Η επαγγελματική εξουθένωση, γνωστή και ως "burnout", είναι ένα φαινόμενο που συνδέεται με την αντίδραση του οργανισμού απέναντι σε μακροχρόνια και έντονη επαγγελματική ή ψυχολογική πίεση. Αυτή η κατάσταση μπορεί να επηρεάσει τη σωματική και ψυχική υγεία του ατόμου, αλλά και την απόδοσή του στον επαγγελματικό τομέα.
Το burnout περιγράφεται ως μια κατάσταση χρόνιας και εντατικής φυσικής και ψυχολογικής εξάντλησης, που συνδέεται με την επαγγελματική δραστηριότητα. Ο όρος "burnout" προήλθε από τον όρο "burned out", που σημαίνει "καταναλωμένος" ή "εξαντλημένος". Συχνά περιγράφεται ως μια κατάσταση αδυναμίας να ανταποκριθούμε στις απαιτήσεις της εργασίας, με αποτέλεσμα την κυνικότητα, τη μείωση της ενέργειας, του ενδιαφέροντος και της ικανοποίησης από την επαγγελματική δραστηριότητα.
Οι Αιτίες
Οι αιτίες του burnout είναι πολυπαραγοντικές και συνήθως προκύπτουν από μια συνδυασμένη επίδραση εργασιακών, προσωπικών και κοινωνικών παραγόντων. Κάποιοι από τους συνηθέστερους παράγοντες περιλαμβάνουν:
- Υπερβολικός φόρτος εργασίας και “κακό” εργασιακό περιβάλλον : Η ανεπαρκής κατανομή εργασίας, οι πολλαπλές απαιτήσεις και οι πιέσεις για υψηλές επιδόσεις μπορούν να οδηγήσουν σε εξάντληση ενώ ο συνδυασμός των κακών συνθηκών κατά την εργασία με τη συχνή εμφάνιση του εργασιακού bullying εντείνει την αποστροφή προς την εργασία.
- Έλλειψη ελέγχου και οργάνωσης: Το αίσθημα απουσίας ελέγχου ή αυτονομίας στον χώρο εργασίας μπορεί να προκαλέσει αίσθημα αδυναμίας και ανικανότητας να αντιμετωπίσει τις απαιτήσεις, ενώ η απουσία οργάνωσης συντελεί στην σύγχυση των εργαζομένων.
- Έλλειψη αναγνώρισης και ανταμοιβής: Η έλλειψη αναγνώρισης για την εργασία που επιτελούμε και η έλλειψη δίκαιης ανταμοιβής μπορούν να προκαλέσουν απογοήτευση και αποθάρρυνση.
- Παρανοϊκοί χρόνοι εργασίας και έλλειψη προσωπικού: Οι υπερβολικές ώρες εργασίας (υπερεργασία), η δυσκολία στο να αποσυνδεθούμε από την εργασία και η αδυναμία να απολαύσουμε αρκετό ελεύθερο χρόνο επηρεάζουν την ισορροπία ανάμεσα στην επαγγελματική και προσωπική ζωή, ενώ οι ελλείψεις προσωπικού συμβάλλουν στις υπερωρίες που έχουν ως αποτέλεσμα την υπερκόπωση των εργαζομένων.
- Αποψιλωμένη επαγγελματική ταυτότητα: Η απώλεια του ενδιαφέροντος και της ικανοποίησης για την εργασία μπορεί να οδηγήσει σε αμφισβήτηση των επαγγελματικών στόχων και της ταυτότητας.
Τα Συμπτώματα
Τα συμπτώματα του burnout μπορούν να ποικίλουν από άτομο σε άτομο, αλλά κάποια κοινά σημεία είναι:
- Σωματική εξάντληση: Αδυναμία του ατόμου να αντέξει τις απαιτήσεις της εργασίας, συχνή κόπωση, και ενίοτε πονοκέφαλοι ή πόνος στο σώμα.
- Συναισθηματική αποσταθεροποίηση: Αυξημένα επίπεδα άγχους, ανησυχίας, εκνευρισμού και ευαισθησίας, αλλά και αποσταθεροποίηση της διάθεσης, κατάθλιψη, απομόνωση και αναισθησία απέναντι στις συναισθηματικές αντιδράσεις.
- Απώλεια ενδιαφέροντος: Αδυναμία απόλαυσης των δραστηριοτήτων που κάποτε ενέπνεεαν τον εργαζόμενο, και αίσθημα κόπωσης και απογοήτευσης από την επαγγελματική δραστηριότητα.
- Πτώση της απόδοσης: Δυσκολία επικέντρωσης στην εργασία, μειωμένη παραγωγικότητα, αποτυχία στην εκτέλεση καθηκόντων και αίσθημα ανικανότητας να ανταποκριθεί το άτομο στις απαιτήσεις της εργασίας.
- Αλλαγές στη συμπεριφορά: Αυξημένη ευερεθιστότητα, συχνές συγκρούσεις με συναδέλφους ή πελάτες, απομόνωση από κοινωνικές δραστηριότητες και απώλεια ενδιαφέροντος για την επικοινωνία.
Οι Τρόποι Αντιμετώπισης
Η αντιμετώπιση του burnout απαιτεί μια ολοκληρωμένη προσέγγιση. Ειδικότερα:
- Αναγνώριση και αποδοχή: Τα πρώτα βήματα για την αντιμετώπιση του burnout είναι η αναγνώριση του προβλήματος και η αποδοχή ότι χρειαζόμαστε βοήθεια. Είναι σημαντικό να μην αγνοούμε τα συμπτώματα και να ζητάμε υποστήριξη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
- Επαναφορά της ισορροπίας ανάμεσα στην εργασία και την προσωπική ζωή: η προσωπική ευεξία είναι εξίσου σημαντική με την εργασία μας. Ο εργαζόμενος χρειάζεται να αναζητά τρόπους να επαναφέρει την ισορροπία, όπως οργανώνοντας τον χρόνο του, θέτοντας όρια και αφιερώνοντας χρόνο για την αναζωογόνηση και την αναψυχή.
- Αναζήτηση υποστήριξης: Το να απευθυνθεί το άτομο σε έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας, όπως ψυχολόγο ή ψυχίατρο, μπορεί βοηθήσει να αντιμετωπιστεί το burnout. Οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας μπορούν να παρέχουν υποστήριξη, συμβουλές και στρατηγικές για την αντιμετώπιση της επαγγελματικής εξουθένωσης.
- Αναζήτηση ισορροπίας και ευεξίας στην εργασία: Ανάλυση της εργασιακής κατάστασης και αναζήτηση τρόπων για την βελτίωση της ευεξίας στον χώρο εργασίας. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την επικοινωνία με τον εργοδότη ή τους συναδέλφους για τις ανάγκες και τα όρια σας, την οργάνωση των καθηκόντων σας και την ανάπτυξη της αυτοφροντίδας σας στο χώρο εργασίας.
- Ανάπτυξη υγιών συνηθειών αυτοφροντίδας: Το να επενδύουμε στην υγεία και την ευεξία μέσω υγιεινών συνηθειών αυτοφροντίδας μπορεί να περιλαμβάνει τη διατήρηση ενός υγιεινού τρόπου ζωής, όπως η ισορροπημένη διατροφή, η άσκηση, ο ύπνος και η χαλάρωση, καθώς και η ανάπτυξη ψυχολογικών τεχνικών, όπως η μεσολάβηση ή ο διαλογισμός.
- Αναζήτηση ενδιαφερόντων και εκτόνωση: Ενασχόληση και αφιέρωση χρόνου σε δραστηριότητες και χόμπι που ενδιαφέρουν το άτομο και χαρίζουν ευχαρίστηση και χαλάρωση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την άσκηση ενός αθλήματος, την ανάγνωση, την εξερεύνηση της φύσης, την τέχνη, τη μουσική ή οποιαδήποτε άλλη δραστηριότητα σας χαρίζει χαλάρωση και ευχαρίστηση.
- Καλή χρήση της άδειας και του χρόνου αναζωογόνησης: Εάν διατίθεται άδεια ή χρόνος αναζωογόνησης, ιδιαίτερα σημαντική καθίσταται η αξιοποίησή του για την απόκτηση νέας ενέργειας και αναζωογόνησης.
- Υποστήριξη από το περιβάλλον μας: Η αναζήτηση υποστήριξης από το περιβάλλον μας, συμπεριλαμβανομένων των συναδέλφων, των φίλων και της οικογένειάς σας. Οι αγαπημένοι μας άνθρωποι μπορούν να σας προσφέρουν ακρόαση, συμπαράσταση και συμβουλές, και μπορεί να είναι ένας αναζωογονητικός πόρος για το άτομο μέσω της έκφρασης των σκέψεων, των συναισθημάτων και των ανησυχιών του.
- Αποφυγή αρνητικών στρατηγικών αντιμετώπισης: Αποφυγή αρνητικών στρατηγικών αντιμετώπισης του stress, όπως η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ ή οι ναρκωτικές ουσίες. Αυτές οι στρατηγικές μπορούν να επιδεινώσουν την κατάσταση και να οδηγήσουν σε προβλήματα υγείας και εθισμό.
- Επαγγελματική ανάπτυξη και αυτοβελτίωση: Αφιέρωση χρόνου και προσπάθεια για την επαγγελματική ανάπτυξη και την αυτοβελτίωση, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει την αναβάθμιση των δεξιοτήτων του ατόμου, την εκμάθηση νέων τεχνικών ή την αναζήτηση νέων ευκαιριών που μπορούν να συνδράμουν στην επαγγελματική επιτυχία.
- Όρια: Τέλος, σημαντικό είναι να τίθενται από το άτομο ξεκάθαρα όρια, χωρίς φόβο να πει “όχι”, ώστε να τίθεται το πλαίσιο και οι δυνατότητες μέχρι εκεί που μπορεί να φτάσει το άτομο. Αν εμείς δε λέμε εύκολα το όχι, κάποια στιγμή θα το πει το σώμα μας (Gabor Mate).
Σε έναν κόσμο που η επαγγελματική εξουθένωση εξελίσσεται ραγδαία σε μια μάστιγα για τους εργαζομένους, η πρόληψη και η διαχείριση του burnout είναι ζωτικής σημασίας. Αν και η επίγνωση αυξάνεται, απέχουμε ακόμη πολύ παγκοσμίως από την εφαρμογή αποτρεπτικών πρακτικών σε ευρεία κλίμακα. Στον τομέα των επιχειρήσεων προβάλλεται συχνά (παράλληλα και σε ΜΜΕ επίσης) η «σκληρή δουλειά» ως απόλυτη συνταγή επιτυχίας χωρίς να υπάρχει όμως σαφής διαχωρισμός από την υπερβολική εργασία, που μπορεί να φτάσει συχνά να οδηγεί τους εργαζόμενους σε αναζήτηση υπηρεσιών ψυχικής υγείας. Με λίγα λόγια η πιστή υποταγή σε στερεότυπα συχνά έχει απρόσμενες επιπτώσεις.
Το burnout είναι μια σοβαρή κατάσταση που επηρεάζει την ψυχική και σωματική ευεξία. Αναγνωρίζοντας τα συμπτώματα, αναγνωρίζοντας τις αιτίες και αναλαμβάνοντας μέτρα για την αντιμετώπιση του burnout, μπορούμε να αποκαταστήσουμε την ισορροπία και την ευεξία στην επαγγελματική ζωή. Και αυτό είναι ανάγκη να αναδεικνύεται όσο το δυνατόν περισσότερο.
Με την εφαρμογή των προαναφερθέντων τρόπων αντιμετώπισης, γίνεται πιο εφικτό να διατηρήσουμε την ευεξία μας και να αποτρέψουμε την επαγγελματική εξουθένωση. Η φροντίδα για τον εαυτό μας είναι εξίσου σημαντική με την αφοσίωσή μας στην εργασία. Με μια ισορροπημένη προσέγγιση, μπορούμε να προσεγγίσουμε μια πιο υγιή και ευτυχισμένη επαγγελματική ζωή.
Πουλιανίτη Μαρία, Ψυχολόγος