Κοντά στην πολιτική κουλτούρα, τις ιδέες και την παράδοση της κεντροαριστεράς και αριστεράς βρίσκεται η πλειοψηφία των ψηφοφόρων στην Ελλάδα, όμως η ιδεολογική τους ταύτιση δεν συνάδει με τις επιλογές του στην κάλπη, όπου ψηφίζουν κεντροδεξιά. Αυτή η αντιφατική πολιτική συμπεριφορά αποτελεί το βασικό συμπέρασμα του τρίτου μέρους της έρευνας της ΔιαΝΕΟσις με τίτλο «Τι πιστεύουν οι Ελληνες».
Tο 2024 το σύνολο των ιδεολογικών προτιμήσεων που εντάσσονται στην ευρεία κεντροαριστερά/αριστερά υπερέχει σημαντικά εκείνων που εντάσσονται στην κεντροδεξιά/δεξιά (45,1%, έναντι 39,1% αντιστοίχως). Αυτή η κατανομή ιδεολογικής επιρροής δεν συνάδει ούτε διαισθητικά ούτε αριθμητικά με την κυριαρχία των κομμάτων του κεντροδεξιού και δεξιού φάσματος, όπως αυτή προέκυψε από τις δύο βουλευτικές αναμετρήσεις του 2023. Το ιδεολογικό κέντρο βάρους της ελληνικής κοινωνίας εξακολουθεί να κλίνει προς την ευρύτερη κεντροαριστερά/αριστερά, ένα περίπου έτος μετά το εξόχως αρνητικό εκλογικό αποτέλεσμα για αυτή την τελευταία.
Το εύρημα είναι σημαντικό, όπως επισημαίνεται στην έρευνα, διότι καταδεικνύει την ανθεκτικότητα και την ισχύ των ιδεολογικών επιλογών ή ταυτοτήτων που ανήκουν στην ευρεία κεντροαριστερά/αριστερά. Αυτή η τελευταία παραμένει ιδεολογικά ισχυρή, παρότι οι κομματικοί φορείς που την εκπροσωπούν εμφανίζονται, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, εξασθενημένοι.
Σε ό,τι αφορά τους ιδεολογικούς χαρακτηρισμούς που «ταιριάζουν περισσότερο» στους συμμετέχοντες στην έρευνα, η σοσιαλδημοκρατία (20,5%), ο φιλελευθερισμός (19,3%) και ο σοσιαλισμός (13,8%) συγκεντρώνουν τα υψηλότερα ποσοστά. Αποτελούν τα τρία ισχυρότερα ρεύματα. Ακολουθούν, τοποθετούμενοι σε μια ζώνη επιρροής αρκετά χαμηλότερη των τριών ισχυρών, ο νεοφιλελευθερισμός (8,7%), η οικολογία (6,7%), ο συντηρητισμός (6,2%), ο εθνικισμός (4,9%) και ο κομμουνισμός (4,1%).
Απώλειες για τον εθνικισμό και την οικολογία
Έχει ενδιαφέρον το γεγονός ότι όροι με περισσότερο «αντισυστημικό» περιεχόμενο ή «αντισυστημικές» συνδηλώσεις –όπως ο εθνικισμός (ο οποίος εμφανίζει σημαντικότατες απώλειες ήδη από το 2019) και ο κομμουνισμός, όρος με μικρές αυξομειώσεις στα ποσοστά του στο πλαίσιο συνολικής, ελαφρώς πτωτικής, σταθερότητας (σε σχέση με την έρευνα του 2016)– βρίσκονται χαμηλά στις «ταυτοτικές» επιλογές της κοινής γνώμης.
Η παραμονή σε μια χαμηλή ζώνη επιρροής των δύο λιγότερο «συναινετικών» ιδεολογικών ρευμάτων, σε συνάρτηση με τη μικρή ενίσχυση των δύο περισσότερο «συναινετικών» (σοσιαλδημοκρατία, φιλελευθερισμός), χρήζει υπογράμμισης. Εντυπωσιάζει η υποχώρηση της οικολογίας, η οποία βρέθηκε στο υψηλ τερο σημείο της το 2019 (11,8%), σε μια περίοδο σημαντικής ενίσχυσης της οικολογικής ευαισθησίας σε πολλές χώρες της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Με 6,7%, η οικολογία καταγράφει το 2024 το χαμηλότερο όλων των ετών του «Τι πιστεύουν οι Έλληνες». Η ερμηνεία της εξασθένισης δεν μπορεί προφανώς να προκύψει από τα δεδομένα της έρευνας. Υποθέτουμε ότι η σταδιακή συνειδητοποίηση των οικονομικών και κοινωνικών επιπτώσεων των πολιτικών αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής επηρεάζει αρνητικά τη δημοτικότητα της οικολογίας. Προπάντων, όμως, θεωρούμε ότι η μετά τη χρεοκοπία, η δραματική κατάσταση των κοινωνικών δεικτών στην Ελλάδα (η χώρα μας εμφανίζεται να είναι η φτωχότερη της Ευρωζώνης) πιθανό τατα απομακρύνει τον πληθυσμό από την προτεραιότητα στις οικολογικές ευαισθησίες και τον ωθεί στην υιοθέτηση περισσότερο «υλιστικών».
Το ιδεολογικό προφίλ του εκλογικού σώματος ανά κόμμα
Οι ψηφοφόροι της ΝΔ
Με κριτήριο τις επιλογές «ταυτότητας» των εκλογέων, το ιδεολογικό προφίλ του εκλογικού σώματος της ΝΔ είναι πολυσυλλεκτικό. Στους εκλογείς της ταιριάζουν περισσότερο οι ιδεολογικοί χαρακτηρισμοί «φιλελευθερισμός» (38,4%), «νεοφιλελευθερισμός» (17,3%) και «σοσιαλδημοκρατία» (15,6%), ενώ η επιλογή του «συντηρητισμού» (10,6%), παρότι υψηλότερη από τον εθνικό μέσο όρο, κρίνεται περιορισμένη.
Αξιοπρόσεκτη είναι η χαμηλή ταύτιση με τον «εθνικισμό» (3,4%). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η έλξη που ασκούν στο εκλογικό της σώμα ιδεολογικές «ταυτότητες» με περισσότερο αριστερό πρόσημο (σοσιαλδημοκρατία»: 15,6%, οικολογία: 4%, σοσιαλισμός 3,0% – αθροιστικά 22,6%). Συνολικά, με κύρια εστία, αλλά όχι πλειοψηφική, τον «φιλελευθερισμό», ισχυρούς τον «νεοφιλελευθερισμό» και τη «σοσιαλδημοκρατία» και λιγότερο τον «συντηρητισμό», οι εκλογείς της διαμορφώνουν ένα δεξιό (άθροισμα «δεξιών επιλογών»: 69,7%) –αλλά με μεγάλα ανοίγματα– πολυσυλλεκτικό προφίλ. Πρόκειται, με κριτήριο τη διασπορά των ιδεολογικών επιλογών των εκλογέων, για το πιο πολυσυλλεκτικό προφίλ από τα τέσσερα εκλογικά σώματα.
Οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ
Ο ΣΥΡΙΖΑ εκπροσωπεί ένα κλασικού τύπου αριστερό πολυσυλλεκτικό προφίλ. Ωστόσο, οι πυλώνες των ιδεολογικών ταυτοτήτων που δομούν το εκλογικό προφίλ του έχουν μικρότερη διασπορά από την αντίστοιχη της ΝΔ. Με την επιλογή της «σοσιαλδημοκρατίας» (35,1%) και του «σοσιαλισμού» (33,6%) να κυριαρχούν, καμία άλλη «ταυτότητα» δεν υπερβαίνει το 10%. Ο «φιλελευθερισμός» εκπροσωπεί το 8,6% των ιδεολογικών απόψεων του εκλογικού του σώματος.
Είναι αξιοσημείωτο ότι μόνο το 4% των εκλογέων του ΣΥΡΙΖΑ συνδέει την ιδεολογία του με τον κομμουνισμό, παρά την κομμουνιστογενή προέλευση του κόμματος (αντίστοιχα: ΚΚΕ: 41,6%). Επίσης, η εκπροσώπηση της οικολογίας στο εκλογικό του σώμα είναι ιδιαίτερα περιορισμένη (4,8%), παρά τις ιστορικά ισχυρές αναφορές του κόμματος στην περιβαλλοντική θεματική. Έχει μάλιστα υποχωρήσει (-2,9 μονάδες σε σύγκριση με το 2015) σε μεγαλύτερο βαθμό από την υποχώρησή της στο γενικό κοινό.
Με κριτήριο τα προηγούμενα, ο ΣΥΡΙΖΑ διαμορφώνει μια εκλογική φυσιογνωμία πιο συνεκτική από αυτή της ΝΔ και, ταυτόχρονα, λιγότερο «ανοικτή» σε ανταγωνιστικά ρεύματα. Στο εσωτερικό του εκλογικού του σώματος είναι ισχυρή- ισχυρότερη σε σύγκριση με το παρελθόν- η μετριοπαθής συνιστώσα της «σοσιαλδημοκρατίας» (+11,5 μονάδες σε σχέση με το 2016) αλλά και ενισχυμένος ο «σοσιαλισμός» (+6,9 μονάδες). Η τάση αυτή εν μέρει συνδέεται με την ιδεολογική μετεξέλιξή του αλλά και τη σμίκρυνση του εκλογικού σώματος που επέφερε η εκλογική αναμέτρηση του 2023. Η σμίκρυνση πιθανώς οδήγησε στη συγκέντρωση εκλογέων γύρω από τις κεντρικές ταυτότητες ενός κόμματος που βρίσκεται à cheval ανάμεσα στην αριστερά και την κεντροαριστερά.
Οι ψηφοφόροι του ΠΑΣΟΚ
Ενδιαφέρουσα είναι η ιδεολογική εικόνα του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Η «σοσιαλδημοκρατία» (51,7%) κυριαρχεί και αποτελεί τον κεντρικό ιδεολογικό πυλώνα του εκλογικού του χώρου, με τον «σοσιαλισμό» (23,5%) να συνιστά, ως είναι αναμενόμενο, τη δεύτερη συνιστώσα. Ο «φιλελευθερισμός» με 10,1% έπεται, επιβεβαιώνοντας ότι ο όρος ανήκει πλέον στο λεξιλόγιο του κόσμου της κεντροδεξιάς/δεξιάς.
Το προφίλ έχει ευρύτητα, με 17,8% των ψηφοφόρων του να εκπροσωπούνται από ταυτότητες περισσότερο συμβατές με το δεξιό τμήμα του πολιτικού φάσματος (συντηρητισμός: 4,5%, νεοφιλελευθερισμός: 3,2% και, φυσικά, φιλελευθερισμός: 10,1%). Ο συνολικός ιδεολογικός προσανατολισμός των εκλογέων είναι ενδιάμεσος μεταξύ των εκλογικών σωμάτων της ΝΔ και του ΣΥΡΙΖΑ, με ισχυρή, ωστόσο, επικέντρωση στις κεντροαριστερές «ταυτότητες».
Οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ
Η ιδεολογική σύνθεση των εκλογέων του ΚΚΕ, με ισχυρή έμφαση στον κομμουνισμό (41,6%) και στον σοσιαλισμό (32,6%), δίνει την εικόνα μιας ισχυρά αποκρυσταλλωμένης αριστερής εκλογικής φυσιογνωμίας. Είναι ενδιαφέρον ότι 9% των ψηφοφόρων του «ταυτίζεται» με τη σοσιαλδημοκρατία, 3,2% με τον νεοφιλελευθερισμό και ένα καθόλου ασήμαντο 5,7% (το υψηλότερο στη σύνθεση και των τεσσάρων υπό εξέταση εκλογικών σωμάτων) με την οικολογία. Το εκλογικό σώμα του ΚΚΕ διακρίνεται για το εμπεδωμένο αριστερό του προφίλ, προφίλ με «ανοίγματα» σε μη κλασικές –για κομμουνιστικό κόμμα– αλλά αριστερής υφής ιδεολογίες, όπως η κεντροαριστερή σοσιαλδημοκρατία και η οικολογία.