Είναι γνωστό ότι οι θάνατοι από το κάπνισμα ξεπερνούν τα 8 εκατομμύρια ετησίως, δηλαδή είναι σχεδόν οι διπλάσιοι από τους θανάτους λόγω της πανδημίας της Covid-19 μέχρι σήμερα. Από το 1999 έως το 2019 το κάπνισμα τσιγάρου ευθύνεται για το 20,2% των θανάτων κάθε αιτιολογίας στους άνδρες και για το 5,8% στις γυναίκες. Στο 4ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό και τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού (4th Scientific Summit on Tobacco Harm Reduction: Novel products, Research & Policy) οι ειδικοί συμφώνησαν πως η μείωση της βλάβης από τον καπνό αποτελεί τη γραμμή άμυνάς μας.
Το 4ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό παρακολούθησαν περισσότερα από 300 άτομα από 42 χώρες, συμπεριλαμβανομένων 62 ομιλητών από 31 χώρες από όλο τον κόσμο. Το Συνέδριο οργάνωσε το SCOHRE, η νεοσυσταθείσα Διεθνής Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία ειδικών για τον Έλεγχο του Καπνίσματος και τη Μείωση της Βλάβης (International Association on Smoking Control & Harm Reduction), η οποία επιδιώκει μια νέα, πιο ευρεία προσέγγιση στις πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος, οι οποίες δεν θα αγνοούν τους καπνιστές. Υιοθετήθηκε μια προσέγγιση 360º και κάλυψε όλες τις πτυχές του θέματος με τη συμμετοχή υποστηρικτών της στρατηγικής της μείωσης της βλάβης από τον καπνό από ποικίλα ερευνητικά πεδία, προκειμένου να συζητηθούν θέματα από τη βασική επιστήμη, έως την ηθική, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις πολιτικές υγείας και τα οικονομικά της υγείας.
Η Σύμβαση Πλαίσιο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO) για τον Έλεγχο του Καπνού (FCTC) ήταν ο καταλύτης των παγκόσμιων εξελίξεων στον έλεγχο του καπνίσματος, όταν ψηφίστηκε το 2005. Παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, σήμερα υπάρχουν 1,14 δισεκατομμύρια ενεργοί καπνιστές στον κόσμο. Όπως είπε ο καθηγητής Giuseppe Biondi-Zocai “… η επιδημία του καπνίσματος ήρθε για να μείνει, εκτός εάν κάνουμε κάτι για να την εμποδίσουμε και να μειώσουμε το φορτίο της”. Τα τελευταία χρόνια, πολλοί καπνιστές αντικαθιστούν το συμβατικό τσιγάρο με Προϊόντα Τροποποιημένου Κινδύνου (Modified Risk Products), νεότερα προϊόντα απελευθέρωσης της νικοτίνης, τα οποία επιφέρουν λιγότερη βλάβη συγκριτικά με τα καιόμενα (συμβατικά) τσιγάρα. Αυτό είναι “μείωση της βλάβης”. Ο καθηγητής Ιγνάτιος Οικονομίδης υπογράμμισε ότι η στρατηγική μείωσης της βλάβης συνιστά ένα ισχυρό όπλο που είναι απαραίτητο να μάθουμε να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά, αν και εγείρονται προβληματισμοί όσον αφορά τη χρήση νεότερων καπνικών προϊόντων από τους εφήβους. Τόσο η καθ. Αναστασία Μπαρμπούνη όσο και ο Δρ Eric Lund συμφώνησαν ότι “πρέπει να θέσουμε αυστηρούς κανόνες προκειμένου να αποφευχθεί η χρήση εναλλακτικών προϊόντων καπνού από τους εφήβους” και “να βρούμε έναν τρόπο εξισορρόπησης του οφέλους για τους καπνιστές με τους κινδύνους για τα νεαρά άτομα”.
Το 2020, καταγράφηκαν 2,7 εκατομμύρια περιστατικά καρκίνου και 1,3 εκατ. θάνατοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τον Φεβρουάριο 2020, παρουσιάστηκε το Ευρωπαϊκό Σχέδιο κατά του Καρκίνου (European Beating Cancer Plan), μια πολιτική δέσμευση για τη μείωση του καρκίνου σε απάντηση στις αυξανόμενες προκλήσεις και ως μια πρωτοβουλία για περαιτέρω μείωση του ποσοστού καπνίσματος στον πληθυσμό. Το Σχέδιο συζητήθηκε στη συνεδρία “Το μέλλον του καπνίσματος στην Ευρώπη” που συντόνισε ο Πρόεδρος του SCOHRE καθ. Ιγνάτιος Οικονομίδης. Το σχέδιο δεν εξετάζει τα στοιχεία σύμφωνα με τα οποία το ηλεκτρονικό τσιγάρο και τα νεότερα προϊόντα καπνού φαίνεται να ενέχουν χαμηλότερο κίνδυνο έκθεσης σε τοξικές ουσίες συγκριτικά με τα συμβατικά τσιγάρα. Ωστόσο, υπάρχει ομοφωνία -αν και το ακριβές επίπεδο της μείωσης του κινδύνου αναπόφευκτα υπολογίζεται κατά προσέγγιση- ότι υπάρχουν πολλά υποσχόμενοι παράγοντες μείωσης του κινδύνου για τους καπνιστές οι οποίοι αποτυγχάνουν στην προσπάθεια να διακόψουν το κάπνισμα ή δεν το επιθυμούν. Το Σχέδιο θέτει ως προτεραιότητα την προστασία των νέων από το κάπνισμα τόσο συμβατικού τσιγάρου όσο και ηλεκτρονικού, και προτείνει μέτρα όπως η κατάργηση των γεύσεων για υγρά ηλ. τσιγάρου, αλλά και ρυθμίσεις για αποφυγή της χρήσης των προϊόντων καπνού από εφήβους. Ο καθ. Ι. Οικονομίδης κατέληξε πως βάσει της παγκόσμιας εμπειρίας, το Ευρωπαϊκό Σχέδιο κατά του Καρκίνου θα πρέπει να περιλαμβάνει πολιτικές μείωσης της βλάβης προκειμένου να βελτιωθούν τα ποσοστά διακοπής του καπνίσματος και να ενισχυθεί ο περιορισμός των συνεπειών του καπνίσματος. Η στρατηγική μείωσης της βλάβης θα πρέπει να αποτελέσει τον τρίτο πυλώνα για τον έλεγχο του καπνίσματος σε συνδυασμό με τη διακοπή και την πρόληψη του καπνίσματος.
Ο καθ. Kenneth Ε. Warner, «γκουρού» στον τομέα της μείωσης της βλάβης από τον καπνό και της πολιτικής υγείας, μίλησε επίσης για την ανάγκη εξισορρόπησης των προβληματισμών σχετικά με τους κινδύνους και τα οφέλη του ηλεκτρονικού τσιγάρου, και παρουσίασε τα ευρήματα πρόσφατης μελέτης, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό American Journal of Public Health το Αύγουστο 2021. Η μελέτη περιγράφει την κατάσταση στις ΗΠΑ, όπου οι υγειονομικές υπηρεσίες της κυβέρνησης αλλά και μη κυβερνητικές ιατρικές εταιρείες και οργανισμοί υγείας εστιάζουν στους κινδύνους για τα παιδιά και όχι στα δυνητικά οφέλη για τους ενήλικες καπνιστές. “Μπορούμε να αυξήσουμε τη διακοπή του καπνίσματος μέσω του ατμίσματος”, κατέληξε ο καθ. Warner. Η ικανότητα του ατμίσματος να προάγει τη διακοπή του καπνίσματος είναι σημαντική και αξίζει περισσότερης προσοχής, δεδομένου ότι η υποστήριξη ενήλικων καπνιστών στη διακοπή του καπνίσματος αποτελεί θέμα κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η Caitlin Notley, καθηγήτρια Επιστημών Εθισμού στο Ην. Βασίλειο ανέλυσε την προσέγγιση της χώρας της στον έλεγχο του καπνίσματος και τις συνέπειες των κοινωνικών και πολιτισμικών επιρροών στις μακροχρόνιες εκβάσεις σε θέματα συμπεριφορών και υγείας. Η στρατηγική μείωσης της βλάβης από τον καπνό είναι συμπληρωματική και επιπρόσθετη στα μέτρα ελέγχου του καπνίσματος, είπε. Η έννοια του “εθισμού στη νικοτίνη” έχει λάβει ιατρική διάσταση και είναι πλέον αποδεκτή και μέρος των θεραπευτικών στρατηγικών στο Η.Β., πρόσθεσε. Επίσης, το Βασιλικό Κολλέγιο Ιατρών (Royal College of Physicians) υιοθέτησε τη μείωση της βλάβης έναντι της αποχής. Έτσι, σήμερα υπάρχει συναίνεση μεταξύ των ιθυνόντων στο Ηνωμένο Βασίλειο ως προς τον κύριο στόχο του ελέγχου του καπνίσματος, ότι δηλαδή συνίσταται στη μείωση των θανάτων και της νόσησης που οφείλονται στη χρήση καπνού. Αντίθετα, υπάρχει λιγότερη μέριμνα για τη μείωση του εθισμού στη νικοτίνη.
Ωστόσο, είναι πολλά αυτά που μένει να γίνουν, όπως να αντιμετωπιστούν οι παρανοήσεις του κόσμου για τη βλάβη: περίπου το ένα τρίτο των νέων πιστεύουν ότι το ηλ. τσιγάρο είναι εξίσου βλαβερό με το συμβατικό τσιγάρο, ενώ ανακριβείς είναι και οι αντιλήψεις των ενηλίκων. Τέλος, επισήμανε πως οι διαφωνίες στο πεδίο της «μείωσης της βλάβης από τον καπνό» οι οποίες αμφισβητούν τα στοιχεία, είναι ατελέσφορες και τροφοδοτούν την αβεβαιότητα του κόσμου σχετικά με το κατά πόσο το ηλ. τσιγάρο αποτελεί ασφαλέστερη επιλογή απ’ ό,τι το κάπνισμα.
Στη συνεδρία με τίτλο “Σε ποιο βαθμό οι πολιτικές αποφάσεις καθοδηγούνται από τα επιστημονικά δεδομένα;” με πρόεδρο τον Δρ Δημήτρη Ρίχτερ, η Εύα Καϊλή, Ευρωβουλευτής και Πρόεδρος της Επιτροπής STOA, είπε ότι οι υπεύθυνοι για τη χάραξη πολιτικών έχουν στη διάθεσή τους διάφορες επιλογές έτσι ώστε να λαμβάνουν αποφάσεις που να στηρίζονται σε επιστημονικά δεδομένα και όχι απλώς στις ειδήσεις ή σε μη επιβεβαιωμένες πηγές. Είναι αλήθεια ότι η μετάβαση σε λιγότερο επιβλαβή προϊόντα καπνού είναι μια δύσκολη συζήτηση για τους πολιτικούς, επισήμανε η κ. Καϊλή. Ο στόχος είναι να έχουμε κοινωνίες χωρίς καπνό, είπε και συμπλήρωσε, “Χρειαζόμαστε επιστημονικά δεδομένα και μεγαλύτερη συμμετοχή σε συζητήσεις με επιστήμονες. Χρειαζόμαστε ανοιχτά μυαλά και κατανόηση του ότι δεν μπορούμε να προσπερνάμε το γεγονός ότι έχουμε 25% χρήστες καπνού στον ευρωπαϊκό πληθυσμό. Επομένως, θα πρέπει να μπορούμε να διερευνούμε όλες τις πιθανές λύσεις”, κατέληξε.
Ο καθηγητής Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, στη συζήτηση στρογγυλής τράπεζας με τους καθηγητές Giovanni Li Volti και Massimo Caruso, με θέμα “Ανεξάρτητη επαλήθευση δεδομένων της βιομηχανίας για τα νεότερα προϊόντα και παρεμβάσεις”, τόνισε τη σημασία της ανεξάρτητης επαλήθευσης των δεδομένων ως καίριο εργαλείο για την κατανόηση των προϊόντων μείωσης της βλάβης από τον καπνό. Επίσης, υπογράμμισε ότι η αναπαραγωγή μελετών αποτελεί κλειδί για τη διαφάνεια, περιορίζει τις προκαταλήψεις και συμβάλλει στην αποφυγή μελλοντικών σφαλμάτων όσον αφορά τα νεότερα προϊόντα καπνού, ενώ συνεισφέρει στην ενίσχυση της ποιότητας της έρευνας.
Ο κ. Clive Bates συντόνισε τη στρογγυλή τράπεζα “Μεταμόρφωση της καπνοβιομηχανίας: στρατηγική, ανταγωνισμός και δεοντολογία” με τη συμμετοχή εκπροσώπων από τα τμήματα Έρευνας και Ανάπτυξης των βιομηχανιών καπνού. Όλοι οι συμμετέχοντες στο πάνελ συμφώνησαν πως οι ανάγκες των καταναλωτών βρίσκονται στο τιμόνι, ενώ η επιστήμη αποτελεί την πυξίδα. Η Δρ Gizelle Baker, PMI, ανέφερε “Οι βλάβες προκαλούνται από το κάπνισμα και τα καιόμενα τσιγάρα. Οι σχετιζόμενες με το κάπνισμα παθήσεις είναι η αφετηρία της πορείας μεταμόρφωσης της καπνοβιομηχανίας. Τα νεότερα προϊόντα έχουν τη δυνατότητα να επιφέρουν τεράστιο αντίκτυπο στη δημόσια υγεία, μετακινώντας τον κόσμο σε λιγότερο βλαβερές εναλλακτικές και μειώνοντας το φορτίο των σχετιζόμενων με το κάπνισμα νόσων”. Η κ. Sharon Goodall, BAT, υπογράμμισε ότι η “Καινοτομία κατευθύνεται από τις ανάγκες των καταναλωτών, τις ανθρώπινες ανάγκες. Οι ανάγκες των καταναλωτών, οι κανονισμοί και φυσικά η καινοτομία επίσης εξελίσσονται. Ο σκοπός της μείωσης της βλάβης κατευθύνει και επιταχύνει την ανάγκη για μεταμόρφωση”. Ο Δρ Ian Jones, JTI, είπε ότι ο μετασχηματισμός της επιστήμης αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του μετασχηματισμού της καπνοβιομηχανίας. Είναι πράγματι ανησυχητικό, πρόσθεσε, ότι αν και η βιομηχανία στις μέρες μας παρέχει εξαιρετικά επιστημονικά δεδομένα, υπάρχει πολλή καχυποψία σχετικά με τις επιστημονικές μεθόδους που χρησιμοποιεί. Η πιο σημαντική πλευρά της μεταμόρφωσης είναι ο καταναλωτής, τόνισε ο κ. Joe Murillo, JUUL Labs. Οι καταναλωτές, οι καπνιστές, ζητούν διαφορετικά προϊόντα και κατευθύνουν την καινοτομία, τον ανταγωνισμό και τη μεταμόρφωση της καπνοβιομηχανίας, εξήγησε. Ένα από τα κοινώς αποδεκτά συμπεράσματα ήταν ότι η βιομηχανία, οι νομοθέτες και η υπεύθυνοι για τη δημόσια υγεία θα πρέπει να συνεργαστούν προκειμένου να επιτύχουν τα καλύτερα δυνατά αποτελέσματα.
Το θέμα των οικονομικών διαστάσεων του ελέγχου του καπνίσματος και της μείωσης της βλάβης επίσης συζητήθηκε σε συνεδρία με πρόεδρο τον καθ. Andrzej Fal. Ο καθηγητής τόνισε ότι το νεότερο εργαλείο για τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας της διακοπής του καπνίσματος, για τον περιορισμό της απώλειας της υγείας και της οικονομικής επιβάρυνσης είναι η Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό. Συζητήθηκαν διεξοδικά τα διαθέσιμα χρηματοοικονομικά εργαλεία, οι τιμές και η διαφορική φορολογία με βάση τον δυνητικό κίνδυνο. Η οικονομική επιβάρυνση του καπνίσματος είναι τεράστια. Εάν κατορθώσουμε να μειώσουμε το κάπνισμα κατά 1% στην Ευρώπη, θα εξοικονομήσουμε 40 δισεκ. ευρώ, τα οποία θα μπορούσαν να επενδυθούν σε άλλους τομείς, είπε ο κ. Tomas Drucker, πρώην υπουργός Υγείας και υπουργός Εσωτερικών της Σλοβακίας. Οι αριθμοί είναι ενδεικτικοί του διακυβεύματος. Είναι απαραίτητο να αξιοποιήσουμε όλα τα διαθέσιμα μέσα για τη μείωση του καπνίσματος. Η διαφορική φορολογία των καινοτόμων δυνητικά λιγότερο βλαβερών προϊόντων ήταν η πρόταση στην οποία κατέληξε το πάνελ. Το ίδιο θέμα ανέδειξε στην ομιλία του ο καθ. Michael Pesko, ο οποίος κατέληξε στο συμπέρασμα ότι από πλευράς οικονομικής επιστήμης, τα προϊόντα θα πρέπει να φορολογούνται ανάλογα με την εξωτερικότητα και τις εσωτερικότητές τους, σύμφωνα με το κόστος και το όφελος που έχουν. Άλλες εναλλακτικές πολιτικές είναι επίσης απαραίτητες προκειμένου το ηλεκτρονικό τσιγάρο να κρατηθεί μακριά από τους νέους, κάτι που αποτελεί κρίσιμο ζήτημα.
Ο David T. Sweanor J.D., συντόνισε τη συζήτηση στρογγυλής τράπεζας σχετικά με την “Ηθική & ατομικά δικαιώματα” με τη συμμετοχή έγκριτων ομιλητών, και υπογράμμισε ότι είναι πραγματικά ανησυχητικό να παρατηρείται άρνηση των δικαιωμάτων των καταναλωτών. Τόνισε ότι ο κόσμος δεν λαμβάνει επαρκή ενημέρωση και ενίοτε λαμβάνει ανακριβείς πληροφορίες. Κατά συνέπεια, δεν πρέπει να κατηγορούμε τον κόσμο, το κοινό λογίζεται υπεύθυνο μόνο για τις πληροφορίες που του παρέχονται. Ο καθ. Κοινοτικής Υγείας και Συμπεριφοράς Υγείας Lynn T. Kozlowski έκανε τη διάκριση μεταξύ του δικαιώματος για έναν κόσμο χωρίς καπνό (tobacco-free) και το δικαίωμα για έναν κόσμο χωρίς καπνό τσιγάρου (tobacco-smoke-free). Δεν χρειάζεται να αποδειχθεί ότι υπάρχουν προϊόντα που περιέχουν νικοτίνη που είναι πολύ λιγότερο βλαβερά από τα συμβατικά τσιγάρα. Τα δεδομένα που παρουσιάστηκαν δείχνουν ότι ο μη καιόμενος καπνός είναι κατηγορηματικά λιγότερο επικίνδυνος από το κάπνισμα τσιγάρου.
Σε τρεις μοναδικές συνεδρίες αφιερωμένες στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, ειδικοί από τις αντίστοιχες περιοχές παρουσίασαν τις πολιτικές της χώρας τους και μοιράστηκαν τις εμπειρίες τους στην εφαρμογή στρατηγικών μείωσης της βλάβης από τον καπνό, καθώς και σχετικά θέματα ηθικής και ατομικών δικαιωμάτων. Το πάνελ της Ασίας συντόνισε η Sharifa Ezat Wan Puteh, της Αφρικής οι Fares Mili & Solomon Rataemane, και της Λατινικής Αμερικής η Monica Gorgulho, όλοι ιδρυτικά μέλη του SCOHRE.
Ο Δρ Joe Kosterich στην κεντρική του ομιλία απέδειξε με επιτυχία την ανωτερότητα των πολιτικών της Νέας Ζηλανδίας όσον αφορά τον έλεγχο του καπνίσματος, που περιλαμβάνει τη μείωση της βλάβης από τον καπνό, έναντι της στρατηγικής της Αυστραλίας, και υπογράμμισε ότι μένουν ακόμη πολλά να γίνουν προκειμένου να επιτευχθεί μια ενιαία παγκόσμια στρατηγική.
Δείτε στον παρακάτω σύνδεσμο τη Διακήρυξη του 4ου Summit: https://www.nosmokesummit.org/2021/10/01/declaration-of-the-4th-scientific-summit-by-scohre/.