Το παράλληλο σύστημα πληρωμών της Καλιφόρνιας βοήθησε τα μέγιστα στη διαχείριση της κρίσης της Πολιτείας και κατάφερε να κρατήσει την Καλιφόρνια στη... ζώνη του δολαρίου όσο καιρό χρειαζόταν για να ορθοποδήσει δημοσιονομικά. Τον ίδιο σκοπό είχε και το σύστημα παράλληλων πληρωμών που είχα σχεδιάσει για την Ελλάδα: να κρατήσει τη χώρα στην ευρωζώνη δίνοντας ανάσες ρευστότητας στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, παρά την άρνηση ρευστότητας από την ΕΚΤ.
Γιάνης Βαρουφάκης
Ήταν, λοιπόν, για την Καλιφόρνια τα IOU, το «μαγικό» παράλληλο μέσο πληρωμών, που έσωσε μια πολιτεία με ΑΕΠ 2,5 τρισ. δολ. από τη δημοσιονομική κατάρρευση και την κράτησε στη ζώνη του δολαρίου;
Η απάντηση είναι πολύ διαφορετική από αυτό που αφήνει να εννοηθεί ο Γιάνης Βαρουφάκης. Τα IOU της Καλιφόρνιας ήταν ένα φιάσκο, μια κίνηση απελπισίας με διάρκεια μικρότερη των τριών μηνών. Η δημοσιονομική κρίση στην Καλιφόρνια δεν τελείωσε με «μαγικά χαρτάκια» που απέτρεψαν τα επώδυνα μέτρα, αλλά με πολύ σκληρές περικοπές δαπανών.
Τα IOU εκδόθηκαν από την τοπική κυβέρνηση της Καλιφόρνιας, που είχε ως κυβερνήτη τον… Εξολοθρευτή, Άρνολντ Σβαρτσενέγκερ, στις αρχές Ιουλίου του 2009, όταν η πολιτεία είχε ξεμείνει από ρευστό και δεν ήταν σε θέση να πληρώνει τις υποχρεώσεις της.
Πριν καταλήξει στην κίνηση απελπισίας με τις υποσχετικές, η πολιτεία της Καλιφόρνιας αντλούσε ρευστότητα με έντοκα γραμμάτια, αλλά τον Ιούνιο του 2009 αυτή η πηγή δανεισμού έκλεισε, όταν υποβαθμίσθηκε η πιστοληπτική της αξιολόγηση. Η ομοσπονδιακή κυβέρνηση απέρριψε το αίτημα της πολιτείας να παρασχεθεί ομοσπονδιακή εγγύηση για να συνεχίσει να εκδίδει έντοκα γραμμάτια (η Ουάσιγκτον δεν διαφέρει πολύ από το Βερολίνο, όσον αφορά την αντιμετώπιση αιτημάτων για αμοιβαιοποίηση χρεών...).
Μια μεγάλη διαφορά από τα IOU που θα εξέδιδε ο Γιάνης Βαρουφάκης ήταν ότι στην Καλιφόρνια το τραπεζικό σύστημα λειτουργούσε κανονικά (και η υπόλοιπη, ιδιωτική οικονομία πήγαινε θαυμάσια).
Με τις τράπεζες ανοικτές, να δέχονται ως μέσο πληρωμής τα IOU, αυτό το παράλληλο μέσο πληρωμής μπορούσε να λειτουργήσει ως «αντίδοτο» περιορισμένης δραστικότητας για την προσωρινή αντιμετώπιση της δημοσιονομικής κρίσης.
Όμως, οι τράπεζες πολύ γρήγορα (πέντε μόνο ημέρες μετά την έκδοση των IOU) ανακοίνωσαν ότι από τις 10 Ιουλίου 2009 και μετά θα σταματούσαν να ρευστοποιούν τις υποσχετικές (σχετική ανακοίνωση είχαν εκδώσει οι τράπεζες Bank of America, Citigroup, Wells Fargo και JP Morgan Chase).
Δηλαδή, μόνο για μια εβδομάδα οι υποσχετικές έγιναν δεκτές από τις τράπεζες για ρευστοποίηση. Αμέσως μετά την κοινή ανακοίνωση των τραπεζών, η Fitch υποβάθμισε τη βαθμολογία της Καλιφόρνιας από Α- σε ΒΒΒ.
Τα IOU ήταν μια κίνηση απελπισίας και εξάντλησε τα όριά της, μόλις οι τραπεζίτες ξεκαθάρισαν ότι θα έπαυαν να τα ρευστοποιούν. Η πολιτεία θα μπορούσε, παρά ταύτα, να συνεχίσει να τα χρησιμοποιεί, αφήνοντας τους ιδιώτες να προσδιορίζουν κατά το δοκούν την αξία τους στις συναλλαγές τους, αλλά αυτό θα μετέτρεπε πολύ γρήγορα τα IOU σε... κομφετί.
Τελικά, η δημοσιονομική κρίση άρχισε να ξεπερνιέται όχι με μαγικά, αλλά με τον… παραδοσιακό τρόπο: επώδυνες περικοπές. Στις 24 Ιουλίου 2009, εγκρίθηκε νέος προϋπολογισμός σκληρής λιτότητας, που περιελάμβανε περικοπές δαπανών 15 δισ. δολ, οι περισσότερες από τον τομέα της εκπαίδευσης (8,1 δισ. δολ.).
Οι αρχές της Καλιφόρνιας ανακοίνωσαν τον Αύγουστο του 2009 τον τερματισμό του προγράμματος των IOU από τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους. Για την ιστορία, εκδόθηκαν και εξοφλήθηκαν 327.000 υποσχετικές, αξίας περίπου 2 δισ. δολ., ποσό σημαντικό για τα μέτρα του προϋπολογισμού της πολιτείας, αλλά σταγόνα στον ωκεανό μιας οικονομίας 2,5 τρισ. δολ.
Έτσι έχουν τα πράγματα, σχετικά με το πρόγραμμα των IOU της Καλιφόρνια. Ήταν ένα μπάλωμα μιας δημοσιονομικής τρύπας με εντελώς προσωρινό χαρακτήρα.
Κάθε σύγκριση με την πραγματικότητα της Ελλάδας ή της ευρωζώνης είναι εντελώς άστοχη: ουδέποτε τέθηκε ερώτημα για την παραμονή της Καλιφόρνιας στη ζώνη του δολαρίου, ακόμη και αν κήρυσσε πτώχευση η τοπική κυβέρνηση -η "σχεδόν πολιτεία" του Πουέρτο Ρίκο πτώχευσε πρόσφατα, αλλά ουδείς έθεσε θέμα εξόδου της από το ομοσπονδιακό νομισματικό σύστημα). Ούτε, βέβαια, η δημοσιονομική κρίση είχε την παραμικρή επίπτωση στη λειτουργία του τραπεζικού συστήματος, όπως συνέβη στην Ελλάδα λόγω των στρεβλών κανόνων της ευρωζώνης.
Αντίθετα, το τραπεζικό σύστημα λειτουργούσε κανονικά στην Καλιφόρνια και για μια πολύ μικρή περίοδο έκανε δεκτά τα IOU ως μέσο πληρωμής. Το φιάσκο με τα IOU της Καλιφόρνιας τελείωσε χωρίς άλλα προβλήματα, όταν η τοπική κυβέρνηση εξόφλησε τις υποσχετικές με δολάρια.
Το σχέδιο Βαρουφάκη
Είναι προφανές ότι οι συγκρίσεις Ελλάδας – Καλιφόρνιας είναι εντελώς παραπλανητικές. Η Καλιφόρνια εξέδωσε τα IOU για να αντιμετωπίσει προσωρινά μια ταμειακή/δημοσιονομική κρίση, σε μια οικονομία υγιέστατη κατά τα άλλα, με ακμαίο τραπεζικό σύστημα και χωρίς την παραμικρή αμφισβήτηση της θέσης της στο ομοσπονδιακό νομισματικό σύστημα. Με τα IOU, φυσικά, η πολιτεία δεν κατάφερε τίποτα παραπάνω από το να κερδίσει λίγο χρόνο μέχρι το αναπόφευκτο τσεκούρωμα του προϋπολογισμού της (σκληρή λιτότητα, όπως λέμε στην Ελλάδα).
Ο Γιάνης Βαρουφάκης δεν έχει εξηγήσει επαρκώς πώς θα λειτουργούσε το δικό του σχέδιο για IOU, σε μια οικονομία κατεστραμμένη από την ύφεση, με τις τράπεζες κλειστές και τη θέση της χώρας στο νομισματικό σύστημα του ευρώ να αμφισβητείται.
Ακόμη και αν υποτεθεί ότι το εναλλακτικό μέσο πληρωμών που πρότεινε ο Βαρουφάκης, που δεν έχει την παραμικρή σχέση με αυτό της Καλιφόρνιας (θα ήταν μια ανακύκλωση φορολογικών απαιτήσεων/υποχρεώσεων μέσα από το Taxisnet, χωρίς να υπάρχουν τράπεζες για να μετατρέψουν το παράλληλο μέσο πληρωμής σε… κολαριστά ευρώ), έδινε κάποιες «ανάσες» ρευστότητας στην οικονομία, πάλι η κατάληξη του εγχειρήματος θα ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με την κατάληξη των διαπραγματεύσεων με τους δανειστές.
Αν αυτοί υποχωρούσαν (ένα πολύ μεγάλο «αν»…), επειδή η ελληνική κυβέρνηση θα συνέχιζε... ηρωικά τις διαπραγματεύσεις ακόμη και με κλειστές τις τράπεζες, θα φθάναμε στην ιδανική λύση κατά Βαρουφάκη («κούρεμα» χρέους και έξοδος από τη λιτότητα). Αν, όμως, δεν υποχωρούσαν, είναι προφανές ότι η ελληνική οικονομία δεν θα μπορούσε να συνεχίσει για πολύ τη λειτουργία της με το «παράλληλο» μέσο πληρωμών και τις τράπεζες κλειστές.
Αργά ή γρήγορα, θα έπρεπε να απαντηθεί το βασικό ερώτημα: άνοιγμα των τραπεζών με ευρώ και με τους όρους που θα επέβαλαν οι δανειστές και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, ή άνοιγμα των τραπεζών με δραχμές;
Όσοι, λοιπόν, αναζητούν μαγικές λύσεις για να διαγραφεί το χρέος, να τελειώσει η λιτότητα και να υποχρεωθούν οι Ευρωπαίοι δανειστές να συνθηκολογήσουν με τους όρους που θα επιβάλει η Αθήνα, καλό είναι να μην κοιτούν δυτικά, προς την Καλιφόρνια. Το... California Dreamin' είναι ένα ωραίο τραγούδι, αλλά το παράδειγμα της Καλιφόρνιας για ελληνικά όνειρα, πολύ περισσότερο για μίμηση από τις ελληνικές αρχές. Ό,τι και αν λέει ο Γιάνης Βαρουφάκης.