Τις διαδικασίες για το πιο περίπολοκο... διαζύγιο του κόσμου θέτει σε τροχιά η ψήφος των Βρετανών για έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Όπως επισημαίνουν οι Financial Times, οι εκτιμήσεις για το πόσο χρόνο θα πάρει η όλη διαδικασία κυμαίνονται από δύο χρόνια έως μία δεκαετία ή και ακόμα περισσότερο. Αυτό καθώς, υπάρχουν μεν κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για το πως θα προχωρήσουν τα πράγματα, ωστόσο σε μεγάλο βαθμό αυτό που θα γίνει θα είναι «αυτοσχεδιασμός», μιας και πρόκειται για κάτι καινοφανές στην ιστορία της Ένωσης. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση αξιωματούχου της Ε.Ε, ότι «αντιμετωπίζουμε ξαφνικά ένα εκατομμύριο τρελά ερωτήματα και δεν θα έχουμε απαντήσεις σύντομα».
Ο στόχος είναι η Βρετανία και η Ε.Ε να «χωρίσουν» έπειτα από 43 χρόνια, να διακοπεί η κληρονομία της κοινής κυριαρχίας και ότι αυτη συνεπάγεται και έπειτα να επανασχηματιστεί η μεγαλύτερη μεμονωμένη οικονομία του πλανήτη.
Τρία θεμελιώδη ζητήματα ανακύπτουν:
Επί της ουσίας, τι πολιτικές και εμπορικές ρυθμίσεις θα απαιτήσει η Βρετανία του Brexit; Και θα τις δεχθεί η Ε.Ε; Στην πράξη, η συμφωνία εξόδου –δηλαδή το διαζύγιο και η διακοπή των παλαιών υποχρεώσεων- θα συναφθούν ταυτόχρονα ως μία εμπορική συμφωνία, που θα καλύπτει τις συναλλαγές και το εμπόριο; Και εάν όχι, υπάρχει κάποιο μεταβατικό σχήμα που θα εξασφαλίζει μία «ομαλή προσγείωση»;
Οι αγορές, οι αξιωματούχοι, πρόεδροι και πρωθυπουργοί σε όλη την Ευρώπη και τον κόσμο γνωρίζουν καλά ότι η Βρετανία και οι πρώην εταίροι της στην Ε.Ε «σαλπάρουν» για ένα επικίνδυνο πολιτικό ταξίδι, κινούμενοι στο σκοτάδι. Όπως επεσήμανε ο πρώην πρωθυπουργός της Ιρλανδίας, John Bruton, «η απόφαση μπορεί να πυροδοτήσει ένα συναισθηματικό «τρενάκι του τρόμου» κατά μήκος της Ευρώπης, οι τελικές επιπτώσεις του οποίου είναι αδύνατον να προβλεφθούν».
Η διαδικασία: Επιλογές, αλλά καμία καθορισμένη πορεία
Προκειμένου να ηρεμήσουν τα πνεύματα, οι ηγέτες της Ε.Ε θέλουν να δείξουν ότι υπάρχουν έγκαιρα και ομαλά μέτρα για να χωρίσουν οι δρόμοι. Όπως είχε πει προ αποτελέσματος ο Γάλλος υπουργός Οικονομικών, Emmanuel Macron, στην περίπτωση ψήφου αποχώρησης οι ηγέτες της Ε.Ε θα στείλουν άμεσα «ένα πολύ σταθερό μήνυμα και χρονοδιάγραμμα για το Brexit. Για το συμφέρον της Ε.Ε, δε μπορούμε να αφήσουμε κανένα περιθώριο ασάφειας ή να αφήσουμε το χρόνο να περνάει» είχε δηλώσει στη Le Monde.
Οι δικηγόροι στο Whitehall και τιςε Βρυξέλλες βλέπουν δύο ξεχωριστά κομμάτια. Το πρώτο είναι το Άρθρο 50 του Συμφώνου της Ε.Ε –η λεγόμενη «ρήτρα εξόδου»), που θέτει μία διετή ανανεώσιμη προθεσμία για την αποχώρηση μιας χώρας.
Ένα δεύτερο κομμάτι αφορά τις ρυθμίσεις για τις μελλοντικές σχέσεις, από το εμπόριο έως τη συνεργασία σε θέματα ασφάλειας και εοπιβολής του νόμου. Αυτό θα είναι ένα πιο περίπλοκο πεδίο διαπραγμάτευσης και αφότου υπάρξει συμφωνία, ακόμα πιο περίπλοκο να επικυρωθεί. Απαιτεί ανωνυμία στην ψήφο και έγκριση από περισσότερα από 30 Ευρωπαϊκά, εθνικά και τοπικά κοινοβούλια, πιθανώς και μετά από εθνικά δημοψηφίσματα.
Υπάρχουν και εναλλακτικές οδοί όμως. Η μία είναι να επιχειρηθεί ένα διαζύγιο με τους βρετανικούς όρους. Η εκστρατεία υπέρ της αποχώρησης έχει παρουσιάσει σχέδια να νομοθετηθεί στη Βουλή των Κοινοτήτων η άμεση κατάργηση κάποιων υποχρεώσεων της Ε.Ε, αποφεύγοντας την επίκληση της ρήτρας του άρθρου 50, ώστε να στερήσει από την Ε.Ε τη μόχλευση χρόνου.
Φυσικά, οποιαδήποτε μονομερή μέτρα θα ήγηραν εντάσεις από την πλευρά της Ε.Ε. Οι Βρυξέλλες αναζητούν επιλογές «εκδίκησης», μεταξύ των οποίων άμεση αναστολή των προνομιών που απολαμβάνουν οι βρετανικές εταιρίες στο πλαίσιο της κοινής αγοράς.
Οι πολιτικές επιλογές: Στην αναμονή για απαντήσεις
Βάσει νόμου, τίποτα θεμελιώδες δεν θα αλλάξει για τις βρετανικές εταιρίες μέσα στις επόμενες εβδομάδες, ίσως και χρόνια. Η επίσημη αποχώρηση είναι ακόμα μακριά. Όμως η Βρετανία ήδη αντιμετωπίζει πολιτική αναταραχή, μετά και από την παραίτηση του Ντέιβιντ Κάμερον. Μία κούρσα για την ηγεσία των Συντηρητικών θα μπορούσε να πάρει αρκετούς μήνες μέχρι να υπάρξει νέος πρωθυπουργός. Οι πρόωρες γενικές εκλογές δε μπορούν να αποκλειστούν.
Αυτό σημαίνει ότι είναι πιθανή μια σημαντική καθυστέρηση. Η τεχνική δουλειά θα ξεκινήσει σε επίπεδο αξιωματούχων την Παρασκευή. Δε μπορεί όμως να ξεκινήσει καμία σοβαρή διαπραγμάτευση, μέχρι η Βρετανία να αποφασίσει πως θέλει να διεξάγει το διαζύγιο και τι ρυθμίσεις θα ζητήσει για μετά την έξοδό της. Άλλωστε, η Βουλή των Κοινοτήτων θα έχει λόγο σε οποιαδήποτε εντολή δοθεί για τη διαπραγμάτευση του Brexit.
Μέλη της εκστρατείας υπέρ της αποχώρησης, όπως οι Michael Gove και Boris Johnson έχουν εισηγηθεί αποχώρηση από την κοινή αγορά συνολικά και διαπραγμάτευση μίας κατά παραγγελία εμπορικής συμφωνίας με την Ε.Ε.
Ορισμένοι βουλευτές των Εργατικών έχουν πει ότι θα δώσουν μάχη για παραμονή της χώρας στην κοινή αγορά και ως μη μέλος της Ε.Ε, ακόμα και εάν αυτό σημαίνει αποδοχή υποχρεώσεων ελεύθερης κίνησης πληθυσμού και συμμετοχή στον προϋπολογισμό της Ε.Ε.
Οι περισσότεροι βουλευτές στη Βουλή των Κοινοτήτων υποστήριζαν την παραμονή της χώρας στην Ένωση. Όμως, παρ’ότι αυτό είναι ένα καλό επιχείρημα, η Ε.Ε σίγουρα θα είναι τώρα πολύ πιο σφιγμένη απέναντι στη Βρετανία.
«Δεν θα υπάρξει χρόνος για ρομαντικά οράματα. Το στρατόπεδο υπέρ της αποχώρησης θα αναγκαστεί να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα σύντομα» έγραψε ο Adam Lazowski, καθηγητής Νομικής στο University of Westminster. «Παρότι και οι δύο πλευρές έχουν πολλά να χάσουν, θα είναι ένα προς 27. Γιατί δεν αποχωρεί η Ε.Ε από τη Βρετανία, αλλά το αντίθετο» επεσήμανε.
Το συμπέρασμα, η μετάβαση και ο κίνδυνος ανώμαλης προσγείωσης
Ένας από τους μεγαλύτερους οικονομικούς κινδύνους για τη Βρετανία είναι μία μεγάλη αναμονή ανάμεσα στην αποχώρηση της χώρας και τη σύναψη νέων εμπορικών συμφωνιών. Ο Donald Tusk, o πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει πει ότι η ακύρωση των υποχρεώσεων του συμφώνου θα είναι «σχετικά εύκολη» και θα πάρει γύρω στα δύο χρόνια.
Αυτό θα διευθετήσει εκκρεμείς λογαριασμούς από τα σχέδια του προϋπολογισμού και των δαπανών, τα κληρονομικά δικαιώματα των ομογενών σε όλη την Ε.Ε και τη Βρετανία και την αποχώρηση των Βρετανών υπηκόων από θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Ωστόσο, ο ίδιος έχει πει ότι θα είναι «πολύ πιο δύσκολη» η διαπραγμάτευση μιας νέας σχέσης. Αυτό θα έπαιρνε τουλάχιστον άλλα πέντε χρόνια «χωρίς καμία εγγύηση επιτυχίας».
Η Γαλλία και η Γερμανία είναι ανοιχτές στην έναρξη τέτοιων εμπορικών διαπραγματεύσεων παράλληλα με τις αντίστοιχες του «διαζυγίου», αλλά απρόθυμες να εγγυηθούν ότι οι δύο συμφωνίες θα ολοκληρωθούν ταχέως, ταυτόχρονα – αυτό που θα ήταν το ιδεώδες σενάριο για τη Βρετανία. «Θα υπάρξει κενό. Είναι απίθανο μία εμπορική συμφωνία να τεθεί σε ισχύ μετά από δύο χρόνια» δήλωσε χαρακτηριστικά διπλωμάτης άμεσα εμπλεκόμενος στο σχετικό σχεδιασμό.
Μία «σκληρή προσγείωση» θα σήμαινε ότι η Βρετανία θα βρεθεί να βασίζεται σε βασικούς όρους του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου για τις εμπορικές συναλλαγές της, χωρίς προνομιακή πρόσβαση στις ευρωπαϊκές αγορές για τις βρετανικές εταιρίες.
Μία πιο μαλακή προσγείωση θα μπορούσε να κανονιστεί, αλλά θα απαιτούσε τη συμφωνία και των 28 χωρών – μελών της Ε.Ε. Εάν, για παράδειγμα, οι χώρες της Ε.Ε συμφωνούσαν άμεσα σε μια εμπορική συμφωνία, αυτή θα μπορούσε να εφαρμοστεί με προσωρινό χαρακτήρα, ενώ η χρονοβόρα και απρόβλεπτη διαδικασία της κύρωσής της θα ξεκινούσε σε εθνικό επίπεδο.
Μία άλλη επιλογή είναι η προσωρινή στροφή σε ένα καθιερωμένο μοντέλο, όπως για παράδειγμα αυτό που ισχύει για τη Νορβηγία – το οποίο θα έδινε στη Βρετανία πλήρη πρόσβαση στην ενιαία αγορά, ενόσω θα ετοιμαζόταν η νέα της εμπορική συμφωνία. Αυτό όμως μπορεί να είναι αδύνατο για μία κυβέρνηση του Brexit. Για πολλά χρόνια θα έπρεπε να ζει με κανόνες της Ε.Ε τους οποίους δε μπορεί να επηρρεάσει, να συνεισφέρει στον προϋπολογισμό της Ε.Ε και να αποδέχεται την ελεύθερη κίνηση εργατικού δυναμικού –δηλαδή ακριβώς τα πράγματα που πολλοί ψηφοφόροι απέρριψαν στο δημοψήφισμα.
Οι υποστηρικτές της νικηφόρου εκστρατείας αποχώρησης είναι αισιόδοξοι ότι τελικά θα επικρατήσει η κοινή λογική. Ο Daniel Hannan, ένας από τους πιο επιφανείς υποστηρικτές του Brexit, σε συνέντευξή του στο EuroMoney ςπικαλείται το παράδειγμα της ιρλανδικής απόσχισης και των συνεπειών της. «Και παρ’΄όλα αυτά, εδώ είμαστε έπειτα από σχεδόν 100 χρόνια. Ακόμα έχουμε μία κοινή ζώνη ελεύθερης μετακίνησης, κοινές αξιώσεις κοινωνικής ασφάλισης, κοινά δικαιώματα ψήφου. Διότι δε βόλευε καμία πλευρά να αφήσει αυτή τη συμφωνία» είπε.
Οι σκεπτικιστές από την πλευρά τους δεν θεωρούν τις πολιτικές ενδείξεις το ίδιο ευοίωνες. Ο Gordon Bajnai, τέως πρωθυπουργός της Ουγγαρίας δήλωσε χαρακτηριστικά: «Υπάρχουν πάρα πολλοί μεταβαλλόμενοι παράγοντες για να μπορέσουμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια, αλλά με τη λογική της πολιτικής θα μπορούσαμε να αναμένουμε μία πικρή, δυσάρεστη και όχι τεχνικά βέλτιστη λύση».
