Σήμερα η Επιτροπή παρουσίασε την ενδιάμεση αξιολόγηση του μηχανισμού ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΜΑΑ), του μέσου ανάκαμψης της ΕΕ που βρίσκεται στο επίκεντρο του σχεδίου NextGenerationEU (NGEU), ύψους 800 δισ. ευρώ.
Πρωτοφανής στην κλίμακα και τη φιλοδοξία του, ο ΜΑΑ θεσπίστηκε τον Φεβρουάριο του 2021 και έχει στόχο, αφενός, να βοηθήσει τα κράτη μέλη να ανακάμψουν από την πανδημία COVID-19 και να ενισχύσει την ανθεκτικότητά τους, και, αφετέρου, να κάνει τις οικονομίες και τις κοινωνίες μας πιο πράσινες, πιο ψηφιακές και πιο ανταγωνιστικές· εν ολίγοις, κατάλληλες για το μέλλον. Ο ΜΑΑ διαδραματίζει επίσης καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση επειγουσών προκλήσεων, όπως οι δευτερογενείς επιπτώσεις του επιθετικού πολέμου της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας.
Στα οικεία σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας (ΣΑΑ), τα κράτη μέλη σχεδίασαν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις:
- σύμφωνα με τις προτεραιότητες της πράσινης, της ψηφιακής και της κοινωνικής πολιτικής της ΕΕ, και
- προσαρμοσμένες για την αντιμετώπιση των εθνικών προκλήσεων που προσδιορίζονται στο Ευρωπαϊκό Εξάμηνο μέσω ειδικών ανά χώρα συστάσεων (ΣΑΧ).
Η ενδιάμεση αξιολόγηση σηματοδοτεί το ήμισυ της διάρκειας ζωής του ΜΑΑ. Παρουσιάζει τον τρόπο με τον οποίο ο ΜΑΑ πέτυχε τους στόχους του μέχρι στιγμής.
Πραγματική διαφορά στην πράξη
Τα κράτη μέλη υλοποιούν το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων που περιλαμβάνεται στα σχέδιά τους. Έως το τέλος του 2023, η Επιτροπή είχε αξιολογήσει ότι είχαν εκπληρωθεί ικανοποιητικά περισσότερα από 1 150 ορόσημα και στόχοι. Η επίτευξη αυτών των βημάτων για την υλοποίηση των μεταρρυθμίσεων και των επενδύσεων έχει οδηγήσει σε θετικές αλλαγές και απτά αποτελέσματα στην πράξη.
Με τη βοήθεια του ΜΑΑ, για παράδειγμα, εξοικονομήθηκαν πάνω από 28 εκατ. μεγαβατώρες (MWh) στην κατανάλωση ενέργειας. Πάνω από 5,6 εκατ. επιπλέον νοικοκυριά έχουν πλέον πρόσβαση στο διαδίκτυο μέσω δικτύων πολύ υψηλής χωρητικότητας και σχεδόν 9 εκατ. άτομα έχουν επωφεληθεί από μέτρα προστασίας από καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα, όπως πλημμύρες και δασικές πυρκαγιές.
Μέχρι σήμερα, έχουν ήδη εκταμιευθεί στα κράτη μέλη σχεδόν 225 δισ. ευρώ σε κονδύλια του ΜΑΑ. 67 δισ. ευρώ εκταμιεύθηκαν ως προχρηματοδότηση για την ώθηση της υλοποίησης μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων και την άμβλυνση των βραχυπρόθεσμων επιπτώσεων, αρχικά, της κρίσης COVID-19 και, στη συνέχεια, της ενεργειακής κρίσης, στους προϋπολογισμούς των κρατών μελών.
Τα κράτη μέλη και η Επιτροπή, μαζί με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο, συνεργάστηκαν στενά για την επίτευξη αυτών των αποτελεσμάτων.
Αποτελεσματική στήριξη της οικονομικής ανάκαμψης της ΕΕ
Η Επιτροπή εκτιμά ότι περίπου το ήμισυ της αναμενόμενης αύξησης των δημόσιων επενδύσεων μεταξύ του 2019 και του 2025 προκύπτει από επενδύσεις που χρηματοδοτούνται από τον προϋπολογισμό της ΕΕ, ιδίως από τον ΜΑΑ. Σε αντίθεση με προηγούμενες κρίσεις, οι δημόσιες επενδύσεις στην Ευρώπη αυξήθηκαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19 και της επακόλουθης ενεργειακής κρίσης, από 3,0 % το 2019 σε, κατ' εκτίμηση, 3,3 % το 2023. Το 2024 οι δημόσιες επενδύσεις αναμένεται να ανέλθουν στο 3,4 % του ΑΕΠ.
Τα περισσότερα σχέδια καταρτίστηκαν εσπευσμένα το 2021, προλειαίνοντας το έδαφος για σημαντική προχρηματοδότηση, και η επιτόπια υλοποίηση ξεκίνησε γρήγορα. Η οικονομική δραστηριότητα ανέκαμψε στα προ της πανδημίας επίπεδα και η ανεργία μειώθηκε σε πρωτοφανή χαμηλά επίπεδα της τάξης του 6 % περίπου. Η οικονομική μοντελοποίηση της Επιτροπής υποδεικνύει ότι το NGEU έχει τη δυνατότητα να αυξήσει το πραγματικό ΑΕΠ της ΕΕ κατά έως 1,4 % το 2026, σε σύγκριση με ένα σενάριο χωρίς το NGEU. Τα αποτελέσματα αυτά δεν περιλαμβάνουν τον σημαντικό αντίκτυπο που αναμένεται να έχουν στην ενίσχυση της ανάπτυξης οι μεταρρυθμίσεις οι οποίες περιλαμβάνονται στα σχέδια ανάκαμψης, αντίκτυπος ο οποίος εκδηλώνεται μακροπρόθεσμα. Η ανεργία στην ΕΕ αναμένεται να αυξηθεί κατά έως 0,8 % βραχυπρόθεσμα.
Ένα ευέλικτο μέσο
Τα κράτη μέλη έχουν χρησιμοποιήσει τον ΜΑΑ στρατηγικά για την αντιμετώπιση μακροχρόνιων και νέων προκλήσεων.
Έως το τέλος του 2023, το Συμβούλιο είχε εγκρίνει αναθεωρήσεις και των 27 σχεδίων, ώστε να μεγιστοποιηθεί ο αντίκτυπός τους σε ένα μεταβαλλόμενο πλαίσιο. Τα σχέδια επικαιροποιήθηκαν για να συμβάλουν στην αντιμετώπιση των αυξημένων τιμών της ενέργειας μετά τον επιθετικό πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, του υψηλού πληθωρισμού και των διαταραχών της αλυσίδας εφοδιασμού. Στην Ελλάδα, τη Σλοβενία και την Κροατία επικαιροποιήθηκαν επίσης τα σχέδια για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, οι οποίες —εκτός από τον ανθρώπινο πόνο που προκάλεσαν— κατέστησαν δύσκολη την υλοποίηση ορισμένων μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων.
Οι επικαιροποιήσεις αυτές αύξησαν σημαντικά το μέγεθος της στήριξης της ΕΕ για τις οικονομίες μας, με σχεδόν 150 δισ. ευρώ. Η εν λόγω στήριξη περιλαμβάνει πρόσθετη χρηματοδότηση για 23 κεφάλαια για το REPowerEU και 125,5 δισ. ευρώ σε πρόσθετη δανειακή στήριξη. Συνολικά, ο ΜΑΑ προβλέπεται να διαθέσει 650 δισ. ευρώ για χρηματοδοτική στήριξη στις οικονομίες μας.
Προώθηση της υλοποίησης διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων
Τα κράτη μέλη χρησιμοποίησαν τον ΜΑΑ για να σημειώσουν σημαντική πρόοδο όσον αφορά την εφαρμογή των ειδικών ανά χώρα συστάσεων που εκδόθηκαν στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου. Ο βασιζόμενος στις επιδόσεις χαρακτήρας του ΜΑΑ, όπου η καταβολή των κονδυλίων της ΕΕ εξαρτάται από την επίτευξη των συμφωνηθέντων οροσήμων και στόχων, έχει αποδείξει την ικανότητά του να προωθεί την υλοποίηση πολυαναμενόμενων μεταρρυθμίσεων σε ευρύ φάσμα τομέων πολιτικής, ιδίως για τη στήριξη της πράσινης και της ψηφιακής μετάβασης και τη βελτίωση της κοινωνικής και θεσμικής ανθεκτικότητας. Επιπλέον, με την εφαρμογή των κεφαλαίων για το REPowerEU, αναμένουμε επιτάχυνση των διαδικασιών σχεδιασμού και αδειοδότησης, ιδίως για έργα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ενεργειακής απόδοσης.
Το ποσοστό των ειδικών ανά χώρα συστάσεων (ΣΑΧ) της περιόδου 2019-2020 για τις οποίες τα κράτη μέλη είχαν σημειώσει τουλάχιστον «κάποια πρόοδο» αυξήθηκε μεταξύ του 2021 και του 2023, από 52 % σε 69 %. Πρόκειται για σημαντική βελτίωση σε σύγκριση με τα προηγούμενα έτη.
Σημαντική ώθηση για την πράσινη μετάβαση
Ο ΜΑΑ είναι βασικό μέσο για την επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης στην ΕΕ. Όλα τα σχέδια των κρατών μελών έχουν υπερβεί τον στόχο του 37 % για τους κλιματικούς στόχους, και μάλιστα ορισμένα κράτη μέλη αφιερώνουν πάνω από το 50 % του συνολικού σχεδίου τους στο πράσινο θεματολόγιο. Επιπλέον, ο ΜΑΑ στηρίζει τις πολιτικές απασχόλησης και τις κοινωνικές πολιτικές, συμβάλλοντας στη δίκαιη πράσινη μετάβαση.
Μέσω των κεφαλαίων για το REPowerEU στα σχέδια ανάκαμψης, θα διατεθούν επιπλέον 60 δισ. ευρώ σε κονδύλια του ΜΑΑ για την πράσινη μετάβαση. Αυτό θα συμβάλει στην εξοικονόμηση ενέργειας, στην επιτάχυνση της παραγωγής καθαρής ενέργειας και στη διαφοροποίηση του ενεργειακού εφοδιασμού της ΕΕ, προωθώντας επίσης την κλιμάκωση της παραγωγικής ικανότητας της βιομηχανίας των μηδενικών καθαρών εκπομπών.
Προβλέπεται επιτάχυνση της εφαρμογής
Οι αναθεωρήσεις των σχεδίων είχαν αντίκτυπο στον ρυθμό εφαρμογής των υφιστάμενων σχεδίων. Ωστόσο, η επιτόπια εφαρμογή εξακολούθησε την πορεία της καθ' όλη τη διάρκεια του 2023, με διπλασιασμό του αριθμού των αιτήσεων πληρωμής που υποβλήθηκαν έως το τέλος του 2023, από 27 σε 54.
Αυτή η θετική δυναμική αναμένεται να συνεχιστεί, καθώς τα κράτη μέλη προσανατολίζονται στην προώθηση της εφαρμογής, δεδομένου ότι ο ΜΑΑ διαρκεί έως το 2026. Η Επιτροπή επί του παρόντος αξιολογεί 18 αιτήσεις πληρωμής. Το 2024 αναμένεται να υποβληθούν περισσότερες από 20 περαιτέρω αιτήσεις πληρωμής. Σε αυτή τη βάση, η Επιτροπή αναμένει να εκταμιεύσει πάνω από 100 δισ. ευρώ σε πρόσθετες πληρωμές έως το τέλος του έτους.
Κατά τη διάρκεια ζωής του, ο ΜΑΑ, μέσω των εθνικών σχεδίων, θα προωθήσει την υλοποίηση πολυάριθμων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων που θα επιφέρουν θετικές αλλαγές για τους πολίτες, τις επιχειρήσεις και την ΕΕ γενικότερα. Η ενδιάμεση αξιολόγηση συνοδεύεται από συνοπτικές παρουσιάσεις ανά χώρα, οι οποίες απεικονίζουν τα πλέον εμβληματικά και επιδραστικά έργα και τις μεταρρυθμίσεις που περιλαμβάνονται σε κάθε σχέδιο ανάκαμψης.
Διδάγματα που αντλήθηκαν
Η ενδιάμεση αξιολόγηση επισημαίνει την ευρεία υποστήριξη από τα κράτη μέλη και άλλα ενδιαφερόμενα μέρη για τον βασιζόμενο στις επιδόσεις χαρακτήρα του ΜΑΑ. Η πληρωμή με βάση την πρόοδο και τα αποτελέσματα που επιτυγχάνονται, και όχι με βάση το κόστος, παρέχει προβλεψιμότητα και λογοδοσία τόσο για τα κράτη μέλη όσο και για την Επιτροπή. Η ταχεία ανάπτυξη και οι γρήγορες εκταμιεύσεις δείχνουν ότι ο ΜΑΑ έχει στηρίξει τα κράτη μέλη σε περιόδους κρίσης, ενώ ο μοναδικός συνδυασμός επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων βοηθά τις οικονομίες μας να εξοπλιστούν καλύτερα για το μέλλον.
Η ενδιάμεση αξιολόγηση επισημαίνει επίσης ορισμένους τομείς που επιδέχονται βελτίωση. Απαιτείται επαρκής ευελιξία στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των ΣΑΑ, ώστε να διασφαλιστούν η συνεχής προστιθέμενη αξία και η ομαλή εφαρμογή. Η επαρκής διοικητική ικανότητα στα κράτη μέλη είναι καίριας σημασίας για την ταχεία εφαρμογή του ΜΑΑ, όπως και η στενή συνεργασία των περιφερειακών και τοπικών αρχών, καθώς και των κοινωνικών εταίρων.
Μέλη της Επιτροπής προέβησαν στις ακόλουθες δηλώσεις:
Η πρόεδρος κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε σχετικά: «Καταρτίσαμε το σχέδιο ανάκαμψης NextGenerationEU ύψους 800 δισ. ευρώ ως ισχυρή απάντηση στις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της πανδημίας. Τρία χρόνια μετά τη θέσπισή του, το NextGenerationEU εξακολουθεί να στηρίζει την οικονομική μας ανάκαμψη και προωθεί θετικές αλλαγές σε ολόκληρη την ΕΕ. Η χρηματοδότηση για έργα ενεργειακής απόδοσης, ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και ψηφιοποίησης είναι πρωτοφανής. Το σχέδιό μας στήριξε τις νέες και τους νέους ώστε να αποκτήσουν τις δεξιότητες που χρειάζονται και συνέβαλε στην κλιμάκωση της βιομηχανίας των μηδενικών καθαρών εκπομπών. Με έναν μοναδικό συνδυασμό μεταρρυθμίσεων και επενδύσεων, το NextGenerationEU αντιμετωπίζει τις εθνικές προκλήσεις και επιταχύνει τις κοινές μας προτεραιότητες για μια πράσινη, συμπεριληπτική, ψηφιακή, ανθεκτική και ανταγωνιστική ΕΕ. Η σημερινή ενδιάμεση αξιολόγηση παρουσιάζει τα επιτεύγματα αυτά και δείχνει τον δρόμο για το 2026.».