Στις 15 Αυγούστου, ομάδα 38 Σύρων και Παλαιστινίων γυναικών, ανδρών και παιδιών, διασώθηκε από τις ελληνικές αρχές στην περιοχή του Έβρου στα ελληνοτουρκικά σύνορα και μεταφέρθηκε σε κοντινό προσφυγικό κέντρο. Η διάσωσή τους σηματοδότησε το τέλος μιας δοκιμασίας εβδομάδων με διεθνή απήχηση.
Οι άνθρωποι βρίσκονταν εγκλωβισμένοι σε νησίδα του Έβρου, κοντά στο χωριό Κισσάρι, σε απαγορευμένη στρατιωτική ζώνη. Οι πρόσφυγες επικοινώνησαν από εκείνο το σημείο με ομάδες της κοινωνίας των πολιτών και δημοσιογράφους, προωθώντας τις συντεταγμένες τους και κάνοντας εκκλήσεις για βοήθεια. Οι συντεταγμένες αυτές με άλλα στοιχεία και πληροφορίες προωθήθηκαν στη συνέχεια στην ελληνική αστυνομία από ανθρώπους που ήθελαν να τους βοηθήσουν. Οι ελληνικές αρχές δημοσιοποίησαν ανακοινώσεις τους στα ΜΜΕ, ενημερώνοντας για τις «αλλεπάλληλες έρευνες» με «κάθε πρόσφορο τεχνικό μέσο», ωστόσο, παρά τις προσπάθειές τους δεν κατάφεραν να εντοπίσουν την ομάδα των 38 ανθρώπων.
Ελληνικά και διεθνή μέσα ενημέρωσης αναπαρήγαγαν την είδηση σχετικά με τον θάνατο ενός μικρού κοριτσιού από τη Συρία, το οποίο βρισκόταν επίσης στη νησίδα του Έβρου. Εκπρόσωποι της ελληνικής κυβέρνησης αμφισβήτησαν τον θάνατο του κοριτσιού, υπογραμμίζοντας ότι η «Ελλάδα ανταποκρίθηκε στο περιστατικό όπως ορίζει το ευρωπαϊκό και το διεθνές Δίκαιο».
Θα μπορούσαν οι αιτούντες άσυλο να είχαν διασωθεί νωρίτερα;
Λιγότερο από δύο χιλιόμετρα απόσταση από τις συντεταγμένες που έστειλε η ομάδα των 38 ανθρώπων, σε έναν λόφο που υψώνεται πάνω από χωράφια με ηλίανθους και σιτάρι, κοντά σε δρόμο παράλληλα με το ποτάμι, έχει τοποθετηθεί ένας πυργίσκος παρακολούθησης, εξοπλισμένος με ραντάρ, αισθητήρες θερμότητας και κάμερες. Ο εξοπλισμός υψηλής τεχνολογίας αποτελεί πιθανότατα μέρος του νέου συστήματος επιτήρησης στα ελληνοτουρκικά σύνορα. Αυτός ο εξοπλισμός θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιηθεί και από την ελληνική αστυνομία, ώστε να εντοπιστεί και το ακριβές σημείο, όπου βρισκόταν εγκλωβισμένη η ομάδα προσφύγων.
Τα τελευταία χρόνια η Ελλάδα έχει επενδύσει εκατομμύρια ευρώ σε συστήματα υψηλής τεχνολογίας, μεταξύ αυτών μη επανδρωμένα αεροσκάφη, αισθητήρες θερμότητας και κάμερες. Στόχος του εξοπλισμού είναι ο έγκαιρος εντοπισμός όσων επιχειρούν να εισέλθουν παράτυπα στη χώρα. Αν και το λεγόμενο Αυτοματοποιημένο Σύστημα Επιτήρησης Συνόρων (ABSS) υπάρχει εν μέρει εδώ και χρόνια, η ελληνική κυβέρνηση με χρηματοδότηση από την ΕΕ, διέθεσε πρόσφατα 15 εκ. ευρώ για την επέκταση του συστήματος επιτήρησης στην περιοχή του Έβρου.
Έρευνα της DW, σε συνεργασία με υλικό που της διέθεσαν κατά αποκλειστικότητα ανεξάρτητοι ερευνητές, φέρνει στο φως αξιόπιστα στοιχεία, σύμφωνα με τα οποία θα ήταν εφικτή η άμεση διάσωση αυτών των ανθρώπων στον Έβρο με τη βοήθεια του νέου συστήματος επιτήρησης των συνόρων. Κάτι τέτοιο ωστόσο θα ερχόταν σε αντίθεση, αφενός, με τις δηλώσεις τις αστυνομίας ότι δεν κατάφερε να τους εντοπίσει, αλλά και παλαιότερες ενέργειες διάσωσης στην περιοχή.
Γνώριζαν οι ελληνικές αρχές πού βρίσκονταν οι αιτούντες άσυλο;
«Είναι παράλογο να ισχυρίζεται η ελληνική αστυνομία και κυβέρνηση, αυτή τη φορά αλλά και σε άλλα, παρόμοια περιστατικά στο παρελθόν, ότι δεν μπόρεσαν να εντοπίσουν τους ανθρώπους εγκλωβισμένους σε νησίδες» δήλωσε η Λένα Καραμανίδου. Η ερευνήτρια σε θέματα πολιτικής ασύλου μεγάλωσε στην περιοχή και την γνωρίζει πολύ καλά. Επί μήνες χαρτογραφούσε τις θέσεις των πύργων επιτήρησης με το σύστημα ABSS. Η κυρία Καραμανίδου, που έχει εργαστεί στο Πανεπιστήμιο της Γλασκώβης Καληδόνια της Σκωτίας, ενώ ξεκίνησε ως ανεξάρτητη ερευνήτρια, έχει συμβάλει σε πολλές δημοσιογραφικές δημοσιεύσεις με θέμα τις εικαζόμενες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στον Έβρο.
Ως τμήμα των ερευνών της χαρτογράφησης συνέκρινε δορυφορικές φωτογραφίες της περιοχής, που ελήφθησαν σε διαφορετικά χρονικά σημεία. Μαζί με τον Φοίβο Συμεωνίδη, επίσης ανεξάρτητο ερευνητή, του οποίου οι εργασίες συχνά μνημονεύονται σε άρθρα του τύπου, και τον Λάζλο Κόβακς, εθελοντή διαφόρων ομάδων, επιβεβαίωσαν την ύπαρξη πύργων. Η Καραμανίδου επιβεβαίωσε την ύπαρξη πύργων μέσω χαρτογράφησης της περιοχής χρησιμοποιώντας ως σημείο αναφοράς φωτογραφίες δημοσιευμένων σε ελληνικά ΜΜΕ.
Υπάρχουν πύργοι παρακολούθησης κοντά στη νησίδα των εγκλωβισμένων
Η DW εντόπισε, μέσω χαρτογράφησης της περιοχής, τη θέση αρκετών πύργων στην περιοχή του Έβρου κατά τη διάρκεια ερευνών της από τον περασμένο Απρίλιο μέχρι και τον Ιούλιο. Εκτός αυτού η DW ανέλυσε δορυφορικές λήψεις και εξέτασε εκτενέστατο αρχειακό υλικό από την Ελλάδα και την ΕΕ. Ο υπολογισμός της απόστασης ανάμεσα σε επιβεβαιωμένο πύργο παρακολούθησης και τη νησίδα, με βάση το υψόμετρο και των δυνατοτήτων της τεχνολογίας, όπως περιγράφονται σε αστυνομικά έγγραφα, συνηγορεί στο ότι ο πύργος ήταν σε θέση να εντοπίσει την ακριβή θέση των ανθρώπων, και κατά συνέπεια θα ήταν εφικτή η γρήγορη διάσωση των προσφύγων.
Η DW επικοινώνησε με την Space Hellas S.A., μια ελληνική ιδιωτική εταιρεία που ανέλαβε την επέκταση του συστήματος παρακολούθησης ABSS, ζητώντας της πληροφορίες για το κατά πόσο το σύστημα που παραδόθηκε στις ελληνικές αρχές ανταποκρίνεται στις τεχνικές προδιαγραφές, οι οποίες περιγράφονται στα έγγραφα της αστυνομίας και τα ρεπορτάζ των ΜΜΕ. Η εταιρεία αρνήθηκε να πάρει θέση, επικαλούμενη λόγους εμπιστευτικότητας.
Ολοκληρωτικό σφράγισμα των συνόρων του Έβρου
Το φθινόπωρο του 2021, τα ελληνικά ΜΜΕ αναφέρθηκαν στην ολοκλήρωση του συστήματος παρακολούθησης ABSS και κάλυψαν τους εορτασμούς για το ολοκληρωτικό σφράγισμα της περιοχής του Έβρου. Όπως έγραψαν, το σύστημα είναι σε θέση να εντοπίσει τα πάντα, ακόμη και κινήσεις σε τουρκικό έδαφος. Αυτά τα στοιχεία υπάρχουν και σε σχετικά έγγραφα της αστυνομίας. Τις προηγούμενες δύο εβδομάδες η DW έδωσε επανειλημμένα τη δυνατότητα στην Ελληνική Αστυνομία, ζητώντας της να τοποθετηθεί σχετικά με τα αποτελέσματα της έρευνας. Εκπρόσωπος της αστυνομίας παρέπεμψε τη DW σε δελτίο τύπου, χωρίς να τοποθετηθεί επί της ουσίας.
Παρακολούθηση επί 24ωρου βάσης
Το νέο σύστημα επιτήρησης, σύμφωνα με ντοκουμέντα της Ελληνικής Αστυνομίας, παρέχει τη δυνατότητα στις ελληνικές αρχές να «παίρνουν πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο» και «με μεγάλη ακρίβεια» σχετικά με τις «συνθήκες που επικρατούν σε όλο το μήκος των συνόρων του Έβρου ανάμεσα στην Ελλάδα με την Τουρκία».
Τα δεδομένα που παρέχονται από τους πύργους με videostreams και λήψεις μέσω ραντάρ, διαβιβάζονται σε τοπικά και περιφερειακά κέντρα παρακολούθησης, όπου υπάλληλοι τα βλέπουν επί 24ωρου βάσης. Οι πληροφορίες που συγκεντρώνουν προωθούνται στο Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Ελέγχου και Επιτήρησης Συνόρων στην Αθήνα, τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικτύου Επιτήρησης των Συνόρων (EUROSUR). Πρόκειται για ένα πρότζεκτ της ΕΕ, με στόχο την απλούστευση της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των επιμέρους μεθοριακών αρχών και της Frontex.
Σύμφωνα με επίσημα ντοκουμέντα στόχος όλων αυτών των υποδομών επιτήρησης, στους οποίους ανήκει και το ελληνικό σύστημα ABSS, είναι η «πρόληψη και καταπολέμηση των παράνομων διελεύσεων» στην Ελλάδα, όπου γίνεται αναφορά στη διασφάλιση της «προστασίας και διάσωσης των προσφύγων».
Κανένα δεδομένο παρακολούθησης για τους εγκλωβισμένους;
Σε συνεδρίαση της ελληνικής Βουλή, στις 30 Αυγούστου, ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Παναγιώτης Θεοδωρικάκος, άφησε να εννοηθεί ότι το σύστημα ABSS χρησιμοποιήθηκε στην επιχείρηση διάσωσης των αιτούντων ασύλου στον Έβρο. Στη συνέχεια είπε όμως ότι, «από τα δεδομένα του συστήματος ηλεκτρονικής παρακολούθησης δεν προέκυψε ότι άνθρωποι βρίσκονταν εκεί (στη νησίδα)» χωρίς να δώσει άλλες λεπτομέρειες. Ούτε απάντησε σε ερωτήσεις που έθεσε η DW στο γραφείο του με ηλεκτρονικό ταχυδρομείο.
Στην ίδια συνεδρίαση ο κ. Θεοδωρικάκος επεσήμανε ότι το σύστημα επιτήρησης συνεισέφερε στις επιτυχείς προσπάθειες να αποτραπεί μεταξύ άλλων, τον περασμένο Αύγουστο, η είσοδος 36.000 ανθρώπων στην Ελλάδα μέσω των ελληνοτουρκικών συνόρων στον Έβρο.
Υπουργείο: Η Ελλάδα επιτέλεσε το ανθρωπιστικό της καθήκον
Το ελληνικό υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου διαβίβασε άμεσα ερωτήσεις της DW για το σύστημα επιτήρησης ABSS στην Ελληνική Αστυνομία. «Είναι προφανές ότι η χώρα μας εκπλήρωσε το ανθρωπιστικό της καθήκον, προσέφερε υγειονομική περίθαλψη και τη δυνατότητα υποβολής αιτήσεων ασύλου στην ομάδα των 38 μεταναστών, αμέσως μόλις εισήλθε σε ελληνικό έδαφος», ήταν η απάντηση του υπουργείου σε ένα από τα μέιλ του προς τη DW.
Χωρίς πρόσβαση η Frontex στο σύστημα επιτήρησης ABSS
Σε ερώτηση της DW σχετικά με τις ενέργειες έρευνας και διάσωσης, καθώς και το σύστημα επιτήρησης ABSS, η Frontex τοποθετήθηκε μέσω email: «Παρείχαμε την υποστήριξή μας στις ελληνικές αρχές, αλλά μας διαβεβαίωσαν ότι η κατάσταση ήταν υπό έλεγχο». Σημειωτέον ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής διέρχεται μεγάλη κρίση. ΜΜΕ του έχουν επιρρίψει την κατηγορία ότι γνώρισε για τις παράνομες επαναπροωθήσεις των ελληνικών αρχών, μάλιστα ορισμένες εξ αυτών είχαν οι ίδιοι παρατηρήσει μέσω των δικών τους συστημάτων παρακολούθησης. Εκπρόσωπος της Frontex ανέφερε γραπτώς στη DW ότι το «σύστημα παρακολούθησης των συνόρων στον Έβρο διαχειρίζεται η Ελληνική Αστυνομία και η Frontex δεν έχει άμεση πρόσβαση σε αυτό». Και πρόσθεσε ότι ο οργανισμός δρα μόνο «επί τη βάση παρατηρήσεων του εθνικού συντονιστικού κέντρου στην Αθήνα και όχι των τοπικών και περιφερειών κέντρων στην περιοχή του Έβρου».
Η Κομισιόν εκφράζει τη λύπη της για τους νεκρούς
Λόγω των αποτελεσμάτων αυτής της έρευνας η DW επικοινώνησε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. «Η Κομισιόν εκφράζει τη λύπη της για κάθε απώλεια ανθρώπινης ζωής. Υπενθυμίζουμε τη θεμελιώδη σημασία λήψης όλων των μέτρων για την πρόληψη τέτοιων τραγωδιών, όπως στη νησίδα του Έβρου», έγραψε εκπρόσωπος της Επιτροπής, από τη γενική διεύθυνση Μετανάστευσης και Ασύλου. Σε ερώτηση, πώς σχολιάζει την έρευνα της DW και το συμπέρασμα ότι το σύστημα παρακολούθησης των συνόρων πιθανότατα να είχε συμβάλει στην πιο γρήγορη διάσωση των προσφύγων, απάντησε η Κομισιόν ως εξής: «Χαιρετίζουμε τις προσπάθειες των ελληνικών αρχών για τον εντοπισμό των 38 ανθρώπων και την παροχή βοήθειας προσφέροντάς τους προσωρινό προσφυγικό κατάλυμα. Βρισκόμαστε σε επαφή με τις ελληνικές αρχές για να κάνουμε σαφή την αναγκαιότητα ότι θα πρέπει να γίνουν τα πάντα για να βρεθούν κατάλληλες λύσεις γι αυτό το περιστατικό.
Τα κράτη μέλη πρέπει να σεβαστούν τις αρχές της ΕΕ
Το 75% του κόστους για την επέκταση του συστήματος επιτήρησης ABSS στον Έβρο χρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Εσωτερικής Ασφάλειας της ΕΕ. Σύμφωνα με την ΕΕ κάθε δραστηριότητα που χρηματοδοτείται από κοινοτικούς πόρους πρέπει να βρίσκεται σε πλήρη συμμόρφωση με το Διεθνές Δίκαιο και τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ. «Σε περιπτώσεις παραβίασης η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να απορρίψει αιτήματα καταβολής δαπανών για ενέργειες που παραβίασαν τις άνω προϋποθέσεις», ήταν η γραπτή απάντηση κοινοτικού εκπροσώπου στη DW, ο οποίος μάλιστα πρόσθεσε ότι «εναπόκειται στα ίδια τα κράτη-μέλη η συμμόρφωση σε όλες τις αρχές και η διεξαγωγή ερευνών, σε περίπτωση υποψιών περί μη συμμόρφωσης».
Επιτήρηση στην περιοχή του Έβρου
«Η περιοχή του Έβρου ανήκει στις περιοχές υψηλού κινδύνου και πεδίο δοκιμών σε ό,τι αφορά στις νέες τεχνολογίες που ελέγχεται ελάχιστα. Από ηχητικά κανόνια, εναέρια επιτήρηση μέχρι και την κατασκευή φραχτών υψηλής τεχνολογίας – όλες αυτές οι τεχνολογίες επιδεινώνει ακόμη περισσότερο το βίαιο κλίμα που επικρατεί ήδη στα ελληνοτουρκικά σύνορα», αναφέρει η Πέτρα Μολνάρ, αναπληρώτρια διευθύντρια του Refugee Law Lab στο καναδικό Πανεπιστήμιο της πόλης Γιορκ, όπου ερευνάται η επίδραση των τεχνολογιών προσφύγων σε μεθοριακές περιοχές.
Η ενίσχυση των μέτρων επιτήρησης και ασφάλειας στην περιοχή του Έβρου έχει λάβει πρωταρχική θέση για την Ελλάδα και την ΕΕ μετά τα γεγονότα του Μαρτίου του 2020, όταν χιλιάδες άνθρωποι, πολλοί μετά από ενθαρρυντικές δηλώσεις του Τούρκου προέδρου Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, συγκεντρώθηκαν στα σύνορα του Έβρου, προσπαθώντας να εισέλθουν στην Ελλάδα για να ζητήσουν άσυλο.
Τότε η Ελλάδα κατηγόρησε την Τουρκία ότι προσπάθησε με τον τρόπο αυτό να ασκήσει πιέσεις στην ΕΕ. Σε επίσκεψή της στον Έβρο λίγο αργότερα η πρόεδρος της Κομισιόν Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν ευχαρίστησε την Ελλάδα, για το ότι η χώρα «λειτουργεί ως μία ευρωπαϊκή ασπίδα»
Επισφαλής κατάσταση για τους αιτούντες άσυλο
Η υπόθεση με τα όσα συμβαίνουν στον Έβρο έρχεται σε μια περίοδο αυξημένης έντασης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Παράλληλα πρόκειται για μία εποχή κατά την οποία ομάδες που δραστηριοποιούνται στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δημοσιογράφοι κάνουν λόγο για μια συνεχώς αυξανόμενη δύσκολη κατάσταση για τους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες στην Τουρκία.
Αθήνα και Άγκυρα κατηγορούν η μία την άλλη για πολιτικά παιχνίδια στην πλάτη των προσφύγων. Οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων και διεθνή ΜΜΕ κάνουν λόγο εδώ και χρόνια για συστηματικές επαναπροωθήσεις και στέρηση του δικαιώματος υποβολής αιτήσεων ασύλου στην Ευρώπη για τους ανθρώπους που καταφθάνουν παράνομα μέσω των ελληνοτουρκικών συνόρων. Οι ελληνικές αρχές κατηγορούν την τουρκική πλευρά ότι πιέζει βίαια τους ανθρώπους να κινηθούν προς την Ελλάδα. Οι 38 αιτούντες άσυλο, που εγκλωβίστηκαν πρόσφατα στη νησίδα του Έβρου, λένε επίσης ότι τους ανάγκασαν πολλές φορές να μετακινηθούν από τη μια χώρα στην άλλη.
Η Ελλάδα υποχρεούται να βοηθήσει
Μετά τον αρχικό ισχυρισμό των ελληνικών αρχών στη DW ότι δεν μπορούσαν να εντοπίσουν την ομάδα, αργότερα ειπώθηκε ότι οι αιτούντες άσυλο βρίσκονταν σε τουρκικό έδαφος και ότι οι τουρκικές αρχές είχαν ενημερωθεί. Στην πραγματικότητα η ομάδα των 38 βρίσκονταν στη νησίδα από τον Ιούλιο του 2022. Δικηγόροι προσέφυγαν στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων υποχρεώνοντας τις ελληνικές αρχές έπειτα από άσκηση ασφαλιστικών μέτρων να διασώσουν τους μετανάστες και να τους δώσουν πρόσβαση στο ελληνικό σύστημα ασύλου. Αρχικά η Ελλάδα δεν συμμορφώθηκε παρά τις πολυάριθμες εκκλήσεις από ελληνικούς και διεθνείς οργανισμούς ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
«Όταν ένα κράτος γνωρίζει ότι κάποιος κινδυνεύει και είναι σε θέση να βοηθήσει, τότε το κράτος αυτό έχει υποχρέωση να το κάνει», λέει ο Ομέρ Σαρτς, καθηγητής Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Πολιτικών Επιστημών στο Παρίσι και διευθυντής του νομικού τμήματος της μη κυβερνητικής οργάνωσης Front-LEX. «Ακόμη και αν η ομάδα βρισκόταν σε τουρκικό έδαφος αλλά οι ελληνικές αρχές μπορούσαν να τους παρακολουθήσουν με κάμερες ή άλλα τεχνολογικά μέσα, είναι υποχρεωμένες να λάβουν όλα τα απαραίτητα μέτρα για να σώσουν τις ζωές παιδιών και να εξασφαλίσουν την ασφάλεια άλλων ανθρώπων”.
Οι αιτούντες άσυλο μιλούν για παράνομες επαναπροωθήσεις
Από τον περασμένο Μάρτιο, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων έχει εκδώσει τουλάχιστον 17 προσωρινές εντολές προς την Ελλάδα για διασώσεις ανθρώπων σε κατάσταση ανάγκης στον Έβρο. Η ελληνική αστυνομία έχει συμμορφωθεί σε λιγότερες από τις μισές περιπτώσεις. Μάλιστα, σε ορισμένες από αυτές οι αιτούντες άσυλο ισχυρίζονται ότι επαναπροωθήθηκαν παράνομα προς την Τουρκία από την ελληνική αστυνομία.
Η Τουρκία πίσω από το κύμα των αιτούντων άσυλο
Σε τηλεοπτικές δηλώσεις του ο Έλληνας υπουργός Μετανάστευσης, Νότης Μηταράκης, υποστήριξε ότι η Τουρκία αναγκάζει αιτούντες άσυλο να φτάσουν στα ελληνικά σύνορα, με την προσδοκία ότι ΜΚΟ, δημοσιογράφοι και το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων παρέμβουν και αναγκάσουν την Ελλάδα να τους διασώσει. Πρόκειται, όπως είπε, για μια νέα τακτική, με την οποία η Τουρκία χρησιμοποιεί του πρόσφυγες ως όπλο, για να δημιουργήσει μια “πίσω πόρτα” εισόδου προς την Ευρώπη και να δοκιμάσει τις βελτιωμένες δυνατότητες άμυνας της Ελλάδας. Σύμφωνα με τον κ. Μηταράκη, η Ελλάδα ως αντίδραση θα ενισχύσει ακόμη περισσότερο την ασφάλεια στην περιοχή του Έβρου, επεκτείνοντας τον συνοριακό φράχτη και αναβαθμίζοντας τα συστήματα παρακολούθησης ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία μεταξύ άλλων με ντρόνεν, κάμερες κι άλλα μέσα.