους του.
Ποιό είναι το συμπέρασμα;
Η πιο βασική συνέπεια της "αντιστροφής προτίμησης" είναι ότι γινόμαστε ξένοι προς τον ίδιο μας τον εαυτό. Όταν βλέπουμε τον τωρινό εαυτό μας ως εντελώς διαφορετικό από τον μελλοντικό εαυτό μας, τότε η ευημερία του μελλοντικού εαυτού μας δε μας απασχολεί. Έτσι, ο μελλοντικός εαυτός μας είναι ένας ξένος, στον οποίο μπορεί να επιβάλλουμε ένα πολλές φορές βαρύ και ίσως μη αναστρέψιμο φορτίο.