Με τις μεγαλύτερες οικονομικές προκλήσεις από την εποχή της παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης βρίσκονται αντιμέτωπες οι χώρες του Περσικού Κόλπου, μετά την άρση των κυρώσεων εις βάρος του Ιράν.
Μετά από σχεδόν μία ολόκληρη δεκαετία το Ιράν είναι καθαρό πλέον σύμφωνα με την έκθεση της Διεθνούς Αρχής Ατομικής Ενέργειας (IAEA), πιστοποιώντας ότι η χώρα ολοκλήρωσε τη διαδικασία αφοπλισμού του, όπως αυτή είχε συμφωνηθεί.
Η άρση των κυρώσεων που είχε επιβάλλει η Δύση στο Ιράν σε απάντηση για την ανάπτυξη πυρηνικού προγράμματος από τη χώρα σημαίνει την επανεργοποίηση του Ιράν στην αγορά πετρελαίου όπου θα αυξηθεί η προσφορά από τις χώρες μέλη του ΟΠΕΚ.
Το αμέσως προηγούμενο διάστημα η κρίση που επικρατεί στις παγκόσμιες αγορές και η βουτιά στις τιμές του πετρελαίου αποδίδεται εν μέρη στην προσδοκία των αγορών για την επιστροφή του Ιράν στην αγορά, σε μια περίοδο που η κινεζική οικονομία εμφανίζει ενδείξεις αδυναμίας και η Σαουδική Αραβία προσπαθεί να εξοντώσει τους παραγωγούς σχιστολιθικού αργού στις ΗΠΑ και τον Καναδά.
Άνευ προηγουμένου είναι τα μέτρα που λαμβάνουν οι κυβερνήσεις των έξι χωρών του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, στην προσπάθειά τους να αντιμετωπίσουν την ελεύθερη πτώση των τιμών του πετρελαίου, περιορίζοντας κάποια απ' τα πιο γενναιόδωρα συστήματα Κοινωνικής ασφάλισης ώστε να περιορίσουν τα αυξανόμενα ελλείμματα των προϋπολογισμών τους. Σε κάποιες χώρες παράλληλα προμηθευτές αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις στην αποπληρωμή τους ενώ οι εταιρείες μειώνουν το εργατικό δυναμικό τους ώστε να περιορίσουν το λειτουργικό κόστος.
Αξίζει να σημειωθεί στο σημείο αυτό πως από τη στιγμή που η τιμή του βαρελιού έχει διαμορφωθεί σε επίπεδα κατώτερα των 30 δολ. το βαρέλι οι κυβερνήσεις ίσως χρειαστούν να περικόψουν και άλλο τα επιδόματα που οι πολίτες τους απολάμβαναν για δεκαετίες και μάλιστα σε μία περίοδο κατά την οποία αυξάνεται η ένταση στην περιοχή και παραμένουν ανοικτά μέτωπα σύγκρουσης με το Ιράν από τη Συρία ως την Υεμένη.
«Ο Κόλπος ήταν εξαρτημένος απ' τις εξαγωγές ενέργειας και το Δημόσιο Τομέα για 40 χρόνια. Όλη η περιοχή έχει μάθει ότι δεν υπάρχουν γρήγορες ή εύκολες λύσεις στα προβλήματα που αντιμετωπίζει», σχολιάζει ο Simon Williams, επικεφαλής οικονομολόγος για την Κεντρική και Ανατ. Ευρώπη, τη Μ. Ανατολή και τη Β. Αφρική της HSBC στο Λονδίνο.
Χωρίς ένα ράλι στις τιμές του πετρελαίου, το βάρος των μεταρρυθμίσεων «πρέπει να το σηκώσουν οι πολίτες των χωρών που θα δουν το κόστος να αυξάνεται και το πραγματικό τους εισόδημα να μειώνεται», συμπληρώνει.
Παρόλο που το Ιράν ήταν περιορισμένο λόγω των διεθνών κυρώσεων που είχαν επιβληθεί για το πυρηνικό του πρόγραμμα, οι χώρες μέλη του Συμβουλίου του Κόλπου χρησιμοποίησαν τα κέρδη του πετρελαίου κατά την τελευταία δεκαετία για να αυξήσουν τα αποθέματα τους και να δημιουργήσουν νέα Εθνικά Ταμεία Πλούτου που εξαγόρασαν μερίδια σε εταιρείες απ' την Barclays Plc ως την General Electric Co. Οι κυβερνήσεις απορροφούσαν στο Δημόσιο Τομέα τους πολίτες τους ενώ τη συντριπτική πλειοψηφία των θέσεων εργασίας στον ιδιωτικό Τομέα κάλυπταν αλλοδαποί εργάτες.
Αυτό αλλάζει με αργούς ρυθμούς. Τα συναλλαγματικά αποθεματικά της Κεντρικής Τράπεζας της Σ. Αραβίας υποχώρησαν κατά 96 δισ δολ. Κατά το πρώτο 11μηνο του 2015, στα 628 δισ δολ, και η κυβέρνηση πούλησε ομόλογα για πρώτη φορά απ' το 2007 ώστε να χρηματοδοτήσει ένα έλλειμμα προϋπολογισμού που φθάνει το 15% του ΑΕΠ.
Οι Αρχές σκοπεύουν παράλληλα να πουλήσουν μερίδια σε κρατικά περιουσιακά στοιχεία, από νοσοκομεία και δρόμους ως αεροδρόμια και επίσης έχουν μειώσει το επίδομα καυσίμων που παρείχαν στους πολίτες τους.
«Σε περισσότερα από 15 χρόνια, αυτή είναι η πρώτη πραγματική δημοσιονομική πρόκληση που αντιμετωπίζουν», λέει ο Raza Agha, επικεφαλής οικονομολόγος για τη Μ. Ανατολή στην VTB Capitalστο Λονδίνο. «Το να λάβουν αυτά τα μέτρα αποτελεί μία μεγάλη πρόκληση».
Ηγέτης αυτής της αλλαγής είναι ο πρίγκιπας Mohammed Bin Salman, ο γιος του Βασιλιά και δεύτερος τη τάξει διάδοχος του Θρόνου.
Σε μία συνέντευξη του στον Economist που δημοσιεύθηκε αυτό το μήνα, ο πρίγκιπας είπε ότι η κυβέρνηση μπορεί να ιδιωτικοποιήσει μέρος της μεγαλύτερης πετρελαϊκής εταιρείας. Καμία οικονομική μεταρρύθμιση δεν αποτελεί ταμπού, οι αξιωματούχοι του διευκρίνιζαν αργότερα στο περιοδικό, συμπεριλαμβανομένων και απολύσεων δημοσίων υπαλλήλων που δεν αποδίδουν.
Το Μπαχρέιν και το Ομάν επίσης έχουν αυξήσει τις τιμές καυσίμων και οι Αρχές στην πρωτεύουσα του τελευταίου, Μουσκάτ επεξεργάζονται σχέδια για να τερματίσουν τις φορολογικές εξαιρέσεις σε εταιρείες.
Οι επιδοτήσεις είχαν μειωθεί ακόμα και στα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, δύο χώρες που το ΔΝΤ θεωρεί ως καλύτερα προετοιμασμένες σε σχέση με τις υπόλοιπες του Κόλπου για την αντιμετώπιση της κατάρρευσης των τιμών του πετρελαίου λόγω του μεγέθους των περιουσιακών στοιχείων που κατέχουν σε σχέση με τον πληθυσμό τους.
«Το πολιτικό συμβόλαιο μεταξύ των ηγεμόνων και των πολιτών βασίζεται στην πρόβλεψη ένα κομμάτι του πλούτου να πηγαίνει στους πολίτες, επομένως οποιαδήποτε προσαρμογή των επιδομάτων ή άλλων χορηγήσεων θα ενέχουν κάποιο πολιτικό ρίσκο», σχολιάζει ο Toby Matthiesen, αναλυτής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και συγγραφέας του βιβλίου «Οι άλλοι Σουδάραβες: Σιιτισμός, Αιρέσεις και Σεχταρισμός».
Οι αγορές σε όλη την περιοχή ήδη νοιώθουν τον πόνο. Οι τράπεζες χρεώνουν περισσότερα για να δανείσουν η μία στην άλλη και οι επενδυτές αμφιβάλουν για τη δέσμευση των Κεντρικών Τραπεζών στη σύνδεση των νομισμάτων τους με το αμερικανικό δολάριο.
Το τελευταίο 12μηνο ο δείκτης Tadawull All Share του χρηματιστηρίου της Σ. Αραβίας υποχωρεί 35% ενώ την ίδια περίοδο ο δείκτης των αναδυόμενων αγορών MSCI Emerging Market καταγράφει απώλειες 26%.