Σε ασκήσεις ισορροπίας επιδίδεται η ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, αφού οι πρόσφατες αποφάσεις αλλά και η ρητορική των στελεχών της –ιδιαίτερα του Μάριο Ντράγκι– για το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης καταδεικνύουν ότι η οικονομία της ευρωζώνης ανακάμπτει. Ωστόσο, οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι παραμένουν. Στο σημείο αυτό φαίνονται πλέον ξεκάθαρα τα όρια της παρέμβασης της νομισματικής πολιτικής της ΕΚΤ, καθώς αδυνατεί να αποτελέσει – από μόνη της– το «φάρμακο» στις δομικές ασθένειες του ευρω-οικοδομήματος.
Οι ανακοινώσεις του Οκτωβρίου από τον Μάριο Ντράγκι αλλά και οι πρόσφατες δηλώσεις τόσο του ιδίου και όσο και άλλων στελεχών της ΕΚΤ σχετικά με το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης αποτυπώνουν την άσκηση ισορροπίας στην οποία επιδίδεται η Φραγκφούρτη, εν μέσω πιέσεων αλλά και κινδύνων για την ανοδικά κινούμενη, πλην εύθραυστη, οικονομία της Ευρωζώνης.
Την 26η Οκτωβρίου ο Ιταλός κεντρικός τραπεζίτης ανακοίνωσε τον σταδιακό περιορισμό της νομισματικής τόνωσης (στα 30 δισ. από τα 60 δισ. ευρώ ανά μήνα), ωστόσο υπογράμμισε ότι το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων θα έχει αόριστη διάρκεια. Παράλληλα, σημείωσε ότι το πρόγραμμα θα επεκταθεί τουλάχιστον ως τον Σεπτέμβριο του 2018, καθώς και –κι αυτό έχει ίσως την κύρια σημασία– ότι εάν η οικονομική κατάσταση το απαιτήσει, η ΕΚΤ θα προσαρμόσει την πολιτική της, εξετάζοντας εκ νέου αύξηση των αγορών.
Κάπως έτσι οδηγηθήκαμε σε μια συμβιβαστική λύση, η οποία φαίνεται να ικανοποιεί τόσο τα «γεράκια» της ΕΚΤ, που πιέζουν εδώ και πολύ καιρό να δοθεί τέλος στη χαλαρή νομισματική πολιτική της Φραγκφούρτης, όσο και τα «περιστέρια», που εκτιμούν ότι, παρά την ανοδική πορεία του πληθωρισμού στην Ευρωζώνη, οι κίνδυνοι παραμένουν και γι’ αυτό το πρόγραμμα αγοράς ομολόγων δεν θα πρέπει να τερματιστεί. Αρκετοί πάντως σχολίασαν ότι ο Μάριο Ντράγκι, αν και ουσιαστικά ενήργησε σαν «γεράκι», θέλησε να εμφανιστεί στις αγορές ως «περιστέρι», στέλνοντας μήνυμα για το μέλλον.
Το παρασκήνιο πάντως ήταν έντονο. Τα πρακτικά της συνεδρίασης της 26ης Οκτωβρίου, που ήρθαν στη δημοσιότητα πριν από μερικές ημέρες, αποτύπωσαν τις διαφορετικές γραμμές στη Φραγκφούρτη. Μπορεί το Διοικητικό Συμβούλιο να αποφάσισε ομόφωνα τη μείωση της αγοράς ομολόγων, ωστόσο διχάστηκε ως προς την απόφαση να παραμείνει ανοικτή η ημερομηνία λήξης του προγράμματος.
Οι κίνδυνοι παραμένουν
«Η οικονομική ανάκαμψη συνεχίζεται, αλλά οι εξελίξεις στον πληθωρισμό παραμένουν υποτονικές. Έτσι, ενώ είμαστε σίγουροι για την ανάκαμψη, εξακολουθούμε να έχουμε ανάγκη από μια υπομονετική και επίμονη προσέγγιση στη νομισματική μας πολιτική ώστε να διασφαλίσουμε την σταθερότητα των τιμών σε μεσοπρόθεσμη βάση», τόνισε ο Μ. Ντράγκι σε συνέδριο της ΕΚΤ την 17η Νοεμβρίου, ενώ λίγες ημέρες αργότερα, μιλώντας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, υπογράμμισε ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα πρέπει να διατηρήσει την επεκτατική νομισματική πολιτική για να βοηθήσει τους μισθούς να κινηθούν υψηλότερα.
Η θητεία του επικεφαλής της ΕΚΤ ολοκληρώνεται τον Οκτώβριο του 2019. Μέχρι τότε αναμένονται ιστορικές εξελίξεις για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Eυρωεκλογές, Brexit αλλά κυρίως η μεταρρύθμιση της ΕΕ και της Ευρωζώνης αποτελούν παράγοντες ενδεχόμενης αστάθειας για το ευρωσύστημα, κι αυτό το γνωρίζουν πολύ καλά η Φραγκφούρτη και ο Μάριο Ντράγκι.
Ακόμα και η γερμανική πλευρά, η οποία αντιστέκεται σθεναρά στη χαλαρή νομισματική πολιτική και στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων, φαίνεται πως δέχθηκε το αποτέλεσμα, αφού εκτιμά ότι μια σταδιακή μετάβαση προς το τέλος του QE είναι η ενδεδειγμένη λύση.
Είναι ενδεικτικό ότι η απόφαση για επέκταση του QE οδήγησε σε ράλι τα ομόλογα της περιφέρειας της Ευρωζώνης, αποτυπώνοντας τους κινδύνους που εξακολουθούν να υπάρχουν, παρότι έχουν αμβλυνθεί.
Η Ιταλία, για παράδειγμα, αποτελεί έναν σημαντικό «πονοκέφαλο». Αναλυτές θεωρούν ότι το tapering της ΕΚΤ είναι μεγαλύτερο πρόβλημα για την Ιταλία απ’ ό,τι για την υπόλοιπη Ευρωζώνη. Και πώς να μην ισχύει κάτι τέτοιο, από τη στιγμή που η τρίτη μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης φέρει τα βάρη των «κόκκινων» δανείων και του δημόσιου χρέους.
Τα όρια της δράσης της ΕΚΤ και το πραγματικό διακύβευμα
Στην κρίσιμη αυτή καμπή πάντως διαφαίνονται τα όρια παρέμβασης της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Η νομισματική πολιτική και η πολιτική παροχής ρευστότητας είναι μεν σημαντικοί παράγοντες για την τόνωση τόσο της οικονομίας της Ευρωζώνης στο σύνολό της όσο και επιμέρους οικονομιών. Ωστόσο, δεν αρκούν για τη γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των διαφορετικών ταχυτήτων της νομισματικής ένωσης.
Η απουσία μιας στοχευμένης αναπτυξιακής στρατηγικής προς όφελος όλων των κρατών-μελών, στην κατεύθυνση της ενδυνάμωσης των ευάλωτων οικονομιών και της σύγκλισής τους με τις πιο ισχυρές, καθώς και η άρνηση διαμοιρασμού του ρίσκου, σε συνδυασμό με τα κενά στη θεσμική αρχιτεκτονική της νομισματικής ένωσης, θα δημιουργούν μόνιμα χάσματα και ανισορροπία μεταξύ των μελών της. Το οποιοδήποτε «φάρμακο» της νομισματικής πολιτικής θα αποτελεί απλά παυσίπονο και όχι γιατρειά για τις πληγές της Ευρωζώνης.
* Το ΕΝΑ είναι ένα ανεξάρτητο, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ερευνητικό κέντρο. Αποτελεί ένα βήμα ελεύθερου διαλόγου και ένα χώρο δημιουργίας και διάδοσης εναλλακτικών ιδεών με τελικό στόχο το μετασχηματισμό τους σε εφαρμόσιμες θεωρίες και πολιτικές τόσο στην Ελλάδα όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο.