Δύο χρόνια μετά τις τζιχαντιστικές επιθέσεις στο Παρίσι και τη σφαγή στο Μπατακλάν, ο Εμανουέλ Μακρόν θέτει σε εφαρμογή τον νέο αντιτρομοκρατικό νόμο της Γαλλίας, τερματίζοντας ένα καθεστώς έκτακτης ανάγκης που διήρκεσε δύο χρόνια. Με τον νόμο αυτό θεσμοποιούνται προβλέψεις της κατάστασης έκτακτης ανάγκης και η γαλλική κυβέρνηση αποκτά αυξημένη διακριτική ευχέρεια ελέγχων αλλά και περιορισμών σε υπόπτους για τρομοκρατική δράση, εκτός δικαστικής διαδικασίας.
Στις 13 Νοεμβρίου 2015 τζιχαντιστές του Ισλαμικού Κράτους πραγματοποίησαν τις αιματηρότερες τρομοκρατικές επιθέσεις στη Γαλλία και την Ευρώπη από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι βομβιστικές επιθέσεις και οι εκτελέσεις στο Παρίσι και στο προάστιο Σεν Ντενί άφησαν πίσω τους 130 νεκρούς, 89 εκ των οποίων στο θέατρο Μπατακλάν, και 413 τραυματίες. Οι περισσότεροι από τους τρομοκράτες του Ισλαμικού Κράτους είχαν βελγική ή γαλλική ιθαγένεια, ενώ όλοι τους ήταν βετεράνοι του πολέμου στη Συρία. Τις επιθέσεις ακολούθησε η κήρυξη τρίμηνης κατάστασης έκτακτης ανάγκης, η οποία επέτρεπε την απαγόρευση διαδηλώσεων, τη σύλληψη υπόπτων χωρίς δικαστικό ένταλμα και τον κατ’ οίκον περιορισμό τους. Η κατάσταση έκτακτης ανάγκης ανανεώθηκε πέντε φορές, διαρκώντας δύο ολόκληρα χρόνια, ενώ στο μεταξύ μεσολάβησαν νέες επιθέσεις στη Νίκαια αλλά και στο Βέλγιο.
Η κήρυξη κατάστασης έκτακτης ανάγκης προβλέπεται από το Σύνταγμα του 1958, ωστόσο η επέκτασή της για τόσο μεγάλο διάστημα προκάλεσε ισχυρές αντιδράσεις εκ μέρους του προοδευτικού κόσμου και των υπερασπιστών των ατομικών δικαιωμάτων, καθώς συνεπάγεται μια κατάσταση δημοκρατικής «εξαίρεσης» και αλλοίωσης των αρχών του συνταγματικού πολιτεύματος, δυνάμει της οποίας η εκτελεστική εξουσία αναλαμβάνει οιονεί δικαστικές λειτουργίες: Τα κρατικά όργανα έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζουν υπόπτους για τρομοκρατία σαν να είχαν κριθεί ένοχοι και να τους επιβάλλουν «ποινές» περιορισμού των δικαιωμάτων τους για αόριστο χρονικό διάστημα, χωρίς να έχει προηγηθεί η νόμιμη δικαστική διαδικασία.
Ασφαλώς, οι συγκεκριμένες συνταγματικές προβλέψεις του 1958 έφεραν το αποτύπωμα της τότε συγκυρίας – επίσης έκτακτης: του πολέμου της Αλγερίας, της συστηματικής καταπάτησης ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τον γαλλικό στρατό σε έδαφος θεωρούμενο ως μητροπολιτική επικράτεια της Γαλλίας και της βαθμιαίας ενίσχυσης παρακρατικών και παραστρατιωτικών ομάδων εκείνης της εποχής, που λίγο αργότερα αποπειράθηκαν και τη δολοφονία του Σαρλ Ντε Γκωλ. Γι’ αυτόν το λόγο, τις επόμενες δεκαετίες οι σοσιαλιστές επιχείρησαν –χωρίς επιτυχία– να τροποποιήσουν αυτές τις διατάξεις, κυρίως ως προς το τμήμα τους που παρέχει αυξημένες εξουσίες στον Γάλλο Πρόεδρο, ενώ θα μπορούσε να επιδιώκεται η συγκατάθεση και άλλων ανώτερων οργάνων του κράτους.
Τι προβλέπει
Έπειτα από δύο χρόνια κατάστασης έκτακτης ανάγκης, ο νόμος Μακρόν «για την εσωτερική ασφάλεια και τον αγώνα ενάντια στην τρομοκρατία», όπως ονομάζεται επίσημα, έρχεται να ενσωματώσει και να θεσμοποιήσει πτυχές αυτού του καθεστώτος: Οι κατ’ οίκον έρευνες και οι κατασχέσεις υλικού μπορούν πλέον να γίνονται με την πρωτοβουλία διοικητικής αρχής και απλή έγκριση δικαστή· οι αρχές μπορούν να προβαίνουν σε απαγόρευση απομάκρυνσης υπόπτων από την πόλη ή την περιοχή κατοικίας τους· τα διοικητικά όργανα έχουν το δικαίωμα να σφραγίζουν για έξι μήνες τόπους λατρείας αν υπάρχουν υποψίες για σχέσεις με τρομοκρατικές οργανώσεις – πρόβλεψη που ουσιαστικά αφορά τα μουσουλμανικά τεμένη· τέλος, διευρύνεται σημαντικά η ακτίνα στην οποία επιτρέπονται ο έλεγχος ταυτότητας και η εξακρίβωση στοιχείων πέριξ σταθμών, λιμανιών και αεροδρομίων, καθώς και η μέγιστη επιτρεπόμενη διάρκεια της διαδικασίας για κάθε άτομο (από τις έξι στις δώδεκα ώρες). Σημειώνεται ότι οι σχετικές έρευνες δείχνουν πως τέτοιοι έλεγχοι διενεργούνται συστηματικά βάσει στοιχείων εξωτερικής εμφάνισης.
Οι αντιδράσεις εκ μέρους του δικαστικού σώματος, δικηγορικών ενώσεων, καθώς και οργανώσεων υπεράσπισης των ατομικών ελευθεριών και δικαιωμάτων, μεταξύ των οποίων και το γαλλικό παράρτημα της Διεθνούς Αμνηστίας, επικεντρώνονται στη θεσμική παγίωση προβλέψεων που αφορούν ένα καθεστώς εξαίρεσης από τη δημοκρατική κανονικότητα. Είναι χαρακτηριστικό πως ο Εμανουέλ Μακρόν πήρε την πρωτοβουλία να ενημερώσει ο ίδιος το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Όσοι αντιδρούν επισημαίνουν επίσης πως ο ορισμός του υπόπτου για σχέσεις με την τρομοκρατία είναι υπερβολικά ευρύς και άρα ανοιχτός σε αυθαίρετες ερμηνείες, ενώ τονίζουν την ενισχυμένη εξουσία των διοικητικών και κρατικών αρχών έναντι των δικαστικών.
Γεγονός είναι πως η Γαλλία διέθετε από πριν τόσο ένα από τα ισχυρότερα οπλοστάσια αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας όσο και μία από τις πλέον αξιόπιστες υπηρεσίες πληροφοριών στην Ευρώπη, ώστε να μπορεί να ανταποκριθεί στις νέες προκλήσεις που θέτει η τρομοκρατία του ισλαμικού εξτρεμισμού. Πλέον υπάρχει ο κίνδυνος οι μηχανισμοί ασφαλείας να στραφούν στο μέλλον και σε άλλους, ασαφώς καθορισμένους, «εσωτερικούς» εχθρούς.
* Το ΕΝΑ είναι ένα ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό κέντρο. Αποτελεί ένα βήμα ελεύθερου διαλόγου και ένα χώρο δημιουργίας και διάδοσης εναλλακτικών ιδεών με τελικό στόχο το μετασχηματισμό τους σε εφαρμόσιμες θεωρίες και πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.