Σε μια κοινωνία που κατακλύζεται από κάθε λογής πληροφορίες πώς μπορούμε να ξεχωρίσουμε τη «σωστή» ή «χρήσιμη» πληροφορία για την επαγγελματική και προσωπική μας ζωή και εν τέλει την ίδια μας την καθημερινότητα; Τι ρόλο παίζει η «πηγή» στην αναζήτηση μιας πληροφορίας και πόσο δύσκολος είναι ο έλεγχός της; Σε μια παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, όπου το μέγεθος και η ταχύτητα της πληροφόρησης αυξάνονται εν ριπή οφθαλμού, ποιος είναι ο ρόλος των βιβλιοθηκών και των βιβλιοθηκάριων στην αναζήτηση πληροφοριών;
Απαντήσεις στα παραπάνω και σε μια σειρά από άλλα ερωτήματα που σχετίζονται με την εκπαίδευση στην κατανόηση και τη χρήση της πληροφορίας δίνει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, η καθηγήτρια στο Queensland University of Technology του Μπρισμπέιν της Αυστραλίας, και εκ των κορυφαίων προσωπικοτήτων στον χώρο της «πληροφοριακής παιδείας» Christine Bruce.
Η Christine Bruce, η οποία επισκέφθηκε τον περασμένο Ιούνιο τη Θεσσαλονίκη προσκεκλημένη του Κολλεγίου Ανατόλια, μίλησε για την «πληροφοριακή παιδεία» και τη χρησιμότητά της σε μια συνεχώς εξελισσόμενη κοινωνία. Μεταξύ άλλων, η φημισμένη καθηγήτρια έχει αναπτύξει το μοντέλο πληροφοριακού γραμματισμού "Seven Faces of Information Literacy" (Τα 7 πρόσωπα του πληροφοριακού γραμματισμού) και δια μέσου των επτά κατηγοριών του, παρουσιάζει χαρακτηριστικά με τα οποία μπορεί ένας άνθρωπος να γίνει πληροφοριακά εγγράμματος.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης της Christine Bruce στο ΑΠΕ-ΜΠΕ:
ΕΡ. Τι είναι η «πληροφοριακή παιδεία» και πόσο σημαντικός είναι ο «πληροφοριακός γραμματισμός»;
ΑΠ. Η «πληροφοριακή παιδεία» είναι να μπορείς να χρησιμοποιείς οποιαδήποτε πληροφορία, σε όποια μορφή προκειμένου να μάθεις κάτι, να πάρεις μια απόφαση, να λύσεις ένα πρόβλημα, να αλλάξεις κάτι στον κόσμο! Σταδιακά καθώς μεταβαίνουμε σε μια πιο «ψηφιακή κοινωνία» και θα πρέπει να είμαστε πιο «παγκόσμιοι πολίτες» και να κατανοούμε πώς μπορούμε να συμμετέχουμε σε ό,τι συμβαίνει και όχι μόνο να μαθαίνουμε γι αυτό. Να έχουμε τη δική μας «φωνή», τον δικό μας λόγο γι αυτά που συμβαίνουν και να το επικοινωνούμε αυτό στους υπόλοιπους ανθρώπους.
ΕΡ. Είναι αυτός ο τρόπος που η «πληροφοριακή παιδεία» μπορεί να επηρεάσει ή ακόμη και να αλλάξει μια κοινωνία;
ΑΠ. Νομίζω πως οι κοινωνίες επηρεάζονται και αλλάζουν από μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ανθρώπων που επικοινωνούν μεταξύ τους. Καθώς οι άνθρωποι συνδέονται και επικοινωνούν μεταξύ τους αποκτούν μεγαλύτερη δύναμη και κίνητρο και είναι περισσότερο πρόθυμοι να εκφράσουν την άποψή τους αναφορικά με το τι θα πρέπει να γίνει και ας ελπίσουμε πως αυτοί που έχουν τα «εργαλεία» και τη δυνατότητα να λαμβάνουν αποφάσεις, θα μπορέσουν να ακούσουν και να κατανοήσουν αυτό που λέγεται. Η κατάρτιση σε μέσα και πληροφορίες, μέσω της «πληροφοριακής παιδείας» είναι επίσης χρήσιμη στην καθημερινή ζωή, αν θέλει κάποιος π.χ. να αγοράσει ένα καινούργιο αυτοκίνητο ή να επιλέξει σχολείο για τα παιδιά του ή ακόμη αν πρέπει να αποφασίσει ποιον θα ψηφίσει. Όλα αυτά βασίζονται στο να ξέρεις πότε χρειάζεσαι μια πληροφορία και από πού να την αντλήσεις, εάν είναι από ένα βιβλίο, το διαδίκτυο ή κάποιο από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να είσαι σε θέση να εκτιμήσεις την αξία της πληροφορίας και την πηγή της προκειμένου να μπορέσεις να λάβεις τη σωστή απόφαση γι αυτό που εσύ ή μια ομάδα ανθρώπων θα πρέπει να κάνει.
ΕΡ. Ποιες είναι οι θεματικές πάνω στις οποίες πρέπει να εστιάσει ένα σχολείο ή ένα πανεπιστήμιο προκειμένου να δώσει στους μαθητές/σπουδαστές του τα καλύτερα εφόδια για το μέλλον;
ΑΠ. Νομίζω πως οι μαθητές/σπουδαστές θα πρέπει να κατανοήσουν πόσο ισχυρή είναι η πληροφορία και τι μπορεί να κάνει γι αυτούς. Όταν, λοιπόν, βρίσκονται σε μια διαδικασία μάθησης θα πρέπει να είναι γνώστες του περιβάλλοντος της πληροφορίας και της επίδρασης αυτού στους ίδιους και άλλους ανθρώπους προκειμένου να μπορούν να καταστούν πολίτες του «κόσμου της πληροφορίας». Κι αυτό πρέπει να αποτυπώνεται σ' αυτά που οι μαθητές/σπουδαστές κάνουν εντός της τάξης ή ως εργασία.
ΕΡ. Με ποιον τρόπο μαθαίνουμε σήμερα; Τι μέσα χρησιμοποιούμε;
ΑΠ. Εκτιμώ πως για να κάνεις ένα βήμα προόδου στη διαδικασία της μάθησης, πρέπει να αναγνωρίσεις ότι υπάρχουν πράγματα που δεν γνωρίζεις. Όταν δεν γνωρίζουμε κάτι θα πρέπει να ξέρουμε πώς μπορούμε να το μάθουμε και τις πηγές που έχουμε στη διάθεσή μας. Θα πρέπει να είμαστε σε θέση να συνδέσουμε αυτές τις πηγές με τα ζητήματα και τα προβλήματα στη δουλειά, την εν γένει καθημερινή μας ζωή κ.λπ. Θα πρέπει επίσης να είμαστε σε θέση να χρησιμοποιήσουμε κάποιου είδους προσωπική ή συλλογική διαίσθηση, να προσπαθήσουμε να αλλάξουμε τα πράγματα προς το καλύτερο. Η μάθηση είναι ακριβώς αυτό: να φέρνεις κάτι νέο, κάτι καλύτερο και να είσαι σε θέση να το κάνεις αυτό με τρόπο που να είναι χρήσιμος στους ανθρώπους. Αυτό το περιγράφουμε στον σύγχρονο κόσμο συνήθως ως «σοφία» και αυτό συνδέεται κυρίως με το να κάνεις πράγματα με τρόπο επωφελή (και) για τους άλλους. Αυτό είναι μια αξία και η πληροφορία μπορεί να μην έχει πάντα εκ προοιμίου αξία αλλά εμείς οι άνθρωποι μπορούμε να προσδώσουμε αξία σ' αυτά που κάνουμε, στις αλλαγές που προωθούμε. Χρειάζεται να μεγαλώσουμε μια γενιά ανθρώπων σε κάθε χώρα του κόσμου που έχουν κίνητρα ώστε να φέρουν κάτι καλό στις κοινωνίες τους.
ΕΡ. Γιατί οι βιβλιοθήκες είναι σημαντικές στον σύγχρονο κόσμο;
ΑΠ. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως επειδή υπάρχει πολλή πληροφορία στο διαδίκτυο δεν χρειαζόμαστε πλέον βιβλιοθήκες και βιβλιοθηκάριους. Θα πρέπει όμως να θυμόμαστε πάντα πως οι βιβλιοθήκες δεν αφορούν τα βιβλία, αλλά την πληροφορία που προσφέρουν. Και αυτό που κάνουν οι βιβλιοθηκάριοι είναι να βάζουν σε τάξη το πληροφοριακό χάος. Μας βοηθούν να αποφασίζουμε ποια είναι η κατάλληλη πληροφορία ή να βρίσκουμε πού είναι η πληροφορία που μας χρειάζεται, μας βοηθούν να ξεχωρίζουμε την ψευδή πληροφορία. Επομένως, ο ρόλος των βιβλιοθηκάριων είναι να οργανώσει την πληροφορία και να βοηθήσει τους ενδιαφερόμενους να αποκτήσουν πρόσβαση σ' αυτήν και να τη χρησιμοποιήσουν με τον κατάλληλο τρόπο.
ΕΡ. Πόσο σημαντική είναι μια βιβλιοθήκη για ένα σχολείο;
ΑΠ. Για τους λόγους που προανέφερα, οι βιβλιοθήκες είναι ζωτικής σημασίας για ένα σχολείο. Δεν μπορείς να έχεις μια διαδικασία μάθησης χωρίς τις κατάλληλες πηγές και δεν μπορείς να έχεις τις πηγές χωρίς έναν βιβλιοθηκάριο, ο οποίος θα ξέρει πού βρίσκονται και θα μπορεί να τις ταξινομήσει ώστε να βοηθήσει τους δασκάλους/καθηγητές να δημιουργήσουν μια εκπαιδευτική εμπειρία που θα είναι η καλύτερη για τους μαθητές τους.\
ΕΡ. Είναι μια αέναη διαδικασία η μάθηση;
ΑΠ. Ναι, η μάθηση ποτέ δεν σταματά. Και νομίζω πως κάθε μέρα τα πράγματα αλλάζουν και θα πρέπει να είμαστε σε θέση να κάνουμε κάποια πράγματα με άλλον τρόπο, να επικοινωνούμε με νέους τρόπους, ενώ την ίδια ώρα ορισμένα πράγματα παραμένουν τα ίδια.
ΕΡ. Ποιες είναι οι βασικές τάσεις στη μάθηση σήμερα;
ΑΠ. Θα σας πω τι λέει η κόρη μου και αυτό είναι πολύ σημαντικό για μένα. Μου είπε πως αυτό που θέλει να μάθει είναι πώς μπορεί να εργαστεί στο «περιβάλλον της πληροφορίας» και πώς μπορεί να φέρει κάποια αλλαγή, θετική για το κοινωνικό σύνολο, και να το εμφυσήσει αυτό στους φίλους και το περιβάλλον της. Είναι πολύ συνειδητοποιημένη ότι ενίοτε το εκπαιδευτικό σύστημα και η τεχνολογία μάς μετατρέπει σε παθητικούς λήπτες της πληροφορίας. Το να μπορέσουμε να μετακινηθούμε από τον ρόλο του παθητικού λήπτη και να αναλάβουμε δράση για να φέρουμε αλλαγή, αυτό νομίζω πως είναι το πιο σημαντικό.
ΕΡ. Πώς η μάθηση μπορεί να μας βοηθήσει να αναγνωρίσουμε τις ψευδείς ειδήσεις (fake news);
ΑΠ. Έχω μια απάντηση σ' αυτό: ρωτήστε τον βιβλιοθηκάριό σας! Αυτό είναι στο οποίο ειδικεύονται (η σωστή πληροφορία) και γι αυτό και τους χρειαζόμαστε. Σήμερα είναι οι ψευδείς ειδήσεις, αύριο θα είναι κάτι άλλο. Όταν περιεργάζεσαι μια σελίδα στο διαδίκτυο θα πρέπει να ξέρεις αν είναι αυθεντική, όταν λαμβάνεις ένα ηλεκτρονικό μήνυμα θα πρέπει να ξέρεις αν είναι ψεύτικο. Ένα από τα πράγματα που κάνουν οι βιβλιοθήκες είναι κι αυτό: να σου δίνουν πρόσβαση στη σωστή πληροφορία.