Η στοματική / οδοντική υγεία είναι στενά συνδεδεμένη με την υγεία ολόκληρου του σώματος. Η ακριβής σχέση μεταξύ της υγείας του στόματος και των δοντιών και των παθήσεων σε άλλα μέρη του σώματος δεν είναι ακόμα καλά κατανοητή - και σε ορισμένες περιπτώσεις αμφιλεγόμενη - αλλά οι ειδικοί συμφωνούν, ότι υπάρχουν σύνδεσμοι που δεν πρέπει πλέον να αγνοούνται.
Ιστορικά, η οδοντιατρική και οι άλλες ειδικότητες της ιατρικής λειτουργούσαν ως παράλληλοι τομείς: οι οδοντίατροι φροντίζουν το στόμα, όλοι οι άλλοι γιατροί το υπόλοιπο σώμα. Αυτό αρχίζει να αλλάζει, καθώς πολλές πρωτοβουλίες στις ΗΠΑ και σε άλλες χώρες εργάζονται για την ενοποίηση της στοματικής και της σωματικής ιατρικής φροντίδας, για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του διαβήτη, των καρδιαγγειακών παθήσεων, των αντικαταστάσεων των αρθρώσεων και πολλών άλλων καταστάσεων.
Γιατροί και οδοντίατροι έχουν δημιουργήσει μια επαγγελματική ένωση για την προώθηση της συνεργασίας και ένα νέο είδος κλινικής —με οδοντιάτρους και γιατρούς κάτω από την ίδια στέγη— αναδύεται. «Βρισκόμαστε σε ένα κομβικό σημείο - εγώ το αποκαλώ εποχή σύγκλισης - όπου η οδοντιατρική δεν πρόκειται να διαχωρίζεται από τη γενική υγεία για πολύ ακόμη», λέει ο Στήβεν Ε. Θορν IV, ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Pacific Dental Services, με έδρα το Ίρβιν στην Καλιφόρνια. «Η οδοντιατρική θα ενταχθεί στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας».
Άρρωστο στόμα, άρρωστο σώμα
Ο κατάλογος των συνδέσεων μεταξύ της στοματικής υγείας και της συστημικής υγείας - παθήσεις που επηρεάζουν ολόκληρο το σώμα - είναι αξιοσημείωτος. Για αρχή, τρία κοινά οδοντικά προβλήματα - τερηδόνα, απώλεια δοντιών και περιοδοντική νόσος - σχετίζονται όλα με την καρδιακή νόσο, την κύρια αιτία θανάτου στις Ηνωμένες Πολιτείες.
«Για μένα, ο νούμερο ένα κρυμμένος παράγοντας κινδύνου για τον υπ' αριθμόν ένα δολοφόνο στη χώρα μας είναι η στοματική υγεία», λέει η Έλλη Κάμπελ, οικογενειακή γιατρός στο Κάμινγκ της Τζόρτζια και μέλος του διοικητικού συμβουλίου της Αμερικανικής Ακαδημίας για Στοματική Συστημική Υγεία, που ιδρύθηκε το 2010, με στόχο να αυξηθεί η ευαισθητοποίηση σχετικά με το πώς σχετίζονται η στοματική υγεία και η υγεία ολόκληρου του σώματος.
Η περιοδοντική νόσος, η μόλυνση και η φλεγμονή των ούλων και των οστών που στηρίζουν τα δόντια, είναι ο κύριος ένοχος. Σχεδόν οι μισοί ενήλικες 30 ετών και άνω έχουν περιοδοντική νόσο. Μέχρι την ηλικία των 65 ετών, το ποσοστό ανεβαίνει περίπου στο 70%. Στα αρχικά στάδια, που ονομάζονται ουλίτιδα, τα ούλα πρήζονται και μπορεί να αιμορραγούν. Η περιοδοντίτιδα, μια πιο σοβαρή πάθηση κατά την οποία τα ούλα μπορούν να απομακρυνθούν από τα δόντια, είναι η έκτη πιο κοινή ασθένεια στον άνθρωπο.
Η περιοδοντίτιδα σχετίζεται με μια σειρά από συστηματικά νοσήματα: εμφράγματα, εγκεφαλικά, καρδιακή ανεπάρκεια, διαβήτης, ενδοκαρδίτιδα, χρόνια νεφρική νόσο, υποτροπιάζουσα πνευμονία, χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, γαστρίτιδα, ρευματοειδής αρθρίτιδα, καρκίνος και γνωστικές διαταραχές.
Οι κακές συνήθειες, όπως η χρήση καπνού, η κατανάλωση αλκοόλ και οι δίαιτες με υψηλή περιεκτικότητα σε ζάχαρη, εμπλέκονται επίσης. Αυξάνουν τον κίνδυνο για τερηδόνα και τις περισσότερες στοματικές ασθένειες και συνδέονται επίσης με ασθένειες όπως ο καρκίνος, η χρόνια αναπνευστική νόσος και ο διαβήτης.
Τέτοιες συνδέσεις χάθηκαν προφανώς από τους αξιωματούχους του Πανεπιστημίου του Μέριλαντ το 1837, όταν το πανεπιστήμιο απέρριψε την πρόταση δύο γιατρών να διδάξουν οδοντιατρική στους φοιτητές της ιατρικής σχολής. Εκείνη την εποχή η ιατρική δεν ήθελε να έχει καμία σχέση με την οδοντιατρική, η οποία ασκούνταν από μη ελεγχόμενους και ανεπαρκώς εκπαιδευμένους πλανόδιους, λέει ο ιστορικός ιατρικής και οδοντιατρικής Άντριου Ι. Σπίλμαν, οδοντίατρος και στοματοχειρουργός στο New York University College of Dentistry. «Υπήρχαν πολλοί τσαρλατάνοι», λέει. «Είχαν πολύ κακή φήμη».
Η απόρριψη ώθησε τους απορριφθέντες γιατρούς, Χόρας Χέιντεν και Τσάπιν Χάρις, να ιδρύσουν την πρώτη οδοντιατρική σχολή στον κόσμο, το Baltimore College of Dental Surgery. Σήμερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διαθέτουν 73 διαπιστευμένες οδοντιατρικές σχολές.
Παρά την ετερόκλητη εκπαίδευσή τους, τόσο οι γιατροί όσο και οι οδοντίατροι γνωρίζουν ότι η υγεία του στόματος είναι σημαντική για την υγεία ολόκληρου του σώματος, λέει η Κάμπελ. "Ρωτήστε έναν οικογενειακό γιατρό και θα σας πει "Ω, ναι, εάν ο ασθενής έχει διαβήτη, θα έχει κακά δόντια και ούλα και δεν μπορώ ποτέ να βελτιώσω τον διαβήτη μέχρι να φτιάξει ο οδοντίατρος τα ούλα του", λέει. . «Και ο οδοντίατρος θα πει, «Λοιπόν, δεν θα βελτιωθούν ποτέ τα ούλα τους μέχρι ο γιατρός της πρωτοβάθμιας φροντίδας να ελέγξει το σάκχαρό τους».
Ο Τζέιμς Μαντσίνι, οδοντίατρος στην Πενσυλβάνια, λέει ότι συχνά ζητείται από τους οδοντιάτρους να εξετάσουν το στόμα ενός ασθενούς προτού οι γιατροί προχωρήσουν σε ορισμένες θεραπείες. «Οι γιατροί γνωρίζουν ότι οποιαδήποτε μόλυνση σε έναν ασθενή που υποβάλλεται σε θεραπεία για καρκίνο θα μπορούσε να είναι πολύ απειλητική για τη ζωή», λέει. «Και οι ορθοπεδικοί στέλνουν τώρα όλους τους ασθενείς τους στον οδοντίατρο για τον ίδιο λόγο» σημειώνει.
Εμπόδια στην ολιστική φροντίδα
Αλλά η συνεργασία για τη βελτίωση της συνολικής υγείας ενός ασθενούς δεν είναι τόσο απλή, όσο μπορεί να φαίνεται. Πριν από μια δεκαετία η κυβέρνηση των ΗΠΑ ανέθεσε στο Εθνικό Δίκτυο για Πρόσβαση στην Στοματική Υγεία να εκτελέσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα, που συγχωνεύει κέντρα στοματικής και πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Η οδοντιατρική σύμβουλος του δικτύου, Αϊρίν Χίλτον, οδοντίατρος στο Τμήμα Δημόσιας Υγείας του Σαν Φρανσίσκο, είπε ότι τρία εμπόδια στην ενοποίηση έγιναν σαφή.
Ο κατακερματισμένος τρόπος με τον οποίο πληρώνεται η υγειονομική περίθαλψη και η οδοντιατρική περίθαλψη είναι ένας από αυτούς. Ενώ περισσότερο από το 90% των Αμερικανών έχουν ασφάλιση υγείας, μόνο το 77% των ενηλίκων ηλικίας 19 έως 64 ετών έχουν οδοντιατρική κάλυψη, η οποία συνήθως πωλείται ξεχωριστά από την ασφάλιση υγείας. Το μεγαλύτερο ταμείο ασφάλισης της χώρας - το ομοσπονδιακό πρόγραμμα Medicare - γενικά δεν καλύπτει οδοντιατρικές υπηρεσίες και σχεδόν οι μισοί Αμερικανοί 65 ετών και άνω δεν έχουν οδοντιατρική κάλυψη. Αντίστοιχα, σε άλλες χώρες, όπως και η Ελλάδα, η κάλυψη των οδοντιατρικών δαπανών είναι πολύ χαμηλή σε σχέση με τα πραγματικά κόστη που καλείται να επωμισθεί ο ασθενής προκειμένου να λάβει ουσιαστική και σύγχρονη φροντίδα.
Αυτό προκαλεί προβλήματα σε ασθενείς που χρειάζονται, για παράδειγμα, αντικατάσταση άρθρωσης, που θα καλύπτεται από ασφάλιση, αλλά δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά την οδοντιατρική εργασία που απαιτείται εκ των προτέρων. Οι χειρουργοί δεν θα αντικαταστήσουν το γόνατο, έως ότου οι ασθενείς κάνουν πρώτα την οδοντιατρική τους εργασία, λέει ο Μαντσίνι, «άρα είμαστε κάπως το εμπόδιο για να βελτιώσουν τη ζωή τους».
Ένα άλλο εμπόδιο είναι ότι οι οδοντίατροι και οι γιατροί δεν εκπαιδεύονται συστηματικά για να συνεργάζονται μεταξύ τους, λέει η Χίλτον. Οι φοιτητές οδοντιατρικής σπουδάζουν ανατομία, φυσιολογία και άλλες επιστήμες που σχετίζονται με ολόκληρο το σώμα και στη συνέχεια περνούν στην κλινική φροντίδα για το στόμα και τα δόντια. Αλλά πολλοί γιατροί δεν έχουν σχεδόν καμία εκπαίδευση στη στοματική υγεία. Μια έρευνα του 2009 διαπίστωσε ότι το 10%των ιατρικών σχολών που απάντησαν, δεν πρόσφεραν πρόγραμμα σπουδών στοματικής υγείας και το 69% πρόσφεραν λιγότερες από πέντε ώρες για το θέμα.
Ένα τρίτο ζήτημα είναι η υποδομή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα ηλεκτρονικά αρχεία υγείας που χρησιμοποιούνται από τους γιατρούς δεν είναι συμβατά με αυτά που χρησιμοποιούν οι οδοντίατροι, επομένως η ηλεκτρονική ανταλλαγή πληροφοριών είναι αδύνατη. Ομοίως, τα οδοντιατρεία συνήθως δεν είναι ενσωματωμένα σε ιατρικές κλινικές, όπου οι παραπομπές γιατρού-οδοντιάτρου μπορεί να είναι ευκολότερες.
Εάν η στοματική και η συστημική υγεία πρέπει να ενοποιηθούν ευρέως, «αυτά είναι τα πράγματα που πρέπει να ξεπεραστούν ή να αντιμετωπιστούν», λέει η Χίλτον.
Η κατάσταση δεν είναι πολύ διαφορετική σε άλλα μέρη του κόσμου. Το 2021 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας — σημειώνοντας ότι οι στοματικές ασθένειες είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα δημόσιας υγείας που επηρεάζει σχεδόν 3,5 δισεκατομμύρια ανθρώπους — συνέστησε η οδοντιατρική να επικεντρωθεί περισσότερο στην πρόληψη και να ενοποιηθεί περισσότερο με τις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας.
Αποδεδειγμένοι σύνδεσμοι
Το τελευταίο τέταρτο του αιώνα, πολλές έρευνες έχουν αποδείξει τους δεσμούς μεταξύ της στοματικής υγείας και της υγείας ολόκληρου του σώματος. Για παράδειγμα, όταν οι ερευνητές παρακολούθησαν 15.456 ασθενείς από 39 χώρες με σταθερή στεφανιαία νόσο για σχεδόν τέσσερα χρόνια, διαπίστωσαν ότι όσοι είχαν χάσει τα περισσότερα δόντια είχαν τον υψηλότερο κίνδυνο να υποστούν εγκεφαλικό επεισόδιο, έμφραγμα ή καρδιαγγειακό θάνατο. Ομοίως, μια μελέτη που παρακολούθησε 7.466 ενήλικες στις ΗΠΑ, ηλικίας 44 έως 66 ετών, για 14,7 χρόνια κατά μέσο όρο, αποκάλυψε ότι όσοι είχαν σοβαρή περιοδοντίτιδα είχαν μεγαλύτερο κίνδυνο καρκίνου από εκείνους με καθόλου ή ήπια περιοδοντίτιδα.
Το 2015, η Σχολή Οδοντιατρικής του Χάρβαρντ ξεκίνησε μια πρωτοβουλία για την υποστήριξη της ενοποίησης των δύο τομέων — στην εκπαίδευση, την ασφάλιση και την επαγγελματική πρακτική. (Η πρωτοβουλία λαμβάνει χρηματοδότηση από επωνυμίες οδοντιατρικών προϊόντων και εταιρείες ασφάλισης υγείας και ο Θορν, ο Διευθύνων Σύμβουλος της Pacific Dental Services, υπηρετεί στο διοικητικό συμβούλιο της.)
«Έχουμε δημοσιεύσει έγγραφα που εντοπίζουν συνδέσμους μεταξύ περιοδοντικής νόσου και διαβήτη, υπέρτασης, άνοιας, δυσμενών εκβάσεων, μωρών με χαμηλό βάρος γέννησης, πρόωρου τοκετού, αυθόρμητων αποβολών, νεφρικής νόσου», λέει η Τζέιν Μπάροου, εκτελεστική διευθύντρια της πρωτοβουλίας.
Αλλά η συσχέτιση δεν είναι η ίδια με την αιτία και το αποτέλεσμα και οι επιστήμονες δεν έχουν καταλήξει στην ακριβή σχέση μεταξύ της περιοδοντίτιδας, η οποία επηρεάζει περισσότερο από το 11% του παγκόσμιου πληθυσμού, και διαφόρων συστηματικών ασθενειών.
Η περιοδοντίτιδα σχετίζεται με βακτήρια στην κυκλοφορία του αίματος και συστηματική φλεγμονή, η οποία μπορεί να επηρεάσει όργανα όπως το ήπαρ και ο μυελός των οστών. Αυτό, με τη σειρά του, μπορεί να προκαλέσει ή να επιδεινώσει άλλες καταστάσεις. Και τα περιοδοντικά βακτήρια - που ταξιδεύουν μέσω της κυκλοφορίας του αίματος, της εισπνοής ή της κατάποσης - μπορεί επίσης να προκαλέσουν λοιμώξεις ή να επιδεινώσουν τη φλεγμονή σε άλλα μέρη του σώματος.
Όταν οι μεγάλες επαγγελματικές εταιρείες περιοδοντολογίας στις ΗΠΑ και την Ευρώπη συγκέντρωσαν μια ομάδα παγκόσμιων εμπειρογνωμόνων το 2012 για να επανεξετάσουν την επιστήμη, κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι ήταν «βιολογικά εύλογο» ότι η φλεγμονή της περιοδοντίτιδας αυξάνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου και επηρεάζει τον Διαβήτη τύπου 2 και άλλες ασθένειες – αλλά το «εύλογο» ήταν μέχρι εκεί που θα έφταναν.
Επτά χρόνια αργότερα, η Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Περιοδοντολογίας και η Παγκόσμια Ομοσπονδία Καρδιάς συγκέντρωσαν ξανά ειδικούς για να επανεξετάσουν νέες μελέτες σχετικά με τη σχέση μεταξύ περιοδοντίτιδας και καρδιαγγειακών προβλημάτων. Και πάλι, αν και οι επιστήμονες είχαν κάνει κάποια πρόοδο στον εντοπισμό πιθανών βιολογικών μηχανισμών για να εξηγήσουν τη σύνδεση, οι ειδικοί κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι τα στοιχεία δεν αποδεικνύουν ακόμη ότι η περιοδοντίτιδα προκαλεί πραγματικά εγκεφαλικά, καρδιακά επεισόδια ή οτιδήποτε άλλο.
Ανατρέποντας το ερώτημα, βοηθά η πρόληψη ή η θεραπεία της περιοδοντικής νόσου στην πρόληψη καρδιακών προβλημάτων; Αρκετές μελέτες παρατήρησης, στις οποίες οι ερευνητές παρατηρούν άτομα και μετρούν συγκεκριμένα αποτελέσματα, αλλά δεν παρεμβαίνουν, υποδηλώνουν ότι η στοματική υγιεινή, συμπεριλαμβανομένου του βουρτσίσματος των δοντιών και του οδοντικού καθαρισμού, κάνει τη διαφορά. Για παράδειγμα, μια μελέτη που παρακολούθησε τις συνήθειες υγείας 11.869 ενηλίκων 35 ετών και άνω στη Σκωτία διαπίστωσε ότι μέσα σε οκτώ χρόνια, όσοι έπλυναν σπάνια τα δόντια τους είχαν περισσότερα καρδιαγγειακά προβλήματα σε σύγκριση με αυτούς που βούρτσιζαν δύο φορές την ημέρα.
Αυτό εξακολουθεί να μην αποδεικνύει ότι η πρόληψη της περιοδοντίτιδας θα αποτρέψει τα καρδιακά προβλήματα: Κάποια άλλη συνήθεια ή χαρακτηριστικό της ομάδας του βουρτσίσματος των δοντιών θα μπορούσε να ήταν ο σημαντικός παράγοντας. Η σχέση είναι δύσκολο να αποσαφηνιστεί, λέει η Μπάροου, επειδή οι άνθρωποι που φροντίζουν καλά το στόμα τους τείνουν να φροντίζουν καλά τον εαυτό τους γενικά. «Θα μπορούσατε να πείτε ότι οι άνθρωποι που φροντίζουν το στόμα τους έχουν καλύτερη υγεία συνολικά; Πιθανότατα θα το διαπιστώσετε ότι είναι αλήθεια», λέει. «Είναι επειδή φροντίζουν το στόμα τους; Δεν μπορώ να το πω αυτό."
Και κανένας άλλος δεν μπορεί να το πει αυτό, σύμφωνα με ένα άρθρο του 2018 στο Journal of the American Dental Association. Οι συγγραφείς, μια ομάδα ερευνητών οδοντιατρικής και δημόσιας υγείας, προειδοποίησαν να μην υπερεκτιμηθεί η σχέση στοματικής-συστημικής υγείας. «Ο κύριος λόγος για τη διατήρηση της καλής στοματικής υγείας είναι επειδή είναι σημαντική από μόνη της», έγραψαν.
Ένας από τους συνεισφέροντες, ο Μπράιαν Μικάλοβιτς, οδοντιατρικός ερευνητής στο HealthPartners Institute στη Μινεσότα, ηγήθηκε αργότερα μιας ομάδας που εξέτασε τα ιατρικά αρχεία και τις ασφαλιστικές απαιτήσεις 9.503 ασθενών, για να διαπιστώσει εάν η θεραπεία της περιοδοντίτιδας βελτίωσε τα αποτελέσματα υγείας εκείνων με στεφανιαία νόσο, εγκεφαλοαγγειακή νόσο ή διαβήτη τύπου 2.
Συνολικά, οι καρδιαγγειακοί ασθενείς που έλαβαν οδοντιατρική θεραπεία και παρακολούθηση δεν είδαν διαφορά στο ποσοστό καρδιακών προσβολών, εγκεφαλικών επεισοδίων, χειρουργικών επεμβάσεων παράκαμψης ή επεμβάσεων αγγειοπλαστικής σε σύγκριση με αυτούς που δεν υποβλήθηκαν σε θεραπεία, ανέφερε η ομάδα το 2023. Ομοίως, η περιοδοντική θεραπεία δεν μειώνει σημαντικά τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα σε ασθενείς με διαβήτη τύπου 2.
Εκπρόθεσμη ενοποίηση
Αλλά τα δεδομένα που υποδηλώνουν συνδέσεις ήταν αρκετά για να πυροδοτήσουν πολλές προσπάθειες από τη βάση για ενοποίηση. Εκτός από την Αμερικανική Ακαδημία για Στοματική Συστημική Υγεία, το Εθνικό Δίκτυο Υγιεινολόγων, που ιδρύθηκε από τον υγιεινολόγο Τζέιμι Ντούλεϊ το 2018, βοηθά στην προετοιμασία υγιεινολόγων που θέλουν να ενσωματώσουν τη στοματική υγεία στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης.
Και στην Καλιφόρνια, η επιχείρηση του Θορν προσπαθεί να διευκολύνει αυτές τις αλληλεπιδράσεις, βάζοντας τις οδοντιατρικές και ιατρικές υπηρεσίες κάτω από μια στέγη. Τον Δεκέμβριο του 2023, η Pacific Dental Services άνοιξε μια κλινική, την Culver Smiles Dentistry, σε έναν κοινόχρηστο χώρο με ένα ιατρείο. Είναι το πρώτο από τα 25 προγραμματισμένα οδοντιατρικά ιατρεία που θα λειτουργήσουν μέσω μιας συνεργασίας μεταξύ της MemorialCare, ενός μεγάλου συστήματος υγείας στη Νότια Καλιφόρνια, και της Pacific Dental.
Οι ηγέτες της υγειονομικής περίθαλψης, λέει ο Θορν, αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι μπορούν να βελτιώσουν την υγεία των ασθενών τους, ενσωματώνοντας την οδοντιατρική περίθαλψη στην πρωτοβάθμια περίθαλψη.
«Είναι τρελό το ότι το στόμα μας, το σαγόνι και ο λαιμός μας θεωρούνται ξεχωριστά από το υπόλοιπο σώμα μας για τόσο καιρό. Αυτό αλλάζει τώρα και η υγειονομική περίθαλψη συνειδητοποιεί ότι το στόμα είναι η πύλη για τόσο μεγάλο μέρος της συνολικής μας υγείας».
