Μέσα σε δέκα χρόνια οι GAFAM(Google, Apple, Facebook, Amazon και Microsoft) υπερέβησαν σε κερδοφορία τις πετρελαϊκές εταιρείες και τις τράπεζες. Ένας μύθος που καλλιεργούν είναι ότι η ιδιαίτερα υψηλή κερδοφορία τους οφείλεται αποκλειστικά στην τεχνολογική τους καινοτομία και στην αυξανόμενη αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας από μηχανές και αλγόριθμους.
* Κείμενο εργασίας της Δώρας Κοτσακά, Δρ. Πολιτικής Κοινωνιολογίας, ερευνήτριας – Συντονίστριας του Παρατηρητηρίου των Κοινών του Ινστιτούτου Eναλλακτικών Πολιτικών ΕΝΑ
Στην πραγματικότητα, το όφελος από το αρρύθμιστο τοπίο για τους τεχνολογικούς κολοσσούς ισοδυναμεί με το μεγαλύτερο ποσοστό των υπερκερδών τους, την ώρα που οι πρώτες προσπάθειες πλαισίωσης της λειτουργίας τους -κυρίως από την ΕΕ- αναζητούν ακόμα τον βηματισμό τους. Την ίδια στιγμή, με επιμέλεια καλλιεργούνται «χρήσιμοι» μύθοι όπως, για παράδειγμα, ότι «η τεχνητή νοημοσύνη είναι άυλη» ή ότι «τα ρομπότ θα υποκαταστήσουν την ανάγκη την ανθρώπινη εργασία».
Στους παραπάνω θα προσθέσουμε έναν επιπλέον μύθο, που σχετίζεται με την κυρίαρχη αντίληψη για την εργασία στον νεοφιλελευθερισμό. Σύμφωνα με τις νεοφιλελεύθερες αξίες, το κίνητρο για την εργασία είναι η μεγέθυνση των απολαβών και το υψηλό κοινωνικό status που προκύπτει από αυτή. Ωστόσο, στην ιστορία της οργανωμένης εργασίας η σύνδεση του εργασιακού ρόλου με συναισθήματα ικανοποίησης, προσφοράς, αυτοπραγμάτωσης και τελικά αξιοπρέπειας ήταν πάντα σημαντική μεταβλητή, τόσο για τις κοινωνίες όσο και για κάθε άνθρωπο ξεχωριστά. Η κυρίαρχη πολιτική οικονομία και λογιστική αδυνατεί να αποτυπώσει -ή ακόμα και να αντιληφθεί- μεγέθη μη ποσοτικά. Ό,τι δεν ποσοτικοποιείται παραμένει αόρατο. Στην πραγματικότητα, όπως πάντα, έτσι και σήμερα, υπάρχει πλήθος παραδειγμάτων –όπως το Linux ή η Wikipedia, μεταξύ άλλων– όπου χιλιάδες άνθρωποι δημιούργησαν ένα αγαθό, το οποίο προϋποθέτει τεράστιο αριθμό εργατοωρών, και το κίνητρο τους δεν ήταν το χρήμα, αλλά η αίσθηση προσφοράς και αξιοπρέπειας.
Η καλλιέργεια των παραπάνω μύθων εξυπηρετεί την ιδέα ότι η τεχνητή νοημοσύνη συνιστάέναν νέο κλάδο, τόσο διαφορετικό ώστε να μην υπόκειται στις ρυθμίσεις των υπολοίπων όσον αφορά τα εργασιακά δικαιώματα, το οικολογικό αποτύπωμα, το φορολογικό καθεστώς ή την εκμετάλλευση της ολιγοπωλιακής θέσης των εταιρειών αυτών στην αγορά. Με αυτό τον τρόπο σχετικοποιείται το δικαίωμα στην καλά αμειβόμενη και προστατευμένη εργασία, όπως και η αντίστοιχη υποχρέωση των εργοδοτών για τήρηση όλων των θεσμισμένων για τη διασφάλιση της ποιότητας των συνθηκών εργασίας όπως η παροχή ασφάλισης, το κατώτατο ημερομίσθιο, το σταθερό ωράριο, οι ασφαλείς συνθήκες εργασίας και οι άδειες για διακοπές ή για ανάρρωση, ενώ απαλλάσσονται και από την υποχρέωση καταβολής οποιουδήποτε επιδόματος.
Η μελέτη της ιστορίας του ανταγωνισμού μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας των τελευταίων αιώνων καθιστά σαφές ότι το «αφήγημα» σχετικά με την επερχόμενη απαξίωση της ανθρώπινης εργασίας, λόγω της υποκατάστασής της από την επιστήμη και την τεχνολογία, είναι μια εκδοχή με πολλαπλά οφέλη για το κεφάλαιο και την εργοδοσία. Το αφήγημα αυτό συνόδευσε την εισαγωγή κάθε μεγάλης τεχνολογικής καινοτομίας στην παραγωγή –είτε στη βιομηχανία είτε στην αγροτική παραγωγή– και πάντα, ιδιαίτερα στα πρώτα στάδια, λειτούργησε ως απειλή προς τους εργαζομένους, με στόχο την περαιτέρω συμπίεση των δικαιωμάτων και των διεκδικήσεών τους.
Τους εργαζομένους δεν τους ενδιέφερε η τεχνολογική πρόοδος αφηρημένα, αλλά η αποφυγή της ανεργίας και η διατήρηση του βιοτικού τους επιπέδου, το οποίο περιλαμβάνει όχι μόνο το μισθό αλλά και μη χρηματικούς συντελεστές, όπως είναι η ελευθερία και η αξιοπρέπεια. Μελετητές όπως ο Ε. Hobsbawm έχουν επισημάνει, σχετικά με τις αντιδράσεις των εργατών την περίοδο της εκτεταμένης εκβιομηχάνισης στην Ευρώπη ότι αν οι εργάτες έμεναν αδρανείς εξαιτίας του δέους που τους προκαλούσαν το μέγεθος και οι δυνατότητες των τεχνολογικών καινοτομιών, αν αποδέχονταν τις συνέπειες της εισαγωγής τους στην παραγωγή ως αναπόφευκτη εξέλιξη, θα έχαναν ένα πολύτιμο διαπραγματευτικό όπλο.
Είναι σαφές ότι οι αλλαγές είναι κολοσσιαίες, ωστόσο το δέος που τις συνοδεύει δεν είναι καλός σύμβουλος. Εργαλεία όπως η ρύθμιση, οι συλλογικές εργατικές διεκδικήσεις και η αλληλεγγύη μεταξύ των κλάδων είναι πολύτιμα, όπως ήταν και σε όλες τις προηγούμενες ιστορικές περιόδους έντασης του μετασχηματισμού της εργασίας. Χρειάζεται φαντασία, γιατί το τοπίο είναι νέο. Χρειάζεται τεχνογνωσία, γιατί είναι περίπλοκο. Χρειάζονται σκληροί αγώνες, γιατί τα τεχνολογικά μονοπώλια έχουν συσσωρεύσει τεράστιο πλούτο. Χρειάζονται κοινωνικές συμμαχίες και πολιτική εκπροσώπηση του κόσμου της εργασίας. Η διαδικασία θα είναι μακρά, όπως ήταν πάντα οι ιστορικές διαδικασίες.
Όλο το κείμενο εργασίας: https://bit.ly/3L50sbh
