Σχεδόν στο... μηδέν μειώνονται οι πιθανότητες νέας αύξησης επιτοκίων από την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και πιθανότατα έρχεται πιο κοντά η πρώτη μείωση: αυτό είναι το κεντρικό συμπέρασμα από τα πρακτικά των συζητήσεων των κεντρικών τραπεζιτών στη συνεδρίαση των Αθηνών, στις 25 και 26 Οκτωβρίου, όπου το νέο στοιχείο που κυριάρχησε στις συζητήσεις ήταν η απότομη άνοδος των αποδόσεων των αμερικανικών ομολόγων, που συμπαρέσυρε σε μεγάλη άνοδο και τις αποδόσεις των ευρωπαϊκών, με αποτέλεσμα να «σφίξουν» οι νομισματικές συνθήκες περισσότερο από όσο ανέμενε η ΕΚΤ.
Οι κεντρικοί τραπεζίτες βρέθηκαν μπροστά σε μια νομισματική... καραμπόλα. Καθώς στην Αμερική διαψεύσθηκαν οι προσδοκίες για χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής και ανέβηκαν απότομα οι αποδόσεις των ομολόγων (του 10ετούς έφθασε ακόμη και στο 5%), έντονα ανοδική ήταν η κίνηση στις αποδόσεις και των ευρωπαϊκών τίτλων, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί ένα νομισματικό περιβάλλον πολύ πιο αυστηρό από όσο περίμεναν οι τραπεζίτες με βάση τις δέκα συνεχείς αυξήσεις που έγιναν στα επιτόκια του ευρώ. Αυτός ήταν ένας παράγοντας που οδήγησε στο «πάγωμα» των αυξήσεων στα επιτόκια, ενώ πλέον, με δεδομένο ότι οι αποδόσεις των ομολόγων έχουν σταθεροποιηθεί σε υψηλά επίπεδα, οι συνθήκες είναι αρκούντως περιοριστικές για να μειωθεί γρήγορα ο πληθωρισμός.
«Τα μέλη συμφώνησαν γενικά ότι η αύξηση των πιο μακροπρόθεσμων επιτοκίων στη ζώνη του ευρώ έχει καταστήσει αυστηρότερες τις συνθήκες χρηματοδότησης περισσότερο από ό,τι αναμενόταν. Υποστηρίχθηκε ότι αυτό καθιστούσε πιθανότερο η κατεύθυνση της νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου να είναι αρκετά περιοριστική, αν και εξακολουθούσαν να υπάρχουν αβεβαιότητες σχετικά με αυτήν την αξιολόγηση», σημειώνεται στα πρακτικά της συνεδρίασης, όπου τονίζεται επίσης ότι:
- Τα μέλη συζήτησαν διάφορες εξηγήσεις για την αύξηση των πιο μακροπρόθεσμων επιτοκίων των ΗΠΑ, οι οποίες θα μπορούσαν επίσης να έχουν διαφορετικές δευτερογενείς επιπτώσεις στη ζώνη του ευρώ. Αυτές οι εξηγήσεις περιελάμβαναν καλύτερες από τις αναμενόμενες μακροοικονομικές εξελίξεις στις ΗΠΑ. Η αύξηση της δυνητικής παραγωγής στις Ηνωμένες Πολιτείες ή οι αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τις χρηματοδοτικές ανάγκες που συνδέονται με τα επίμονα υψηλά ελλείμματα του προϋπολογισμού των ΗΠΑ θα μπορούσαν να έχουν ωθήσει προς τα πάνω το φυσικό επιτόκιο. Επισημάνθηκε ότι έπαιξαν ρόλο οι τεχνικοί παράγοντες.
- Υπήρξε ευρεία συμφωνία ότι οι δευτερογενείς επιδράσεις από τις Ηνωμένες Πολιτείες αποτέλεσαν σημαντική κινητήρια δύναμη της αύξησης των πιο μακροπρόθεσμων επιτοκίων της ζώνης του ευρώ, συμβάλλοντας στην αύξηση των επιτοκίων Overnight Index Swaps στη ζώνη του ευρώ κατά λίγο περισσότερο από 20 μονάδες βάσης από την προηγούμενη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου. Επισημάνθηκε ότι οι εξελίξεις δεν σχετίζονταν με τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη και τις προοπτικές για τον πληθωρισμό στη ζώνη του ευρώ και ότι καθοδηγούνταν από τη συνιστώσα των μακροπρόθεσμων ασφαλίστρων και όχι από τη συνιστώσα των προσδοκιών των μακροπρόθεσμων επιτοκίων. Στο πλαίσιο αυτό, υποστηρίχθηκε επίσης ότι η δημοσιονομική πολιτική της ζώνης του ευρώ ενδέχεται να διαδραμάτισε ρόλο στην αύξηση των ασφαλίστρων διάρκειας. Μια πρόσθετη πιθανότητα ήταν ότι οι χρηματοπιστωτικές αγορές είχαν αρχίσει να τιμολογούν ένα υψηλότερο φυσικό επιτόκιο για τη ζώνη του ευρώ.
Σε κάθε περίπτωση, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να βασίζει την πολιτική της στα εισερχόμενα οικονομικά στοιχεία, κάτι που θεωρητικά αφήνει ανοικτό το ενδεχόμενο, εάν υπάρξουν εκπλήξεις κυρίως από την πλευρά του πληθωρισμού, να προχωρήσει και σε νέα αύξηση επιτοκίων. Όπως σημειώνεται στα πρακτικά, «έως τη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Δεκεμβρίου, το Διοικητικό Συμβούλιο θα έχει στη διάθεσή του νέα στοιχεία για την αύξηση του ΑΕΠ για το γ ́ τρίμηνο, τα στοιχεία για τον πληθωρισμό του Οκτωβρίου και του Νοεμβρίου, νέα νομισματικά στοιχεία και νέο γύρο προβολών».
Η κεντρική τράπεζα θεωρεί πιθανό ένα σενάριο ομαλής προσγείωσης της οικονομίας, δηλαδή να υποχωρήσει ο πληθωρισμός χωρίς να βυθισθεί σε ύφεση η ευρωζώνη. «Ένα σενάριο ομαλής προσγείωσης», τονίζεται στα πρακτικά, «θεωρήθηκε ότι υποστηρίζεται από τους υγιείς ισολογισμούς των νοικοκυριών. Τα διαθέσιμα στοιχεία υποδηλώνουν ότι η υψηλότερη αποταμίευση το β ́ τρίμηνο του τρέχοντος έτους αντανακλούσε, σε μεγάλο βαθμό, τις αποπληρωμές δανείων και όχι την αύξηση των ταμειακών διαθεσίμων. Ενώ αυτό υποδηλώνει ότι τα νοικοκυριά δεν επρόκειτο να αρχίσουν άμεσα να καταναλώνουν περισσότερο, η βελτίωση των ισολογισμών ήταν θετική για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα και κατέστησε τις θέσεις των νοικοκυριών ασφαλέστερες μακροπρόθεσμα».
Απότομο «σφίξιμο» των χρηματοπιστωτικών συνθηκών
Σχετικά με τις χρηματοπιστωτικές συνθήκες, οι τραπεζίτες συμφώνησαν ότι έχουν γίνει πολύ περιοριστικές, καθώς τα επιτόκια των δανείων για τις επιχειρήσεις και την αγορά κατοικίας έχουν αυξηθεί στο 5% και 3,9% αντίστοιχα. Ειδικότερα, όπως σημειώνεται στα πρακτικά:
- Όσον αφορά τις νομισματικές και χρηματοπιστωτικές εξελίξεις, τα βραχυπρόθεσμα επιτόκια μηδενικού κινδύνου παρέμειναν σταθερά από τη συνεδρίαση νομισματικής πολιτικής του Σεπτεμβρίου. Ωστόσο, τα μακροπρόθεσμα επιτόκια αυξήθηκαν σημαντικά, με αποτέλεσμα κάποια πρόσθετη αυστηροποίηση των συνθηκών χρηματοδότησης. Η μετάδοση των προηγούμενων ενεργειών νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ στις συνθήκες χρηματοδότησης εξακολούθησε να είναι εξαιρετικά ισχυρή και επηρέαζε όλο και περισσότερο την ευρύτερη οικονομία και περιόριζε τη ζήτηση, συμβάλλοντας έτσι στη μείωση του πληθωρισμού. Η άνοδος των τραπεζικών επιτοκίων χορηγήσεων για τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά για αγορά κατοικίας – σε 5,0% και 3,9% αντίστοιχα τον Αύγουστο – συνέχισε να υπερβαίνει τους προηγούμενους κύκλους αύξησης και το κόστος αυτό είχε φτάσει στα υψηλότερα επίπεδα της τελευταίας δεκαετίας.
- Σύμφωνα με την τελευταία έρευνα για τις τραπεζικές χορηγήσεις στη ζώνη του ευρώ, τα πιστοδοτικά κριτήρια για δάνεια προς επιχειρήσεις και νοικοκυριά έγιναν αυστηρότερα το γ ́ τρίμηνο, καθώς οι τράπεζες άρχισαν να ανησυχούν περισσότερο για τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν οι πελάτες τους και ήταν λιγότερο πρόθυμες να αναλάβουν οι ίδιες κινδύνους. Η δυναμική των πιστώσεων είχε αποδυναμωθεί περαιτέρω. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τις επιχειρήσεις μειώθηκε απότομα, από 2,2% τον Ιούλιο σε 0,7% τον Αύγουστο και 0,2% τον Σεπτέμβριο, όταν η θετική μηνιαία καθαρή ροή αντιστάθμισε μόνο εν μέρει τη μεγάλη εκροή που καταγράφηκε τον Αύγουστο.
- Τα δάνεια προς τα νοικοκυριά παρέμειναν υποτονικά, με τον ρυθμό αύξησης να επιβραδύνεται από 1,3% τον Ιούλιο σε 1,0% τον Αύγουστο και 0,8% τον Σεπτέμβριο. Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του Μ3 – του ευρέος νομισματικού μεγέθους – παρέμεινε αρνητικός το Σεπτέμβριο, παρά τη σημαντική μηνιαία εισροή τόσο από την αλλοδαπή όσο και από τη μερική αντιστροφή των μεγάλων καθαρών εξοφλήσεων δανείων προς επιχειρήσεις τον Αύγουστο. Με θετικό ρυθμό αύξησης του ονομαστικού ΑΕΠ το 2023, ο επί του παρόντος ελαφρώς αρνητικός ρυθμός αύξησης του Μ3 σε ετήσια βάση υποδηλώνει ότι ο ρυθμός αύξησης της πραγματικής ποσότητας χρήματος ήταν έντονα αρνητικός.
- Ο ρυθμός αύξησης του Μ1 – νομίσματος σε κυκλοφορία και καταθέσεων μίας ημέρας – επιταχύνθηκε ελαφρά, αλλά παρέμεινε ιδιαίτερα αρνητικός. Οι επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά συνέχισαν να μεταφέρουν κεφάλαια από τις καταθέσεις μίας ημέρας στις προθεσμιακές καταθέσεις – αν και αυτό είχε μετριαστεί κάπως τους τελευταίους μήνες – αντανακλώντας τα ελκυστικά επιτόκια για τις τελευταίες. Αυτό συνέχισε να εξηγεί τους πρωτοφανείς ρυθμούς συρρίκνωσης του Μ1.
- Συνολικά, η μετάδοση της αυστηρότερης πολιτικής στα επιτόκια χορηγήσεων και στον όγκο χορηγήσεων ήταν ισχυρή με βάση τα ιστορικά πρότυπα, ακόμη και αν ληφθεί υπόψη η απότομη πορεία των επιτοκίων πολιτικής της ΕΚΤ στο πρόσφατο παρελθόν.