Ξεπέρασε κάθε προηγούμενο όριο η διάβρωση της πραγματικής αξίας των καταθέσεων από τον πληθωρισμό το 2022, καθώς οι τράπεζες κράτησαν ουσιαστικά αμετάβλητα τα επιτόκια των καταθέσεων, παρά την εκτίναξη του πληθωρισμού σε διψήφια ποσοστά, με αποτέλεσμα η αρνητική απόδοση των καταθέσεων να πλησιάσει το -10%, σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος.
Ωφελημένοι από αρνητικά επιτόκια δανεισμού λόγω του υψηλού πληθωρισμού βγήκαν οι δανειολήπτες, αν και τα επιτόκια των δανείων αυξήθηκαν ταχύτερα από αυτά των καταθέσεων. Με τη βοήθεια ευρωπαϊκών προγραμμάτων, οι χορηγήσεις σε μικρομεσαίες επιχειρήσεις ήταν αυξημένες, με συγκρατημένα επιτόκια, ενώ στα νοικοκυριά το κόστος δανεισμού παρέμεινε ασύμμετρα υψηλό.
Όπως σημειώνει η Τράπεζα της Ελλάδος στην τελευταία Έκθεση του Διοικητή (για το 2022),
- Τα επιτόκια καταθέσεων παρέμειναν το 2022 σε πολύ χαμηλά επίπεδα, παρά τις αυξήσεις των επιτοκίων πολιτικής του Ευρωσυστήματος, καθώς τα πιστωτικά ιδρύματα δεν προέβησαν άμεσα σε αξιόλογες αναθεωρήσεις των τιμολογίων τους, δεδομένων των βελτιωμένων συνθηκών ρευστότητας που αντιμετωπίζουν.
- Το μεσοσταθμικό επιτόκιo στις καταθέσεις προθεσμίας των νοικοκυριών και των ΜΧΕ διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο το 2022 σε 0,16%, περίπου όσο και το 2021 (Ιανουάριος 2023: 0,6%), ενώ στις καταθέσεις διάρκειας μίας ημέρας (λογαριασμοί τρεχούμενοι, όψεως και ταμιευτηρίου) σχεδόν μηδενίστηκε.
Έτσι, όπως τονίζει η Τράπεζα της Ελλάδος, «σε πραγματικούς όρους, το επιτόκιο καταθέσεων προθεσμίας για τις ΜΧΕ και τα νοικοκυριά έγινε λόγω της ανόδου του πληθωρισμού εντονότερα αρνητικό (2022: -9,1%, 2021: -0,5%, Ιανουάριος 2023: -6,7%)».
Η ΤτΕ εκτιμά ότι «οι αυξήσεις των βασικών επιτοκίων αναμένεται ότι θα μετακυλιστούν περαιτέρω στα επιτόκια τραπεζικών καταθέσεων. Μεγαλύτερος βαθμός ενσωμάτωσης των αυξήσεων (pass through) αναμένεται στα επιτόκια των καταθέσεων προθεσμίας, οι οποίες συνδέονται με σκοπούς αποταμιευτικούς ή επενδυτικούς και έχουν περισσότερα υποκατάστατα».
Τα επιτόκια στα δάνεια
Οι αυξήσεις των επιτοκίων στα δάνεια ήταν ταχύτερες από τα επιτόκια καταθέσεων. Πάντως, ο υψηλός πληθωρισμός κράτησε αρνητικά τα πραγματικά επιτόκια δανεισμού: «Σε πραγματικούς όρους», τονίζει η ΤτΕ, «το μέσο επιτόκιο τραπεζικών δανείων για τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις διαμορφώθηκε σε -5,8% το 2022, έναντι 2,5% το 2021 (και 4,9% κατά μέσο όρο την περίοδο 2011-20, Ιανουάριος 2023: -2,3%). Ομοίως, το μέσο επιτόκιο τραπεζικών δανείων για νοικοκυριά διαμορφώθηκε σε -4,1%, έναντι 4,2% το 2021 (2011-20: 4,9%, Ιανουάριος 2023: -1,6%)».
Ειδικότερα, όπως σημειώνει η ΤτΕ,
- Το συνολικό κόστος τραπεζικού δανεισμού των ΜΧΕ αυξήθηκε το 2022 έναντι της μέσης τιμής του 2021, καθώς οι τράπεζες, ιδίως από το Σεπτέμβριο, προέβησαν σε γενικευμένες προς τα άνω αναπροσαρμογές των επιτοκίων χορηγήσεων. Έτσι, το μεσοσταθμικό επιτόκιο επιχειρηματικών δανείων διαμορφώθηκε κατά μέσο όρο το 2022 σε 3,5%, έναντι μέσης τιμής 3,0% το 2021 (Ιανουάριος 2023: 5,0%).
- Αναλυτικότερα, στα δάνεια με καθορισμένη διάρκεια (τακτή λήξη) το μεσοσταθμικό επιτόκιο αυξήθηκε το τελευταίο τετράμηνο του έτους περίπου κατά 1,5 ποσοστιαία μονάδα σε όλες σχεδόν τις επιμέρους κατηγορίες, με συνέπεια να διαμορφωθεί κατά μέσο όρο την επισκοπούμενη περίοδο στο 3,4% (2021: 2,9%, Ιανουάριος 2023: 4,9%).
- Το αντίστοιχο επιτόκιο στα δάνεια προς ΜΜΕ (που αντιπροσώπευαν το 20% της ακαθάριστης ροής επιχειρηματικών δανείων με τακτή λήξη το 2022) αυξήθηκε ελαφρώς λιγότερο κατά 1,2 ποσοστιαία μονάδα στο ίδιο τετράμηνο και διαμορφώθηκε σε 3,7% (Ιανουάριος 2023: 5,0%).
- Ομοίως, στα δάνεια μη καθορισμένης διάρκειας το μεσοσταθμικό επιτόκιο αυξήθηκε το τελευταίο τετράμηνο του έτους κατά 1,3 ποσοστιαία μονάδα. Ωστόσο, καθώς η εν λόγω αύξηση κατ’ ουσίαν ανέστρεψε προγενέστερες μειώσεις, το επιτόκιο παρέμεινε κατά μέσο όρο στο 4,2%, σχεδόν αμετάβλητο έναντι του 2021 (Ιανουάριος 2023: 5,7%).
- Μεταξύ των επιμέρους κατηγοριών, το επιτόκιο των αλληλόχρεων λογαριασμών (94% του υπολοίπου των δανείων μη καθορισμένης διάρκειας) διαμορφώθηκε στο 4,1%, αμετάβλητο έναντι του 2021, ενώ το επιτόκιο υπεραναλήψεων από λογαριασμούς όψεως μειώθηκε κατά 50 μ.β. σε 5,6%.
Φθηνά δάνεια στις μικρομεσαίες με... βοήθειες
- Ευνοϊκή επίδραση στο κόστος τραπεζικού δανεισμού των επιχειρήσεων, ιδίως των μικρομεσαίων, συνέχισαν να ασκούν τα προγράμματα του ομίλου ΕΤΕπ και της ΕΑΤ. Οι εκταμιεύσεις επιχειρηματικών δανείων που συνδέονται με τα χρηματοδοτικά εργαλεία των ανωτέρω αναπτυξιακών φορέων υπερέβησαν το 2022 τα 4,2 δισεκ. ευρώ, ποσό που ισοδυναμεί με το 23% των νέων δανείων καθορισμένης διάρκειας (τακτής λήξης) προς το σύνολο των ΜΧΕ για την εν λόγω περίοδο.
- Οι αντίστοιχες εκταμιεύσεις επιχειρηματικών δανείων προς ΜΜΕ ανήλθαν σε 2,9 δισεκ. ευρώ και αντιπροσώπευαν περισσότερο από το ήμισυ των νέων δανείων τακτής λήξης προς ΜΜΕ.
Ακριβότερα δάνεια στα νοικοκυριά
- Το κόστος τραπεζικού δανεισμού των νοικοκυριών επιδεινώθηκε το 2022 και στις αρχές του 2023, καθώς ήδη από τα μέσα του 2022 τα πιστωτικά ιδρύματα προέβησαν σε αυξήσεις επιτοκίου τόσο της καταναλωτικής όσο και της στεγαστικής πίστης.
- Ειδικότερα, το μεσοσταθμικό επιτόκιο των στεγαστικών δανείων διαμορφώθηκε το 2022 σε 3,1%, επίπεδο κατά 36 μ.β.υψηλότερο έναντι της μέσης τιμής του 2021 (Ιανουάριος 2023: 3,7%. Το αντίστοιχο επιτόκιο καταναλωτικών δανείων καθορισμένης διάρκειας αυξήθηκε σε 10,5%, επίπεδο κατά περίπου 50 μ.β. υψηλότερο έναντι της μέσης τιμής του 2021.
- Η εν λόγω αύξηση είναι μεγαλύτερη σε σύγκριση με αυξήσεις που είχαν σημειωθεί τα προηγούμενα έτη και εν μέρει οφείλεται στη μείωση του μεριδίου των καταναλωτικών δανείων καθορισμένης διάρκειας με παροχή εξασφαλίσεων.
- Όσον αφορά τη σχετική σπουδαιότητα των δύο κατηγοριών πιστώσεων καθορισμένης διάρκειας (στεγαστικών-καταναλωτικών), τα καταναλωτικά δάνεια συνιστούσαν περίπου το 50% της ακαθάριστης ροής νέων δανείων καθορισμένης διάρκειας προς τα νοικοκυριά την περίοδο υπό επισκόπηση, όπως και το 2021.
- Τέλος, το μεσοσταθμικό επιτόκιο στα δάνεια μη καθορισμένης διάρκειας, που περιλαμβάνουν, κατά σειρά μεγέθους του υφιστάμενου υπολοίπου, τις πιστωτικές κάρτες, τα ανοικτά δάνεια και τις υπεραναλήψεις από λογαριασμούς όψεως, μειώθηκε κατά 16 μ.β. σε 14,4% (Ιανουάριος 2023: 14,7%).
Έρχονται αυξήσεις επιτοκίων σε καταθέσεις - δάνεια
Όπως τονίζει η ΤτΕ, «στο μέλλον, οι αυξήσεις των επιτοκίων νομισματικής πολιτικής του Ευρωσυστήματος αναπόφευκτα θα μετακυλιστούν στα τραπεζικά
επιτόκια δανείων, ενδεχομένως ασύμμετρα μεταξύ των δύο τομέων (επιχειρήσεων και νοικοκυριών). Υπάρχουν ευρήματα μελετών ότι ο βαθμός ενσωμάτωσης των επιτοκίων νομισματικής πολιτικής και των επιτοκίων της αγοράς χρήματος είναι μεγαλύτερος στα επιτόκια χορηγήσεων προς τα νοικοκυριά.
Βεβαίως, όσον αφορά τα στεγαστικά δάνεια, τα τελευταία έτη έχει καταγραφεί σημαντική υποχώρηση στο μερίδιο των νέων δανείων με κυμαινόμενο επιτόκιο (από 86% κατά μέσο όρο την περίοδο 2011-17 σε 57% το 2021 και 44% το 2022). Η εν λόγω εξέλιξη υποβοηθά την ομαλή εξυπηρέτηση του χρέους στεγαστικής πίστης, καθώς περιορίζει την επιδείνωση του επιτοκιακού κινδύνου που προκύπτει από την ομαλοποίηση της νομισματικής πολιτικής.
Όσον αφορά τις επιχειρήσεις, οι όροι και η διαθεσιμότητα των επιχειρηματικών πιστώσεων αναμένεται να συνεχίσουν να υποστηρίζονται από δημόσιους πόρους μέσω προγραμμάτων συγχρηματοδότησης και εγγυοδοσίας και από τα χαμηλότοκα δάνεια στο πλαίσιο του Μηχανισμού Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας».