Την ώρα που η παγκόσμια τάξη βρίσκεται σε διαδικασία αναμόρφωσης -αν όχι μετάβασης προς μια νέα ισορροπία- με κύρια αιχμή τις κινήσεις του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ, η Ευρώπη, όχι μόνο έχει να διαχειριστεί μία ενδεχόμενη νέα θέση στις παγκόσμιες εξελίξεις, αλλά και τους μεταβαλλόμενους εσωτερικούς συσχετισμούς της.
Οι δύο πόλοι
Στη Γηραιά Ήπειρο φαίνεται να διαμορφώνονται δύο «κόσμοι», δύο αντίθετοι πόλοι, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και επιδιώξεις, με τον έναν εξ αυτών να δέχεται έντονες επιρροές από την άλλη όχθη του Ατλαντικού και εξελίξεις όπως το Brexit να τον σχηματοποιούν.
του Βαγγέλη Βιτζηλαίου*
Από τη μία πλευρά, το στρατόπεδο του ακροδεξιού λαϊκισμού εκφράζει αντιευρωπαϊκές θέσεις, ξενοφοβία, μία αντίληψη για Ευρώπη-φρούριο με κλειστά σύνορα και περιχαράκωση, το «εμείς» απέναντι στους «άλλους» που συνιστούν απειλή, θέσεις όπως του επικεφαλής της ιταλικής Λέγκας του Βορρά, Ρομπέρτο Σαλβίνι και της Μαρίν Λε Πεν από το γαλλικό Εθνικό Μέτωπο. Η αδιαφορία έως και σχετικοποίηση των κοινωνικών δικαιωμάτων εφαρμόζεται και στον εργασιακό τομέα, με προσπάθεια περαιτέρω προώθησης της απορρύθμισης, χτυπώντας συλλογικά κεκτημένα δεκαετιών. Η ψήφιση της δυνατότητας των εργοδοτών στην Αυστρία του καγκελάριου, Σεμπάστιαν Κουρτς, να επιβάλλουν εργασιακό 12ωρο είναι αποτύπωση της επιδίωξης αυτής.
Στον οικονομικό τομέα, ο προστατευτισμός και οι διμερείς επαφές αντικαθιστούν το φιλελεύθερο πλαίσιο των συλλογικών κανόνων και των πολυμερών διαπραγματεύσεων. Το σκληρό Brexit και ο εμπορικός πόλεμος Ηνωμένων Πολιτειών και Ευρωπαϊκής Ένωσης και κατ’ επέκταση η έντονη δοκιμασία της διατλαντικής σχέσης -παρά την προσωρινή ανακωχή που σηματοδότησε η συνάντηση του Αμερικανού προέδρου με τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής- συνιστούν χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των τάσεων.
Απέναντι στον παραπάνω πόλο αντιπαρατίθεται αυτός των προοδευτικών δυνάμεων, με λιγότερο συμπαγή μορφή, υπό δημιουργία. Της ανθρωποκεντρικής διαχείρισης του προσφυγικού/μεταναστευτικού ζητήματος της δίκαιης και ισότιμης κατανομής βαρών μεταξύ των χωρών, της ανθρωπιστικής αξίας της κοινωνικής ένταξης και ενσωμάτωσης καθώς και της αναγνώρισης του δυνητικού οφέλους σε δημογραφικό και οικονομικό επίπεδο. Η αναβάθμιση των εργασιακών δικαιωμάτων απέναντι στα σημάδια που άφησε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση αποτελεί προτεραιότητα για τις προοδευτικές δυνάμεις της Ευρώπης, με στόχο την κοινωνική ευημερία και την αναζωογόνηση των οικονομιών. Η απάντηση του πόλου αυτού στις αντιευρωπαϊκές θέσεις είναι η αναγκαία και ουσιαστική μεταρρύθμιση Ευρωπαϊκής Ένωσης - Ευρωζώνης, σε μια προσπάθεια αντιμετώπισης των δομικών παθογενειών τους. Η εξέλιξη αυτή αποτελεί μονόδρομο για την άμβλυνση των πολλαπλών ταχυτήτων και ανισοτήτων μεταξύ των κρατών-μελών, που έχουν κλονίσει σημαντικά το αίσθημα εμπιστοσύνης των Ευρωπαίων πολιτών απέναντι στους θεσμούς της ΕΕ.
Οι κρίσιμες ευρωεκλογές
Οι ευρωεκλογές της άνοιξης του 2019 αναμένεται να αποτελέσουν σημείο καμπής και να αποτυπώσουν τους ευρωπαϊκούς συσχετισμούς στο εσωτερικό του Ευρωκοινοβουλίου. Μία ενίσχυση των δυνάμεων του ακροδεξιού λαϊκισμού είναι πιθανό να επιφέρει καίριο πλήγμα στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα τα ερχόμενα χρόνια.
Διόλου τυχαία δεν είναι η πρόθεση του αρχιτέκτονα της προεδρικής νίκης του Ντόναλντ Τραμπ και άλλοτε δεξιού του χεριού, Στιβ Μπάνον να έρθει στην Ευρώπη σε μια προσπάθεια να συνενώσει τις αντιευρωπαϊκές δυνάμεις ενόψει των ευρωεκλογών, με στόχο να δημιουργήσουν ένα ενιαίο –«μαύρο»- μέτωπο, ξεπερνώντας τα διαχρονικά εμπόδια που ύψωναν οι επιμέρους εθνικιστικές επιδιώξεις.
Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Ορμπάν, μιλώντας πρόσφατα σε ουγγρική κοινότητα στη Ρουμανία αποτύπωσε το διακύβευμα μέρους του συντηρητικού πόλου το Μάιο του 2019. Συγκεκριμένα δήλωσε ότι η «χριστιανική δημοκρατία» θα αντικαταστήσει την πολυπολιτισμικότητα και τις φιλελεύθερες αξίες μετά τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Συμπλήρωσε ότι η «χριστιανική δημοκρατία» είναι μη φιλελεύθερη, απορρίπτει τη μετανάστευση και την πολυπολιτισμικότητα, όπως και τις «κομμουνιστικές αξίες».
Οι παραπάνω κίνδυνοι καταδεικνύουν με σαφήνεια το χρέος των προοδευτικών δυνάμεων της Ευρώπης. Λύση δεν αποτελεί η αδράνεια και διατήρηση του ισχύοντος status quo, που επέφερε την αμφισβήτηση των ευρωπαϊκών θεσμών και οργάνων, πόσο μάλλον η επιλογή της οπισθοχώρησης σε μια Ευρώπη των εθνικισμών, των άκρων με συνέπεια την ωφέλεια των νεοφιλελεύθερων δυνάμεων όπως έχει συμβεί και στο παρελθόν, στον 20ο αιώνα. Η ενδυνάμωση της κοινωνικής δικαιοσύνης στην Ευρώπη των λαών, αποτελεί το μοναδικό μονοπάτι αποφυγής του σκοτεινού δρόμου που δείχνει το «μαύρο μέτωπο» της οπισθοχώρησης.
* Αναδημοσίευση από τo 12o Δελτίο Ευρωπαϊκών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ